114
6. DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER
Çalışma kapsamında elde edilen veriler genel olarak değerlendirildiğinde, Türkiye’de aracı kurum sektörüne yönelik tespitler aşağıdaki ana başlıklar altında toplanmıştır.
Aracı kurumların gelir kaynakları çeşitlendirilememektedir.
Sektörde işlem maliyetleri yüksektir.
Banka kökenli aracı kurumların sahip olduğu avantajlar, banka kökenli olmayan aracı kurumların performansını etkilemektedir.
Sektöre yönelik teşvik ve destekler ihtiyaca yönelik ve yeterli düzeyde değildir.
Az sayıda aracı kurum ölçek etkinliğine sahiptir.
Sektörde oligopolisitk bir yapı hakimdir.
Etkinlik bakımından yerli sermayeye sahip aracı kurumların sayısı yabancı sermayeli aracı kurumlardan azdır.
Regülasyondan kaynaklanan ihtiyaçlar bulunmaktadır.
Sürdürülebilir bir sektör stratejisi bulunmamaktadır.
Sektörün ve kurumların gelişimini desteklemeye yönelik olarak önerilen ve dikkate sunulabilecek temel noktaları aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür:
Sektör, yeni faaliyet gelirlerini arttıracak alanlara yönelmelidir. Yurt dışında örnekleri görülen, kurumlara projeye dayalı finansman modeli kurma yetkisinin verilmesi ve proje finansman kredilerine aracılık faaliyetlerinin desteklenmesi aynı zamanda ekonomiye kaynak yaratacaktır.
Daha çok aracılık komisyonuna bağlı gelir yapısı ve bu yapının zaman içinde giderek daha az gelir yaratmaya başlamış olması, sektörün hızla yeni faaliyet alanlarına geçmesini zorunlu kılmaktadır.
Sektörde, tezgâhüstü türev ürün işlemlerini kısıtlayan düzenlemeler güncellenmelidir.
Organize piyasaların gelişiminin tezgahüstü işlemlerin gelişmesine bağlı olması, yapılacak yeni düzenlemeler ile sektörün faaliyet alanını arttıracaktır.
Ekonominin temel ihtiyaçları çerçevesinde büyümeyi finanse edecek, yenilikçi, fonksiyonel ve süreci iyi denetlenen finansal araçların geliştirilmesi sektöre önemli bir ivme kazandıracaktır.
115
Piyasa yapısından kaynaklanan etkinlik sorunlarından birisi, finansal sistemin bankacılık tarafından domine edilmesi sonucu aracılık işlevinin istenen gelişimi gösterememesidir.
Diğer finansal kurumlarla rekabet eşitsizliğini ortadan kaldıracak uygulamaların geliştirilmesi sektörün gelişimini destekleyerek gerçek performansının ortaya çıkmasını sağlayacaktır.
Kurumsal yönetim ilkelerine uyum, etkili risk yönetimi ve denetim mekanizmasının geliştirilmesi, kurumların ve sektörlerin güvene dayalı olarak büyümesi ve gelişmesinde önemli etki yaratacaktır.
Aynı şekilde, aracılık yapılan ortamın kurumların etkinliğine olan etkisi düşünüldüğünde;
piyasaların şeffaflığı, derinliği, alıcı ve satıcının kalitesi de aracı kurumların performansı ve etkinliğine yansıyacaktır.
Sektörün teknolojiye dayanan verimlilik düzeyi artırılmalı, teknolojik gelişim için Ar-Ge çalışmaları önemsenmeli ve bu konuda sektöre yönelik teşvikler uygulanmalıdır.
Sektör kalifiye eleman ihtiyacına yönelik politikalar geliştirmelidir.
Aracı kurumların daha yüksek etkinlik ve verimlilik düzeyine ulaşmasını sağlayacak kurumlar arası entegrasyon ve stratejik iş birliklerinin oluşturulmasına yönelik çözümler üzerinde çalışılmalıdır.
Ekonomide tasarruf hacminin artırılması, kaynakların mali sisteme kazandırılması ve yatırımcı tabanın geliştirilmesi için sürdürülebilir teşvikler ve finansal okuryazarlık konuları önceliklendirilmelidir.
Yerli kurumsal yatırımcıların hacminin artırılması, az sayıda büyük yatırımcının ve özellikle yabancı yatırımcıların portföy payının ağırlıklı olduğu piyasanın istikrarı ve derinliği için önem taşımaktadır.
Uzun vadeli sektörel rekabet stratejisi geliştirilmelidir. Sektör birlikleri ve örgütleri ile ilgili kamu kurumlarının ortak çalışmaları sonucu hem makro, hem de mikro bazda sektörel politikalar geliştirilerek stratejik bir eylem planı oluşturulmalıdır.
Mevcut duruma ilişkin yapılan tespitlere paralel olarak sektörün gerek arz gerekse talep tarafını desteklemek ve sisteme sürdürülebilir rekabet gücü kazandırmak amacıyla kurumsal otoriteler tarafından kısa ve uzun vadeli planlar çerçevesinde doğru stratejilerin oluşturulması ve hayata geçirilmesi önem taşımaktadır. Bu çerçevede önceliklendirilmesi gereken konular;
tüm sistemde kurumsal yönetim ilkelerinin yerleştirilmesi, tasarrufların artırılması ve ekonomiye aktarımı, finansal okuryazarlık, sektörde yatırımcılar için nitelikli danışmanlık hizmetleri, ihtisas mahkemelerinin oluşturulması ve makro boyutta ise kayıtdışı ekonomiyle mücadele olarak sıralanabilir.
116
Burada temel başlangıç noktası, sürdürülebilir bir “sektör stratejisi” oluşturularak bu çerçevede belirlenecek politikalar ve yol haritası ile gerekli aksiyonların alınması ve uygulamacılar ile birlikte tüm tarafların ortak sorumluluk üstlenmeleridir. Özellikle İstanbul Uluslararası Finans Merkezi hedefine ulaşılmasında bu çabalar ayrıca büyük önem taşımaktadır. Şeffaf, inovatif, etkin ve güvenilir bir aracılık sisteminin varlığı aynı zamanda mali piyasaların büyümesini ve gelişmesini sağlayarak, reel sektörün sürdürülebilirliğini de destekleyecektir.
117
BÖLÜM 1
KAYNAKLAR
118
KAYNAKLAR
Aras G. (2010) Halka Arzda Kurumsal Otoritelerin Rolü, Konferans Yayını, Yıldız Teknik Üniversitesi CFGS Konferans Yayınları.
Aras G. (2010) Şirketlerin Halka Arzında Aracılık Sürecinin Etkinliği, Konferans Yayını, Yıldız Teknik Üniversitesi CFGS Konferans Yayınları.
Aras G. (2015) Sustainable Markets for Sustainable Business: Global Perspective for Business and Financial Markets, Routledge UK.
Aras, Guler (2018), Governance of Financial Institutions. Oxford Encyclopedia of Business and Management. Oxford University Press (Forthcoming).
Aras G., Aluchna M. (2016) Transforming Governance: New Values, New Systems in the New Business Environment, Routledge UK.
Aras G., Crowther D. (2013) “Governance of Risk, Emerald Book Series Developments in Corporate”, Governance and Responsibility Vol 5.
Aras G., Ingley C, (2017) Corporate Behavior and Sustainability: Doing Well by Being Good, Routledge UK.
Aras G., Kurt T. (2002) Bankacılık Sektöründe DEA ile Etkinlik Ölçümünde Farklı Kriterlerin Etkisi: 1992-2000 Döneminde Türk Bankacılık Sistemi’nde Etkinlik Analizi” VI.
Türkiye Finans Eğitimi Sempozyumu, Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi.
Aras G., Kurt T. (2007) “Efficiency and Risk Analysis of Turkish Banking Industry Period of 1992-2000”, Yapı Kredi Economic Review.
Aras G., Müslümov A. (2002a) “Sermaye Piyasası Gelişmesi ve Ekonomi Arasında Nedensellik İlişkisi, OECD Ülkeleri Örneği” İktisat İşletme ve Finans Dergisi.
Aras G., Yobaş B. (2013) “Governance in Capital Market Institutions”, The Governance of Risk, Emerald Book Series Developments in Corporate Governance and Responsibility.
Aras, G., A. Muslumov (2003), The Role of Institutional Investors in Stock Market Development: The Case of OECD Countries and Turkey, Institutional Investment Managers Assocation Publication No: 1, Istanbul.
Aras, G., Müslümov, A. (2002b) “Institutional Investors and Stock Market Development: A Causality Study, İMKB Dergisi, Cilt 8, Sayı 29.
119
Banker, R. D., Charnes, A., Cooper, W. W. (1984) “Some Models for Estimating Technical and Scale Inefficiencies in Data Envelopment Analysis”, Management Science, 30 (9): pp.1078-1092.
Bayram N. (2016) “Veri Zarflama Analizi ve Toplam Faktör Verimliliği: Aracı Kurumlar Üzerine Bir Uygulama”, Verimlilik Dergisi, Sayı: 2, 7-44.
Bektaş H. (2013) “Türk Bankacılık Sektöründe Etkinlik Analizi”, Sosyoekonomi, Ocak-Haziran, s.277-294.
Berger, A. N., Humphrey D. B. (1997) “Efficiency of Financial Institutions: International Survey and Directions for Future Research”, Europen Journal of Operational Research, 98:175–212.
Boussofiane, A., Dyson R.G., Thanassoulis E.(1991) “Applied DEA”, European Journal of Operational Research, 52, 1-15.
Bowlin, W.F.(1998) “Measuring Performance: An Introduction to Data Envelopment Analysis”, The Journal of The Cost Analysis, 15:2, 3-27.
Charnes A., Cooper W. W., Rhodes E. (1978) “Measuring the Efficiency of Decision Making Units”, European Journal of Operational Research, 2(6): pp.429–444.
Cingi S., Tarım A. (2000) “Türk Banka Sisteminde Performans Ölçümü: DEA-Malmquist TFV Endeksi Uygulaması”, Türkiye Bankalar Birliği, Araştırma Tebliğleri Serisi, Sayı:2000-01.
Coelli T.J., Rao P., O’Donnell C.J., Battes G.E. (2005) An Introduction to Efficiency and Productivity Analysis, Second Edition, Springer.
Cooper W.W., Li S., Seiford L.M., Tone K., Thrall R.M., Zhu J. (2001) “Sensitivity and Stability Analysis in DEA: Some Recent Developmets”, Journal of Productivity Analysis, 15, 217-246.
Coşar K. (2013) Çok Değişkenli İstatistiksel Analiz Teknikleri ile Sermaye Piyasası Kuruluna Bağlı Aracı Kurumların Değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Cummins J.D., Weiss M.A., Xie X., Zi H. (2010) “Economies of Scope in Financial Services: A DEA Efficiency Analysis of the US Insurance Industry”, Journal of Banking &
Finance, 34 1525–1539.
Çakır S., Perçin S. (2013) “AB Ülkelerinde Bütünleşik Entropi Ağırlık-TOPSİS Yöntemiyle AR-GE Performansının Ölçülmesi”, Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1, 77-95.
120
Dinçer M.R. (2010). Türkiyede Sermaye Piyasası Aracı Kurumlarının Etkinlik ve Verimlilik Analizi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dyson R.G., Allen R., Camanho A.S., Podinovski V.V., Sarrico C.S., Shale E.A. (2001)
“Pitfalls and Protocols in DEA”, European Journal of Operational Research, 132, 245-259 Farrell, M. J. (1957) “The Measurement of Productive Efficiency”, Journal of the Royal Statistical Society, 120(3): pp. 253–282.
Fukuyama H., Weber W. L. (1999) The Efficiency and Productivity of Japanese Securities Firms, 1988-93, Japan and the World Economy 11, 115-133
Günay B., Kaya İ. (2017) “Borsa İstanbul’da Yer Alan Aracı Kurumların Performansının Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri İle Değerlendirilmesi”, MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:15, Sayı:2
Gündüz, L., Yılmaz M.K., Yılmaz C. (2001) “Türkiye’deki Aracı Kurumların Performans Analizi (1993-1998): Kantitatif Bir Değerlendirme”, Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt 1, Sayı 3, ss. 38-53.
Huicken J. (2017) “Efficiency Research on China Listed Securities Companies”, 29th Chinese Control and Decision Conference
Hwang C.L., Yoon K. (1981) Multiple Attribute Decision Making Methods and Applications, New York: Springer-Verlag.
İçöz C., Sönmez H. (2015) “Measuring The Relative Efficiencies of Statistics Departments in Turkey Using Data Envelopment Analysis, Alphanumeric Journal, Volume 3, Issue 1
Kadıoğlu Eyüp (2006) “Türkiye’de Aracı Kurumların Karlılığını Belirleyen Faktörler”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Kargın M., Aktaş H. (2007) "Türk Sermaye Piyasasindaki Araci Kurumların Etkinlik ve Verimliligi", İktisat İşletme ve Finans, c. 11, Sayı:9, s.97-117.
Krippendorff K. (1986) Information Theory: Structural Models for Qualitative Data, Quantitative Applications in the Social Sciences, Sage University Paper, No:62
Okay G., Köse A. (2015) “Financial Performance Analysis of Brokerage Firms Quoted on the Istanbul Stock Exchange Using the TOPSIS Method of Analysis”, International Journal of Business and Social Science, Vol. 6, No. 8(1)
121
Özden Ü.H. (2008) “Veri Zarflama Analizi ile Türkiye’deki Vakıf Üniversitelerinin Etkinliğinin Ölçülmesi”, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt:37, Sayı:2, 167-185.
Özel N., Şahin İ., Göral R. (2017) “Türk Bankacılık Sektöründe Etkinlik ve Verimlilik Analizinin Veri Zarflama Yöntemi İle İncelenmesi: 2013- 2015 Dönemi Uygulaması.
Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi,” 17, 85-100.
Sakınç S. Ö. (2015) “Performance Measurement of Brokerage Firms and its Application in Turkey via Grey Relational Analysis”, International Journal of Economics, Commerce and Management, United Kingdom Vol. III, Issue 9
SPK, SPK Aylık İstatistik Bültenleri,
http://www.spk.gov.tr/SiteApps/Yayin/AylikIstatistikBultenleri, [Son erişim tarihi: 31.01.2018]
Tarım A. (2001) Veri Zarflama Analizi: Matematiksel Programlama Tabanlı Göreli Etkinlik Ölçüm Yaklaşımı, T.C. Sayıştay Araştırma / İnceleme / Çeviri Dizisi, No:15., Ankara Hacettepe Üniversitesi
Tarım A., Karan M.B. (2001) Data Envelopment Analysis in Performance Evaluation, International Journal of Goverment Auditing, 28(4):12
TBB, TBB İstatistikleri, https://www.tbb.org.tr/tr/bankacilik/banka-ve-sektor-bilgileri/banka-bilgileri/bankalar/64, [Son erişim tarihi: 31.01.2018]
Timor M., Lorcu F. (2010) “Türkiye ve Avrupa Birliğine Üye Ülkelerin Sağlık Sistem Performanslarının Kümeleme ve Veri Zarflama Analizi ile Karşılaştırılması”, İÜ.İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü Yönetim Dergisi, Yıl:21, Sayı:65
Timor M., Mimarbaşı H. (2013) “Banka Şube Hizmet Etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi ve TOPSIS Yöntemleri ile Karşılaştırılması”, İÜ.İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü Yönetim Dergisi, Yıl:24, Sayı:75
TSPB & CFGS (2018) Türkiye Sermaye Piyasasında Faaliyet Gösteren Aracı Kurumların Mevcut Durum Araştırması, TSPB Yayınları.
TSPB, Aracı Kurum Sektörü Toplu Finansal Veriler, https://www.tspb.org.tr/veriler/, [Son erişim tarihi: 31.01.2018]
TSPB, Aracı Kurum Toplu Faaliyet Verileri, https://www.tspb.org.tr/veriler/, [Son erişim tarihi: 31.01.2018].
Yeşildağ E. (2013) Türkiye’de Aracı Kuruluşların Gelişimi ve Yatırımcıların Aracı Kuruluş Seçimine Etki Eden FUnsurlar: Bir Faktör Analizi Uygulaması, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi
122
Yıldırım B.F., Önder E. (2015) Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri, Dora Yayıncılık.
Zeleny M. (1974) Linear Multiobjective Programming. (Lecture Notes in Economics and Mathematical Systems), Springer-Verlag.
DÜZENLEMELER
Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluslara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ (Seri: V, No:46, Md. 4, Sf. 33).
Aracı Kurumlarda Uygulanacak İç Denetim Sistemine Đliskin Esaslar Hakkında Tebliğ (Seri: V, No: 68, Md. 4, Sf. 191).
Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esaslar Tebliği (Seri: V, No: 34, Md. 4, Sf. 121).
Yatırım Hizmetleri ve Faaliyetleri ile Yan Hizmetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ (III-37.1).
Aracı Kurumların Sermayelerine Ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esaslar Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Seri: V, No: 134).
Yatırım Kuruluşlarının Kuruluş ve Faaliyet Esasları Hakkında Tebliğ (III-39.1).
Kaldıraçlı Alım Satım İşlemleri ve Bu işlemleri Gerçekleştirebilecek Kurumlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ (Seri:V, No:125) 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu.
123
BÖLÜM 1
EKLER
124
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%
Maddi Duran Varlıkları Toplam Gelir ile Finanslama Düzeyi
Aktif Karlılığı Aktiflerin Faaliyet Karlılığı Aktif Devir Hızı Özsermaye ile Finansman Düzeyi Varlık Büyüme Oranı Aktif Büyüklüğü Nakit Düzeyi Borçlanma Düzeyi Özsermaye Devir Hızı Net Çalışma Sermayesi Düzeyi Finansal Kaldıraç Düzeyi Kısa Vadeli Likidite Durumu Toplam Ciro Üzerinden Elde Edilen Kar Özsermaye Büyüme Oranı Net Karlılık Düzeyi Özsermaye Büyüklüğü Toplam Gelir Düzeyi Faaliyet Karlılığı Özsermaye Karlılığı
Çok Düşük ve Düşük Biraz Düşük Orta Biraz Yüksek Yüksek ve Çok Yüksek EKLER
Ek-1: Finansal Performans Göstergelerinin Önem Derecelerinin Belirlenmesi – Anket Sonuçları
125
Ek-2: Banka Kökenli – Banka Kökenli Olmayan Aracı Kurumların Yıl Bazında Etkinlik Analiz Sonuçları
2015 Yılı Etkinlik Analizi Sonuçları
2015 Yılı
Aracı Kurum
Sayısı
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
126
2014 Yılı Etkinlik Analizi Sonuçları
2014 Yılı
Aracı Kurum
Sayısı
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
127
2013 Yılı Etkinlik Analizi Sonuçları
2013 Yılı
Aracı Kurum
Sayısı
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
128
2012 Yılı Etkinlik Analizi Sonuçları
2012 Yılı
Aracı Kurum
Sayısı
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
129
2011 Yılı Etkinlik Analizi Sonuçları
2011 Yılı
Aracı Kurum
Sayısı
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
130
2010 Yılı Etkinlik Analizi Sonuçları
2010 Yılı
Aracı Kurum
Sayısı
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
131
2009 Yılı Etkinlik Analizi Sonuçları
2009 Yılı
Aracı Kurum
Sayısı
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
132
2008 Yılı Etkinlik Analizi Sonuçları
2008 Yılı
Aracı Kurum
Sayısı
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
133
2007 Yılı Etkinlik Analizi Sonuçları
2007 Yılı
Aracı Kurum
Sayısı
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
134
2006 Yılı Etkinlik Analizi Sonuçları
2006 Yılı
Aracı Kurum
Sayısı
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
135
2005 Yılı Etkinlik Analizi Sonuçları
2005 Yılı
Aracı Kurum
Sayısı
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
CCR Modeli BCC Modeli Ölçek Etkinliği
skor
136
Ek-3: Etkin Aracı Kurumların Ortalama Girdi-Çıktı Değerleri ve Yüzdeleri
Toplam İşlem Hacmi (TL)
137
Faaliyet gelirleri (TL)
Sektör Toplamı Etkin Aracı Kurum-lar Toplamı
138
Özsermaye (TL)
Sektör Toplamı Etkin Aracı Kurum-lar Toplamı
139
Personel Sayısı
Sektör Toplamı Etkin Aracı Kurum-lar Toplamı
140
Şube Sayısı
Sektör Toplamı Etkin Aracı Kurum-lar Toplamı
141
Faaliyet Giderleri (TL)
Sektör Toplamı Etkin Aracı Kurum-lar Toplamı
142
Tam Etkin Aracı Kurum Sayısı ve Oranı
Toplam
143
BÖLÜM 1