Araştırma kapsamında deney sürecinde kullanılmak üzere öğretim ve genellemede kullanılan öğretim materyalleri ve öğretim planı hazırlanmıştır. Bununla birlikte kelebeklerin yaşam döngüsü üzerinden yapılan genelleme verisi alınırken kullanılan ve yalnızca doğrudan öğretim yöntemine göre model olma basamağını içeren genelleme planı da hazırlanmıştır. İzleyen basamaklarda hazırlanan plan ve materyaller hakkında bilgi verilecektir.
3.6.1. Öğretim Sürecinde ve Genellemede Kullanılan Materyaller
Doğrudan öğretim yöntemiyle sunulan şematik düzenleyicilerin kullanıldığı öğretim planında bir adet büyük boy dönüşüm şeması ile kurbağanın yaşam döngüsünü içeren resimli tek kartlar kullanılmıştır (Ek-13). Şema ve kartlar, katılımcılara yapılan işlevsel görme değerlendirmesi temel alınarak hazırlanmıştır. Hazırlanan şema 140*200 cm genişliğinde
60
katlanabilir siyah mukavvadan yapılmıştır. Şemanın üzeri resimli kartların kolay yerleştirilmesi için şeffaf yapışkanlı kap ile kaplanmıştır. Şema bir dönüşüm şeması olduğu için dönüşümü temsil eden oklar, şema ile tam kontrast olacak şekilde pembe renkte hazırlanmıştır. Benzer kontrastlık, resimli kartların şemada yerleştirileceği alanların belirlenmesi için de kullanılmış fakat oklarla karışmaması için bu alanlara sarı kartonlar yapıştırılmıştır. Kurbağanın yaşam döngüsü basamaklarını temsil eden resimli kartların her biri 15x15 boyutunda beyaz Bristol karton üzerine hazırlanmıştır. Kartların üzerindeki, döngüyü temsil eden şekillerden her birinin (yetişkin kurbağa, yumurta, iribaş, genç kurbağa) siyah beyaz çıktıları alınmış ve renkli kalemler ile boyanarak, kenarları ve renkleri belirgin hale getirilmiştir. Şemaların sıralamalarını gösteren rakam kartları, şemanın adının ve resimli kartların isimlerinin yazılı olduğu kartlar 24 punto büyüklüğünde Times New Roman yazı tipi ile oluşturulmuş ve beyaz Bristol kartona çıktıları alınmıştır. Kullanılan tüm resimli kartlar, oklar, yazı kartları ve rakam kartları rahat takılıp çıkartılabilmeleri için şeffaf kap ile kaplanmış ve arkalarına yapıştırıcı hamurlar yerleştirilmiştir. Bununla birlikte, öğrencilerin görme mesafeleri birbirlerinden farklılık gösterdiği için, şemayı rahat görebilmeleri adına ayarlanabilir şövale olarak ayarlanabilir bilgisayar fanı kullanılmıştır. Yapılan ilk genelleme oturumu farklı materyal (kurbağaların yaşam döngüsünün gerçek resimleri) ve farklı uygulamacı ile yapılmıştır. Bunun için öğretim oturumu ile aynı şema kullanımış, şemanın üzerindeki resimli kartlar gerçek resimler ile (Ek-14) değiştirilmiştir. Yapılan ikinci genelleme oturumu kelebeklerin yaşam döngüsü üzerinden çalışmayı yapan uygulamacı tarafından yapılan genelleme oturumudur. Bu oturum için de öğretim oturumu ile aynı şema kullanmış, şemanın üzerindeki resimli kartlar kelebeklerin yaşam döngüsü resimleri (Ek-14) ile değiştirilmiştir.
3.6.2. Öğretim Planı
Doğrudan öğretim yöntemiyle sunulan şematik düzenleyicilerin kullanıldığı öğretim planı “kurbağanın yaşam döngüsü nasıl gerçekleşir” konusundan oluşmaktadır (Ek-11). Bu plan oluşturulurken, doğrudan öğretim ve şematik düzenleyicinin kullanıldığı ilgili araştırmalardan faydalanılmıştır (Alptekin, 2012; Çıkılı, 2016; Vayiç, 2008). Hazırlanılan öğretim süreci, öğretime hazırlık, öğretim süreci ve değerlendirme oturumu olarak dört bölümden oluşmaktadır.
61
Öğretime hazırlık bölümünde; katılımcıya yapılan araştırmanın içeriği ve araştırma sırasında
uyması gereken kurallar söylenerek, araştırma sırasında kullanacağı şematik düzenleyici tanıtılmıştır. Öğretim süreci bölümü doğrudan öğretim yönteminin basamakları dikkate alınarak hazırlanılan, derse giriş, güdüleme, model olma, rehberli uygulama ve bağımsız uygulama basamaklarından oluşmaktadır.
Öğretim süreci başında öğrenciye öğretimde yapılacaklar, kendisinin yapacaklar ve öğretim süreci sonunda kazanacakları hakkında bilgi verilmekte, kurallar açıklanmakta ve pekiştirecin ne olduğu açıklanmaktadır.
Model olma bölümünde, uygulamacı tarafından kurbağanın yaşam döngüsü şeması
materyali üzerinden sunum yapılmasına ve ardından şemadaki sıraya uygun olarak resim kartlarının yerleştirilmesine yer verilmiştir. Bu aşamada uygulayıcı, şemada üzerinden gerçekleştirdiği her adımı sözel olarak betimlemiş ve öğrenciye model olarak yaptığı işlemleri tekrar etmesini sağlamıştır.
Rehberli uygulama bölümünde, model olma aşamasında uygulamacının şema üzerinden
gösterildiği bilgilerin yine uygulamacı rehberliğinde tekrar etmesi ve kendisine sunulan kartlar arasından seçerek, şemadaki doğru yere yerleştirmesine yer verilmiştir. Uygulamacı, katılımcıya ne yapması gerektiğini söylediğinde katılımcı bu beceriyi eksiksiz yerine getiriyorsa pekiştirilmiş yapamıyorsa ilgili basamak için model olma aşamasına geri dönülmüştür. İpucunun geri çekildiği basamakta, uygulamacı katılımcıya şemayı nasıl tamamlaması veya ne söylemesi gerektiği hakkında bilgi vermemiş sadece hatırlatmalar yapmıştır.
Bağımsız uygulama bölümünde ise model olma aşamasında sunulan şematik düzenleyici ile
yaşam döngüsünün öğretiminin kazanılıp kazanılmadığını belirlemek için boş şema ve resimli kartlar katılımcıya verilmiş ve kurbağanın yaşam döngüsünü bağımsız olarak şemaya yerleştirip, anlatması beklenmiştir. Bu basamakta öğrencinin doğru şekilde tamamladığı basamaklar pekiştirilmiş, yanlış yaptığı ya da tepkisiz kaldığı basamaklar için ipucunun geri çekilme basamağına dönülerek hatırlatıcı ipuçları verilmiştir. Hazırlanılan öğretim materyali özel eğitim alanında öğretim görevlisi ve öğretim üyesi iki akademisyen tarafından incelenmiş, verilen dönütler doğrultusunda düzenlemeler yapılarak kullanıma hazır hale getirilmiştir.
62 3.6.3. Genelleme Planı
Yapılan araştırmanın genelleme verileri her üç katılımcıdan da iki şekilde alınmıştır. İlk genelleme verisi farklı materyal (kurbağaların yaşam döngüsünün gerçek resimleri) ve farklı uygulamacı ile alındığı genelleme verisidir. İkinci genelleme verisi ise araştırmayı yapan uygulamacı tarafından farklı bir yaşam döngüsü olan “kelebeklerin yaşam döngüsü” materyali üzerinden alınmıştır. Bu genelleme oturumunda yoklama verisi alınmadan önce yalnızca 1 seferliğine doğduran öğretim yönteminin model olma basamağı ile gösterim sağlanmıştır. Doğrudan öğretim yönteminin model olma basamağına göre hazırlanan genelleme planı Ek-12’de ayrıntılı olarak sunulmuştur.
3.7. Araştırma Verilerinin Toplanması için Kullanılan Veri Toplama Araçları