Dini İcmalar

Dini itikat özgürlüğü yasasının 8. maddesinde Azerbaycan cumhuriyeti dâhilinde dini işler de sorumluluk taşıyan kurumlardan biri de “Dini icma/icmalar” olduğu bildirilmiştir. Bu icma/icmalar dindar insanların gönüllü olarak bir araya gelerek teşkilat

oluşturdukları yerli dini kurum/kurumlardan oluşmaktadır.89 İbadet ve diğer dini

vecibelerini yerine getirmek için bir araya gelen gönüllü insanların bu faaliyetleri uygulayabilmeleri için belli bir kitleye sayıya (yasada bu sayı 10 kişi) ihtiyaçları vardır.

Dini icmaların ilk temeli aslında Sovyetler zamanına kadar uzar. Söylediğimiz gibi Sovyetler bireysel ibadetin hem evde hem de camide yapılması yasaklanmıştır. Toplu

ibadet için dini icmalar oluşturarak toplu ibadete izin vermişlerdir.90 Bağımsızlıktan

sonra kurulan icmalar Anayasanın 18 ve 48. Maddeler esasında kurudu. Ancak icmaları yönetimi ve dini tebliğ alanlarında yaşanan sorunlar nedeninden 1996 yılında “ Dini İtikat Huriyyet Hakkındaki” kanuna yeni 8 ve 9. maddeler ilave edildi. İlaveden sonra

86 _{Devlet ve Din, Kasın 2009, s. 39} 87

Devlet ve Din, Kasın 2009, s. 50

88 _{http://www.scwra.gov.az/, 20 Haziran 2012.} 89 _{ACDKİDKK, Madde 8, s. 8.}

90 _{Akil Hacıyev, “Çeçmiş SSRİ’de Devlet-Din Münasebeti”, Devlet ve Din İçtimai Fikir Toplusu, Kasım}

34

tüm Müslüman icmalar KMİ’ne, gayrimüslim icmalar ise Azerbaycan Cumhuriyeti’nde ananevi icmalara ve dışarıda faaliyet gösteren dini merkezlere bağlı olabilecekleri gibi

bu bağlılığı değiştirme hukukuna da sahip olmuşlardır.91

Ülkedeki dindarların sayılarının belirlenmesi, dini tebliğatta bulunan yetkili şahısların tespiti ve ruhani vasfını/sıfatını almak isteyenlerin dini merkezlere müracaat şartı koşuldu. Bu nedenle Dini icmaların kayıta alınma zarureti doğdu. Dini icmalarla alakalı nizamnamenin 12. maddesi tamamen değiştirilerek 13.14. ve 15. maddeleri

nizamnameden çıkarıldı.92 Bu kararla dini icmalar kayıttan geçmek için nizamnamenin

belirttiği şartlara harfiyen uymak zorunlu oldu.93 Belirtilen şartlara uymayan dini icmalar

Devlet Komitesinin mahkemeye müracaatı ve muvafık icra hakimiyeti (valilik) organının müracaatı esasında mahkemenin kararı ile icmayı kapatarak faaliyetlerine son

verilir.94 İcmalar belirlenen şu şartlara uymak zorundadırlar: Aksi takdirde faaliyetleri

durdurulur. 1. Dini kurum faaliyet veya hedefindeki amacı yahut tebliğ ettiği dini talimin mahiyeti ve esas prensipleri, Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasına ve kanunlarına zıt olduğunda. 2. Kurulan dini kurumun dini kurum olarak tanınmadığında. 3. Takdim olunmuş belgeler Azerbaycan kanunlarına zıt olduğunda veya sunulan bilgiler tutarsız

olduğunda.95 Daha sonra bu şartlara; 1. Dini itikadı ve dini hayat tarzına zorlamak ya da

zorla kabul ettirmekle tehdit etmek, aynı zamanda ırkı, milli, dini, sosyal adavet ya da düşmanlık ortamı oluşturmak maksadı ile tebliğ etmek, dini itikadını yaşamaya, dini merasimleri tatbik etmeye veya dini merasimlere katılmaya mecbur, insan karakterini alçaltan veya insan kişiliğini zıt olan dinin (dini cereyanları) yayılması veya tebliğ edilmesi. 2. İçtimai tehlükesizlik veya içtimai kanunların bozulması. 3. Terörü, teröristi malileştirilmesine, tahribata ve zorla cinayet amellerine yönlendirilmesine. 4. Dünyevi tahsil görmesine mani olmak. 5. Dini kurum üyelerinin ve diğer şahısların dini kurumun hayrına kendi emlakinden imtina edilmesine tahrik ya da mecbur edilmesine. 6. Zor

91

ACDKİDKK, s. 8-9.

92 _{ACDKİDKK, s.11.}

93 _{Yunusov, a.g.e., s.198.}

94 _{ACDKİDK, s.14; Devlet ve Din, Mayıs-Haziran 2009, s. 98-99.} 95 _{Devlet ve Din, Mayıs-Haziran 2009, s. 98-99.}

35

tatbik etmekle veya diğer kanunsuz amellerle şahsın dini kurumdan çıkmasına mani olmak. 7. Şahısları kanunla muayyen edilmiş vazifelerin yapmasına ve kanunsuz davranışlara tahrik etmek. 8. Devlet kaydına alınması için talep edilen malumatlarda veya belgelerde yapılmış değişiklikler hakkında bilgilerin muvafık icra hâkimiyeti organlarına takdim edilmesi taleplerine amel edilmemesi.) yenileri eklenerek madde

sayısı dokuza çıkarılmıştır.96

Dini kurumun belgelerinde herhangi bir değişiklik veya adres değişikliği olmuşsa bu bilgi 20 gün içeresinde DKİDK’ne yazılı bir belgeyle bildirmesi gerek. Var olan ya da kurulan yeni din icmaların DKİDK’de kayıt kabul şartları şöyledir:

1. Dilekce(Erize)

2. Dilekçeye No:1 ilave, icmanın dini talimin esasları, dinin ve icmanın kurulma tarihi, onun faaliyetinin metotları, icmanın ananelere, nikâha, talim terbiyeye münasebeti, icma temsilcilerinin hukuki ve vazifelerine koyulan sınırlılıkları hakkında bilgiler mevcuttur.

3. Dini icmanın nizamnamesi. 4. Protokol

5. Devlet rüsumun ödenmesi hakkında belge (dekont) 6. Tesiscilerin şahsiyetini tasdik eden belgelerin fotokopisi 7. Hukuki adresi tasdik eden belge

8. Dini merkeze (idarenin) takdimi.

İstenen belgeler tamamlandıktan sonra 15 gün içerisinde Müslüman dini icmalar KMİ’ne göndermeleri gerekir. Dini kurumların tahsis belgeleri daha sonra DKİDK’ne

gönderilerek burada incelenmeye tabi tutuluyor.97

DKİDK’si kurulduktan sonra idarenin başçısı Rafik Aliyev ilk iş olarak, bir zamanlar dini icmaların yeniden kayıta alınma konusunu gündeme getirdi. Onun emri ile tüm dini icmalar 1 Ekimin 2001 yılında ve 31 Aralığa kadar kayıtan geçmesi gerekiyordu. Bu sırada Azerbaycan da 1300’den fazla mescid, 50’den fazla kilse,

96 _{Devlet ve Din, Kasım-Aralık 2009, s.150-151.} 97 _{Devlet ve Din, Mays-Haziran 2009, s. 100-101.}

36

sinagog ve ibadet evleri, 500’den fazlada ziyaret mekanları faaliyetteydi.98 Yıllara göre

DKİDK’den kayıttan geçen dini icmalar farklılık göstermektedir. Bazı yıllarda komitenin belirlediği nizamnameye uymayan icmalar kapatılarak faaliyetlerine son

verilmiştir.99

Dini icmalar genelde cami ve onun etrafında teşekkül ederler. İcmaların, yeni ya da eski camilerin açılması, işlevsellik kazanması, hizmetlerinin düzenli, planlı ve devlet kontrolünde yürütülmesine katkı sağlamaktadır. İslam dinine ait ibadet mekânlara

KMİ’si tarafından atanan imamların bölge valiliğine bilgi vermeleri zorunludur.100 2009

yılına kadar camilere imamlar KMİ’si atanırken 20 Temmuz 2009 Azerbaycan

Cumhurbaşkanı kararıyla bu yetki DKİDK’ye verildi.101 Bu icmaların rehberi ve icma

üyeleri bulunmaktadır. Genelde bu icmalar şehir, kasaba ve köylerde cami etrafında oluşturulur. Eğer köye ve ya kasaba büyük ise o yerde merkezi mescitlere bağlı birden fazla icmalar açılabilemsi de mümkündür.

4. Azerbaycan’da Caminin Kuruluşu ve Görevlileri