Diyanet İşleri Başkanlığı

Diyanet İşleri Başkanlığı 3 Mart 1924 tarihli ve 429 sayılı kanunda “İslam dininin itikat ve ibadet alanıyla ilgili işleri yürütmek ve idare etmek” amacıyla kurulmuştur. DİB’in temel ilkeleri; yurt dışında Türkiye’nin dini alandaki tecrübe ve birikiminin tanıtılması ve İslam dininin doğru anlaşılmasıdır.

DİB, SAA ülkelerindeki şubeleri aracılığıyla faaliyetlerini yürütmektedir.⁶⁴⁹ DİB’in SAA’ya yönelik çalışmaları eğitim, insani ve sosyal ve kültürel başlıklar içerisinde değerlendirilebilir. Okul açılması ve burs tedariki eğitim faaliyetleri olarak, cami yapımı, gıda ve kurban dağıtımı insani faaliyet, konferans ve kuran dağıtımı sosyal ve kültürel faaliyetler çerçevesinde örneklendirilebilir.650 DİB’in kardeş şehir

646 Mehmet Özkan, “What drives Turkey’s involvement in Africa?”, Review of African Political

Economy, 37: 126, s.538.

647 “Afrika’daki okullar FETÖ’den temizleniyor”, https://www.trthaber.com/haber/dunya/afrikadaki-okullar-fetoden-temizleniyor-347946.html (Erişim: 10.06.2019).

648 Elem Eyrice Tepeciklioğlu, a.g.e., s.111.

649 Şubelerle ilgili bilgi için bkz. “DİB İletişim”, https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Iletisim/Indeks (Erişim: 29.09.2019).

projesi kapsamında ilgili SAA ülkeleriyle sosyal ve kültürel ilişkiler geliştirilmektedir.651 2018’de TDV tarafından yurt dışında açılan ve desteklenen eğitim kurumları içerisinde SAA’da sadece Somali’de 4 okul bulunmaktadır.652 Bu durum, DİB’in çalışmaları açısından Somali’nin ön plana çıktığını göstermektedir. Ayrıca TDV yürütücülüğünde “Dünya’ya Bir Damla Hayat” ismiyle özellikle SAA bölgesinde çok sayıda su kuyusu sondaj faaliyeti gerçekleştirilmiştir.653

DİB tarafından Türkiye ve bölge ülkeleri arasındaki diyalogun derinleştirilmesine yönelik 2006 yılında “Afrika Kıtası Müslüman Ülke ve Toplulukları Dini Liderler Zirvesi”, 21 ülkeden gelen temsilcilerin katılımıyla II. Afrika Kıtası Müslüman Ülke ve Toplulukları Dini Liderler Zirvesi 21-25 Kasım 2011 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir.654 Bununla birlikte DİB’in Afrika’daki çalışmalarını hızlandırmak açısından Afrika ülkelerinde açılacak Din Hizmetleri Müşavirliklerinin önemi belirtilmiştir.655

19-22 Ekim 2019 tarihlerinde “Afrika: Çıkarsız Dayanışma, İyilikte Yardımlaşma” başlığıyla 3. Afrika Müslüman Dini Liderler Zirvesi İstanbul’da gerçekleştirilmiştir. Zirveye 50 ülkeden aralarında Din İşleri Başkanları, akademisyen, aktivist, gazeteci ve yazarların da bulunduğu 100’ü aşkın davetli katılım sağlamıştır. Zirvenin hedefi; “Türkiye’nin Afrika’daki Müslüman ülke ve topluluklarıyla tarihi bağlarının güçlendirilmesi ve geliştirilmesi, Türkiye’nin dini alandaki özgün birikim ve tecrübesinin kıta Müslümanlarıyla paylaşılması, Afrika ülkeleriyle siyasi ve ekonomik alanlarda kaydedilen gelişmelerin dini ve kültürel alanları kapsayacak şekilde genişletilerek sürdürülebilirliğe kavuşturulması” olarak ifade edilmiştir.656

651 “Forum Afrika: Afrika-Türkiye ve Dünya İlişkisi”, http://tdvkagem.org.tr/2018/10/14/forum-afrika-afrika-turkiye-ve-dunya-iliskisi/ (Erişim: 29.09.2019).

652 Türkiye Diyanet Vakfı, 2018 Faaliyet Raporu, ss.39-40. 653 Türkiye Diyanet Vakfı, a.g.e., s.56.

654 Faik Deniz ve Serhat Orakçı, “Afrika Kıtası Müslüman Ülke ve Toplulukları Dini Liderler

Toplantısı”, BSV Bülten 62, 2006;

https://www.tika.gov.tr/tr/haber/afrika_kitasi_dini_liderler_zirvesi_basladi-1171 (Erişim: 24.12.2019). 655https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/diyanet-ten-afrika-acilimi/237411 (Erişim: 24.12.2019).

656 https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/26040/3-afrika-musluman-dini-liderler-zirvesi-istanbulda-basliyor (Erişim: 24.12.2019).

Zirvede açıklamada bulunan Somali Din İşleri ve Vakıflar Bakanı Şeyh Nur Muhammed Hasan şu ifadelerde bulunmuştur:

“…Müslüman coğrafi bağlamda uzak olsa dahi her zaman onunla var olan bir bağa sahiptir. Çünkü duygular ortaktır ve çıkarlar ortaktır. Aynı şekilde musibetler ve belalar da ortaktır. Bizler Müslümanlar olarak iman bağından dolayı kan bağından daha güçlü bağlarla birbirimize bağlıyız. …”657

Kamu diplomasisi ekseninde değerlendirilebilecek açıklamada coğrafi uzaklıkların Müslümanlık kimliği çerçevesinde bir bağ kurulmasına engel teşkil etmeyeceği vurgulanarak, bu bağ perspektifinde duygu, çıkar, müsibet ve belaların ortaklığına da işaret edilmektedir. Ayrıca etnik bağlardan ziyade dini bağların önemi de belirtilmektedir.

TDV Genel Müdürü Mehmet Savaş Polat 3. Afrika Müslüman Dini Liderler Zirvesi’nde yaptığı açıklamada 1975’ten bugüne 111 milyon $’lık yardımın yapıldığını ifade etmiştir.658 Zirvede “Türkiye Cumhuriyeti’nin Afrika Politikaları, Dini Yapıların Kurumsallaşması, Tecrübe Paylaşımı ve Vakıf Kültürünün İhyası, Afrika’da Dini Kurum ve Kuruluşlarla İşbirliği İmkânları” konularında konferanslar verilmiş, DİB ve TDV tarafından yurtdışında sunulan hizmetlerle ilgili sunumlar yapılmıştır, zirvenin sonuç bildirgesinde görüşlerin hayata geçirilmesi için Afrika’nın kuzey, güney, doğu ve batı olarak 4 bölge içerisinde düşünülerek yol haritasının belirlenmesi ifade edilmiştir.659

TDV tarafından “Hediyem Kur’an Olsun” projesi kapsamında Kur’an-ı Kerim’in Amherice ve Çeçova yerel dillere çevirisi yapılmaktadır.660 Diyanet İşleri Başkan Yardımcısı Selim Argun ise yaptığı açıklamada söz konusu proje kapsamında 28 farklı

657https://www.youtube.com/watch?v=bCLIt-3xfAU&t=1279s (Erişim: 24.12.2019). 658 https://www.diyanethaber.com.tr/diyanet-haber/turkiye-diyanet-vakfindan-afrika-ulkelerine-44-yilda-1116-milyon-h7821.html (Erişim: 24.12.2019). 659 https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/26049/3-afrika-musluman-dini-liderler-zirvesi-sonuc-bildirgesinin-okunmasiyla-sona-erdi (Erişim: 24.12.2019). 660 https://www.diyanethaber.com.tr/tdv/diyanet-ten-afrika-daki-muslumanlara-yerel-dilde-mealli-h2675.html (Erişim: 24.12.2019).

dilde tercüme çalışmalarının gerçekleştirildiğini, Yoruba ve Luganda gibi farklı Afrika dillerinde de tercüme çalışmalarının devam ettiğini ifade etmiştir.⁶⁶¹

Harita 1: Afrika Kıtası Dini Dağılım

Yukarıdaki haritada Afrika’da dini dağılım yansıtılmaktadır. Görüldüğü üzere yeşil renkle işaretlenmiş ülkelerde İslam nüfusu ağırlıktayken, mavi renkli ülkelerde Hristiyanlık ön plandadır. İslam, Kuzey Afrika ülkeleri dışında doğu ve batı ekseninde Sahra bölgesinde yaygındır. Dini kimlik, kültürel ve toplumsal ilişkilerin yoğunlaşmasını sağlayabilir. Ayrıca bu noktada din, yumuşak güç unsuru olarak da değerlendirilebilir.662 Ancak SAA ülkelerindeki dini çeşitlilik nedeniyle DİB’in faaliyetlerinde sınırlılık ihtimali olduğunu belirtmek gerekmektedir.⁶⁶³ Dolayısıyla dış politikada dini referansların avantajla birlikte dezavantaj oluşturabileceği söylenebilir.664

661 https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/afrikadaki-dini-kuruluslar-arasinda-birligin-tesisi-icin-calisiyoruz/1620047 (Erişim: 24.12.2019).

662 Mehmet Özkan, “Turkey’s Religious and Socio-Political Depth in Africa”, Report, 2013; Pınar Akpınar, “Turkey’s Peacebuilding in Somalia: The Limits of Humanitarian Diplomacy”, Turkish

Studies, Vol.14, No.4, 2013, s.748.

663 Elem Eyrice Tepeciklioğlu, a.g.e., ss.100-101. 664 Numan Hazar, “a.g.ç.”, 2014, s.393.