Din Eğitim-Öğretimi Hakkı

İnsan duyan, düşünen, dinleyen ve inanan sosyal bir varlıktır. Sosyal varlık olma hasebiyle onda inanma melekesi vardır ve sadece ona hastır. İnancın düzgün şekilde bütünleşmesi doğru dini prensiplere tabi olmaktan geçmektedir. Din, yapısı ve dış

görünüşü itibariyle içtimai bir müessese ve cemiyettin vazgeçilmeyen bir realitesidir.44

İster iptidai ister modern zamanda din seçiminde özgür olan insan, cehalet ve taassuptan kurtulabilmeli ve doğru dini itikada sahip olmaak için sağlıklı bir din

42 _{Kaya, a.g.e., s.72–73.}

43 _{ACDİÖHK, I, Madde.1. 2. 4, s.3-7.} 44 _{Başgil, a.g.e., s.75}

21

eğitimi ve öğretimini kapsayan bir eğitim ve öğretim hürriyetine ihtiyaç

duymaktadır.45

Azerbaycan, Cumhuriyeti Dini İnanç Özgürlüğü Hakkındaki Kanunnamenin VI. maddesinde dini eğitim-öğretim hakkının insanlara bir vatandaş hakkı olarak şu şekilde sunmuştur:

“Azerbaycan Cumhuriyeti’nde eğitimin dinden ayrı olduğu bilinmektedir. Bununla birlikte ilahiyat, din idraki, dini felsefi dersler, mukaddes dini kitapların esasları ve bunlardakileri tanımak, eğitim kurumlarının ders programlarına dâhil edilmiştir. Vatandaşlar istedikleri dilde ferdi veya başkaları ile birlikte din eğitimi alabilir. Dini kurumlar kendi nizamnamelerine uygun bir şekilde vatandaşların dini eğitimi için, eğitim kurumları ve grupları oluşturabilir, bu eğitim için onların yetkisine

verilmiş olan mülkleri de kullanabilirlerdi”.46

Milletlerin eğitim ve öğretim sistemleri, kendi inançları, manevi ve sosyal değerleri, ortak gelenekleri, ideolojileri ve ulaşmak istedikleri şart, imkan ve

hedeflerini esas almaktadır.47 Çünkü milli terbiyenin kültür ve ahlaki boyutlarını

düşünmeksizin uygulamaya konan fikir, görüş ve uygulamaların cemiyette/toplumda

kapanmayan yaralar açabillir.48

Eğitim kurumları bir toplumun en temel kurumlarından biridir. Temel eğitimin gayesi, kişinin kalbini temiz bir maya ile yoğurarak, devletine, milletine ve onun maddi, manevi değerlerine bağlı şuurlu birer birey/vatandaş olarak yetiştirmektir. Bu bilgileri doğru şekilde bireyin kalbine aşılamak, o aşkı kazandırmak planlı, programlı

ve doyurucu bir din eğitim ve öğretimi ile mümkündür.49 Akıllıca yapılan din eğitimi

sosyal adâleti, paylaşmayı, iyilikleri ve dayanışmayı desteklediği gibi, her türlü kötülüklerin, fuhuş, içki ve kumar alışkanlıklarının azalmasına da yardımcı olur.

45 _{Kaya, a.g.e., s.75–76.} 46

ACDİÖHK, I, Madde. 6, s. 6-7.

47 _{Cemal Anadol, Türkiye’de Din ve Vicdan Hürriyeti, Burak yayınevi, İstanbul, 1998, s.107.}

48 _{Mehmet F. Bayraktar, Türkiye’de Yaygın ve Örgün Dini Eğitimin Meseleleri, Milliyetçiler IV.Hilmi}

Büyük Kurultayı Tebliği( 24-25-26 Nisan 1987), İstanbul 1988, s.213; Anadol, a.g.e., s.112

22

Cemiyette kardeşlik duygusunu, insan sevgisini, hayvan ve tabiat sevgisini vb. önemli

doğal beşeri değerleri bireylere kazandırır.50

Din eğitimi bu anlamda, insana Allah inancını öğreterek hayatın değerini, üstünlüğünü ve ferde hayatını düzene koymayı ve düzenli kullanmayı öneriyor. Sosyal hayatta gruba iyi ve doğru olan hedefleri gösteriyor. Eğitim kişinin yetişmesi, gelişmesi, topluma uyması bakımından ferdi, sosyal ve siyasî bir müessesedir. Eğitim

hem bir oluş, hem de bir sonuçtur.51

Anayasasının 18. maddesini I. fırkasında “Azerbaycan Cumhuriyeti’nde din devletten ayrıdır. Bütün dini inançlar kanun karşısında eşittir”, ifadesi “eğitimde dünyeviliği” esaslandığını amaçlandığını söylemesine rağmen kanunnamede din eğitimi vazifesini dini kurumların iş faaliyetleri içerisinde yetki ve görevi dini kurumlara verilmiştir. Karardan sonra Azerbaycan cumhuriyetinde halkın manevi eksikliklerinin giderilmesi maksadıyla dini eğitimi veren talim ve tedris kurumları açmada canlanma yaşandı. Kısa sürede hem örgün hem de yaygın din eğitimi alnında gelişmeler oldu. Ülkenin değişik bölgelerinde özellikle merkezi özelliğe sahip şehirlerde (Gence, Mingeçevir, Lenkeran, Göyçay, Ağdaş, Şamahı v.b), din eğitimi

veren yeni medreseler ve üniversiteler açıldı.52 Bunlara ilave, Azerbaycan’ın diğer

bölgelerin’de Kafkasya Müslümanları İdaresine bağlı dini medreseler, Kur’an kursları açılmıştır. Bunların faaliyeti için her türlü yardım ve kolaylık sağlanmıştır. Ayrıca Kafkas Müslümanları İdaresine bağlı İslam Üniversitesi de bağımsızlıktan kısa süre

sonra yüksek dini eğitim vermeğe başlamıştır.53 Bu tarihlerde Azerbaycan’ın bütün

bölgelerinde, ilçe ve köylerinde insanların ibâdetlerini yerine getirilmesi için camiler yapılmıştır. Bu çabalarla Azeri halkının dinini sağlam ve dürüst bir şekilde yaşaması amaçlanmıştır.

50

Halis Ayhan, Din Eğitimi ve Öğretimi, İstanbul 1997, s.71-72.

51 _{Ayhan, Din Eğitimi ., s.19.} 52 _{Yunusov, a.g.e, s.187.}

53 _{Namik Abbasov, Muasır Şeraitte Azerbaycan Devletinin Medeniyet Siyaseti Ve Manevi Değerlerin}

23

1992 yılında Azerbaycan Milli Eğitim Bakanlığı, Türkiye Diyanet Vakfı ile

anlaşarak Bakıda Bakı Devlet Üniversitesinde İlahiyat Fakültesini kurdu.54 Burada dini

talim ve tedrisi Diyanet Vakfı’nın Türkiye’den gönderdiği hocalar veriyordu. Bu girişimlere 5 Nisan 1993’de yenisi eklendi. Milli Eğitim Bakanlığın kararıyla tüm üniversitelerde “Dinşünaslık” dersi okutulmaya/uygulamaya konuldu. Kısa zamanda ders hakkında nazari doküman hazırlanarak sunuldu. Dersliklerde din bilimlerinin mahiyeti, din-toplum ilişkisi, dinlerin tarihi ve dinler tarihinin konusu muhtevaları

anlatılıyordu.55 1993 yılında Azerbaycan İlimler Akademisi Elyazmaları Enstitüsü

bünyesinde dinler tarihi ve teorisi branşı üzere doktora programının konulması Din eğitimi alanında en büyük başarılı girişimlerden biriydi. Bu nedenle enstitünün

bünyesinde din eğitimiyle alakalı komisyon kurulmuştur.56

Bağımsızlığın AHC (Azerbaycan Halk Cumhuriyeti) hâkimiyeti döneminde Azerbaycan’da tam dini itikat azaldığı zamandı. Bu dönemde orta (lise) ve ali tahsil (üniversite) okullarında din derslerinin verilmesi zorunlu olması gerekliliği düşüncesi

benimsenmiştir. 57 Ancak, siyasi makamın el değiştirmesi ile bu fikirler sadece

düşüncede kaldı.

Bağımsızlıktan sonra Azerbaycan ekonomik ve sosyal alanlarda hayli mesafe kat etmesine rağmen okullarda din eğitimi gerekliliği hakkında ne yazıkki bazı problemler nedeniyle çözüme kavuşmamıştır. Din eğitiminin gerekliliği hakkındaki görnüşler üzerinden 15-20 seneye aşkın bir zaman geçmesine rağmen bazı sorunlar halen bir çözüme kavuşturulamamıştır. Azerbaycan Cumhuriyet’i Eğitim Bakanlığı din eğitiminin devlet okullarındaki gerekliliğinin farkındadır. Ancak, konuya engel teşkil eden

sebeplerin başında yeterli öğretmen kadrosunun olmamasına bağlanmaktadır.58 Son

zamanlarda Devlet Üzere Dini Kurumlar komitesi, gençlerin inanç sapmalarına teşebbüs

54 _{Vasim Memmedaliyev ve Malik Garayev, “İlahiyat Fakültesi”, BDÜ İlahiyat Fakültesi ilmi dergisi, Sy.}

1, s.16

55

C.Gurbanov, Nazari Dinşünaslığa Giriş, Bakü 1994, s.4.

56 _{Abdulvahap Taştan, “Azerbaycan’da Sosyal-Kültürel Değişme, Din ve Dinsel Canlanma”, Bilig, Türk}

Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sy, 25, Ankara, 2001, s.30-31.

57 _{Yunusov,a.g.e., s.185.}

24

etmemeleri için, dini bilgilerle donanmaları ve tanışmalarına yönelik yaygın din eğitimi üzerine çeşitli sempozyumlar ve oturumlar düzenlemektedir. Bölge ve icmalar nezdinde yapılan yaygın İslam din eğitimi oturumlar dini komite tarafından denetlenmekte ve desteklenmektedir. Ayrıca komitenin “ Devlet ve Din içtimaı fikir” adlı dergisi ve “Cemiyet ve Din” adlı gazeteyle dini içerikli sohbet ve bilgilerle ülke insanlarına ulaşarak halkın dini konularda haberdar olmalarını sağlamaktadırlar. Özellikle çıkarılan/yayınlanan gazete ve dergiler din hakkında gelişen yenilikleri, dini içerikli konular ve ülkedeki dini alanda alınan kararları yayınlamaktadır.

3. Bağımsızlıktan Sonra Devlet-Din İlişkilerinde Resmi Kurumlar ve