Devlet Adamları

2.1.2.1. Bursa Beyi Abdurrahman Bey

Divan’da Bursa Beyi Abdurrahman Bey için söylenmiş “Kaside-i Bahar” başlıklı bir

kaside¹⁴⁹ bulunur. Beyitlerde Abdurrahman Bey, “gül-i gülzâr-ı kerem, ma’den-i fazl u

hüner, melce-i ashâb-ı kibâr, lücce-i bahr-ı kemâl, sedef-i dürr-i hayâl, mîr-i Cemşîd-serîr, meh-i hurşîd-izâr, tâbi‘-i emr-i nebevî, zâbıt-ı şer‘-i kavî” gibi sıfatlarla övülür. Memduhun büyüklüğünü anlatılırken feleğin güneşinin, onun ayağına yüz sürdüğü ifade edilir. Himmeti gibi değerinin de yüksek olduğuna değinilir:

146 Bkz. K.16.

147 Bkz. K.17.

148 Bkz. Trh.3.

132 Pâye-i kadrün olup tâk-ı felekden âlî

Yüz sürer ayağuna mihr-i sipihr-i devvâr (H 46^b, K. 18/32)

Himmetin gibi bülend olsa aceb mi kadrün

Himmetine göre olur kişide çün mikdâr (H 46^b, K. 18/33)

2.1.2.2. Cevherizâde

Şair; Cevherizâde isimli memduh için söylediği kasidede150 memduhu lütuf ve

cömertlik denizinin incisi olarak vasfeder (K.24/11). Cevherizâde; ismiyle müsemmâ olarak mürüvvet kaynağı, ihsan madeni gibi sıfatlarla tasavvur edilir:

Bir kân-ı mürüvvetsin eyâ ma‘den-i ihsân

Eltâfına nisbet n’ola hâtem ola nâ-kes (H 53^b, K. 24/13)

2.1.2.3. Haleb Defterdârı Halil Paşa

Divan’da Halep Defterdâr’ı Halil Paşa için yazılmış bir kaside bulunmaktadır151.

Kasidede Halil Paşa; iyilikseverliği, cömertliği ile konu edilir: Elüm al sâyeveş ayakdayum devletlü sultânum

Kerem bâğınun oldı kâmetün serv-i hırâmânı (H 52^b, K. 23/12)

Bir beyitte Hz. İbrahim’in Halil ismiyle benzerlik içinde düşünülür. Hz. İbrahim’in Kâbe’yi onardığı gibi şair, gönlü için ihsan ister (K.23/24). Şair, içinde bulunduğu zillet ateşinden kurtarmasını ister:

Halîl oldı sana nâm-ı şerîfün ey gül-i cennet

Bana bu zilletüm nârını kıl devlet gülistânı (H 52^b, K. 23/11)

2.1.2.4. İskender Paşa Oğlu Ahmed Paşa (Karaca Ahmed Paşa)

Fatih Sultan Mehmed ümerâsından olan Ahmed Paşa, İskender Bey’in oğludur. Beylerbeyi olarak görev yapmıştır (Süreyya, 1995: 1/186).

150 Bkz. K.24.

133

Divan’da Ahmed Paşa için yazılmış “nergis” redifli bir kaside bulunmaktadır.152

Beyitlerde Ahmed Paşa daha çok fiziki nitelikleriyle medhedilir. Ulvî, Ahmed Paşa’yı kerem gül bahçesinin goncası olarak vasıflandırarak ondan lütuf bekler:

Sensin ol gonçe-i gülzâr-ı kerem âlemde

Dest-i lutfundan ider kâseyi pür-zer nergis (H 55^a, K. 25/32)

2.1.2.5. Kapudân-ı Deryâ Kılıç Ali Paşa

II. Selim döneminin kapudân-ı deryâsı olan Kılıç Ali Paşa; tersanelerde ıslahat yapmış, donanmayı her zaman yeni, donanımlı, dünyanın birinci deniz kuvveti olarak elde tutmuştur. Ölümüyle Türk denizcilik tarihinin büyük bir devri kapanmıştır (Öztuna, 1994: 3/303).

Divan’da terci-i bend şeklinde yazılmış bir şiirde Kılıç Ali Paşa zikredilir153. Bir tarih

kıt’asında yaptırdığı câmi ile zikredilir154:

Mîr-i bahr a‘nî Kılıç Pâşâ kapudân-ı zamân

Yapdı çün bu câmi‘i ola yiri dârü’s-selâm (H 241a, Trh. 6/1)

2.1.2.6. Lala Kara Mustafa Paşa

Divan’da yazılan mersiyenin155 adandığı şahsın ismi Mustafa Paşa olarak geçmektedir.

Tespitlere göre bahsi geçen kişinin Kara Mustafa Paşa olduğuna dair bir ihtimal

bulunmaktadır (İsen, 2012: 197). Ayrıca Divan’daki bir tarih kıt’asında156 da ismi

verilmeden Kıbrıs Fatihi olarak zikredilmesi Lala Mustafa Paşa olduğu ihtimalini güçlendirir:

Ulviyâ didüm hemân târîhini

İki fâtih Kıbrısı feth itdiler (H 242^a, Trh. 17/3)

152 Bkz. K.25. 153 Bkz. Msm.37. 154 Bkz. Trh.6. 155 Bkz. Msm.7. 156 Bkz. Trh.17.

134

Beyitlerde dünyaya hâkim olsa da kişi için ölümün kaçınılmaz olduğu ve Mustafa Paşa için dilek ve dualar ifade edilir:

Hâküm olsun rub‘-ı meskûna yine sonı adem

Çünki sultân-ı ecel âhir çeker tûğ u alem (H 63^b, Msm. 7/2)

2.1.2.7. Manisa Müftüsü Muallimzâde Ahmed Efendi

Muallimzâde Ahmed Efendi, Anadolu ve Rumeli kazaskerliği yapmıştır. 1556’da Manisa müftüsü olmuştur (Süreyya, 1995: 1/193-194).

Divan’da adına yazılmış bir kaside ve bir gazel ile zikredilir157. Kasidenin medhiye

bölümünden itibaren övgü başlar. Muallimzâde, “bülbül-i gülistân-ı ulûm, müftî-i devr-i zamân, efzâl-i dehr ü felek, mertebe-i âlî-şân, kân-ı kerem, mâlik-i mülk-i belâgat, şeh-i iklîm-i hüner, kevkeb-i burc-ı hidâyet, meh-i nûr-ı Yezdân” gibi sıfatlarla vasıflandırılır. Muallimzâde; beyitlerde cömertliği, ilminin büyüklüğü, fazilet sahibi oluşu gibi çeşitli yönleriyle methedilir. Şair, bir beyitte kadılığıyla halkın zulümden kurtulmasını sağladığını belirtir:

Kâdî oldı çü sa‘âdetle Mu‘allim-zâde

Zulmden kurtılup oldı yine halk âzâde (H 200b, G.559/1)

2.1.2.8. Molla Çelebi/Vusûlî Muhammed Efendi

Âlim şairlerden olan Molla Çelebi’nin rütbesi kazaskerdir. Hubbî Hanım’ın damadı olduğu için “Hubbî Mollası” şöhretiyle de tanınmıştır. Mürettep divanı bulunmasının yanında II. Selim’in nâmına Cihad-nâme” adlı bir eseri de bulunmaktadır (M. Tahir Efendi, 1972: 2/422). Molla Çelebi, Kanunî’nin ölümünden sonra Ulvî’nin İstanbul’a döndüğünde mülazım ve müderrislik yaptığı şahsiyettir. Divan’da onun için yazılmış iki

kaside bulunmaktadır158. Kasidelerin ilki “sünbül” rediflidir. Beyitlerde fiziki

özelliklerinin yanında cömertliği ile de övülür. İkinci kaside ise şairin Molla Çelebi’ye incinip durumunu hikâye ettiği bir kasidedir. Molla Çelebi; fazileti, ilmi, anlayışı ile

157 Bkz. K.20; G.559.

135

övülür. Şair; kendisine yapılan bir haksızlığı, iftirayı kabul etmediğini; memduhtan şefkat beklediğini belirtir:

Bu nâ-murâda revâ mıdur ki iftirâ ideler

Bir iki hâsid ü gammâz u ebter ü etrâk (H 50^a, K. 21/10)

Dehânuna dil uzatdumsa bî-zebân varayın

Cenâb-ı Kâdî-i hâcâta mücrim ü gamnâk (H 50^a, K. 21/18)

Garîb ü bî-kes olanlara şefkat eyler iken

Cefâ vü cevr idesün yok yire bana hâşâk (H 51^a, K. 21 /36)

2.1.2.9. Piyâle Paşa

Piyâle Paşa; Kanunî’nin son, II. Selim’in ilk kaptân-ı deryâsıdır. Saraydan yetişmiş olan Piyâle Paşa; Kıbrıs seferinde donanmaya kumandanlık etmiş, Cerbe’yi zaptetmiştir (Öztuna, 1983: 4/38-50).

Ulvî’nin terci-i bend şeklinde yazdığı kaside159 Piyâle Paşa’nın Cerbe Kalesi’ni fethi

üzerinedir. Kasidede Piyâle Paşa’nın Kanunî döneminde kaptan-ı deryâ olduğu belirtilir. İspanya donanmasını askerleriyle mağlup edip Cerbe Kalesi’ni fethetmesi tasvir edilir:

Mîr-i bahr itdi seni çünki Süleymân-ı zamân

Başı üstünde yir eyler sana her dem deryâ (H 64^b, Msm. 8/2)

İdüp İspanya tonanmasını bir bir yağma

Kal‘a-i Cerbeyi feth itdi Piyâle Pâşâ (H 64^b, Msm. 8/1)

Ayrıca ölümü için yazılmış bir tarih kıt’ası bulunmaktadır160:

Herkes safâ sürerken bezm-i cihânda Ulvî

Nâ-geh ecel tolısın çekmiş Piyâle Pâşâ (H 241b, Trh. 11/5)

159 Bkz. Msm.8.

136

2.1.2.10. Osman Paşa

Özdemiroğlu Osman Paşa, Osmanlı tarihinin en büyük askerlerindendir. İran Azerbaycanı’nın fethi dönüşünde 1585’te vefat etmiştir (Danişmend, 1971: 22).

Divan’da Osman Paşa için söylenmiş dört gazel bulunmaktadır161. Bir süre Âmid’de

(Bkz. Şehirler) bulunan Ulvî, o yerin valisi Osman Paşa için bu gazelleri adamıştır. Ulvî, Osman Paşa’dan kendisine ihsanda bulunmasını ister (G.375/8). Osman Paşa’yı cömertlik sahibi olarak nitelendirir:

Bir atâ-bahşa kul olmışsın işitdüm Ulviyâ

Var ise ol pür-kerem hazret-i Osmân Pâşâdur (H 177^b, G. 453/7)

2.1.2.11. Sokullu Mehmed Paşa

II. Selim’in damadı ve sadrazamı olan Sokullu Mehmed Paşa, büyük bir devlet adamıdır (Uzunçarşılı, 1983: 2/552).

Divan’da Sokullu Mehmed Paşa için yazılmış terkib-i bend şeklinde bir mersiye

bulunmaktadır162. Ulvî, mersiyede onun kaybından dolayı duyduğu üzüntüsünü dile

getirir. Beyitlerde üç hükümdara vezir-i azâm olduğu, büyük bir saltanat dönemi olduğu ve şehit edildiği ifade edilir:

Üç şehin-şâha ol olmışdı vezîr-i a‘zam

Hâtem-i kudretine râm idi halk-ı âlem (H 60^b, Msm. 3/2)

Geldi bir zâlim ü hûn-rîz çeküp tîg-ı sitem

Ana ihsân ideyin dirken o sultân-ı kerem (H 60^b, Msm. 3/2)

2.1.2.12. Turak Çelebi (Nihânî)

II. Selim’in musâhibi ve nedîmi olan Turak Çelebi, çok itibar görmüş bir şahsiyettir. Düşmanlarının iftiraları sonucu Kanunî tarafından idâm ettirilmiştir (İpekten, 1996: 197).

161 Bkz. G.351; G.375; G.423; G.453.

137

Ulvî; Turâk Çelebi’nin şehadetinden sonra II. Selim’e mersiye ile bir gazel

sunmuştur163. Divan’da ayrıca ölümüne yazılmış bir tarih kıt’ası bulunmaktadır164.

Beyitlerde şair; şehit edilen Turak Çelebi için duyduğu üzüntüsünü samimi bir dille ifade eder:

Sînem gibi hâk olsa n’ola çâk-ı girîbân

Bir tâze civân oldı meded hâk ile yeksân (H 59^a, Msm. 2/2)

Ölümü üzerine şairin söylediği tarihte “Turak” kelimesi tevriyeli olarak kullanılır: Gûş idüp Ulvî didi târîhini

Eyledi Hak ana cennâtı turak (H 241^a, Trh. 7/5)

Belgede Derzizâde Ulvi divanının tahlili, 2. cilt (sayfa 167-173)