Aracı Kurum Sektörünün Piyasa Göstergeleri
2.4. Aracı Kurumlarda Sermaye Yeterliliği
Bankacılık ve sigorta sektöründe olduğu gibi aracılık sektöründe de sermaye yeterliliği düzenlemelerinin temel amacı finansal bir güçlükle karşılaşılması durumunda kurum sermayesinin bu güçlüğü aşabilecek tutarda olmasının sağlanmasıdır. Ancak aracılık sektöründe öncelik verilmesi gereken riskler, bankacılık ve sigorta sektöründen farklıdır.
Aracı kurumların sermaye piyasası enstrümanlarına yatırım yapıyor olmalarının piyasa riski açısından, müşterilerine kredi kullandırıyor olmalarının kredi riski açısından ve yapılan işlemlerin giderek karmaşık hale gelmesinin de operasyon riski açısından dikkate alınması gerekmektedir.
Aracı kurumlarda sermaye yeterliliğinin sağlanması halinde, kurumun maruz kaldığı riskler yönetilebilir olacaktır. Bu nedenle, sermaye yeterliliğinin sağlanması yolu ile yeterli bir sermayeye sahip olan aracı kurumun zararı olduğunda bundan asgari düzeyde etkilenmesi öngörülmektedir. Buna karşılık yetersiz sermaye ile faaliyetlerine devam eden bir aracı kurum, karşılaşacağı ilk büyük zararda finansal sıkıntı ile karşılaşabilecektir. Bu nedenle, aracı kurumların faaliyetlerini sağlıklı bir şekilde yürütebilmeleri için yapılan faaliyetlerin niteliği ve niceliğine göre yeterli sermayenin sağlanması gerekmektedir.
Sermaye Piyasası Kurulu, 26.06.1998 tarih ve 23384 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Seri: V No:34 “Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esaslar Tebliği” ile, aracı kurumlar için bir sermaye yeterliliği kavramı ortaya koymuştur.
Genel anlamda bu tebliğ hükümleri, aracı kurumları bilançolarının aktifinde likiditesi yüksek olan varlıkları bulundurmaya veya likiditenin düşmesine paralel olarak sermayelerini yükseltmeye yönelten bir nitelik arz etmektedir. Sermaye yeterliliği hesaplamalarında geçerli olan özsermaye, aracı kurumların değerleme günü itibariyle hazırlamış oldukları bilançolarında yer alan ve kurumun net aktif toplamının ortaklık tarafından karşılanan kısmını ifade eden tutarların yer aldığı grubu oluşturur.
2005-2017 yıllarına ilişkin sektörde, özsermaye büyüklüğü ve sermaye yeterliliği tabanı Grafik 2.4’de yer almaktadır. Mevcut düzenlemelerin etkisiyle, son yıllarda özsermaye büyüklüğü ve sermaye yeterliliği tabanının arttığı görülmektedir.
63
Grafik 2.4 Aracı Kurum Sektörü’nde Özsermaye Büyüklüğü ve Sermaye Yeterliliği Tabanı
Kaynak: SPK, Aylık İstatistik Bülteni, (2017/12)
Sermaye yeterliliği ile ilgili olarak önemli kavramlardan birisi, sermaye yeterliliği tabanıdır.
Sermaye yeterliliği tabanı, Seri: V, No: 34 sayılı “Aracı Kurumların Sermayelerine ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esaslar Tebliği’ne göre hesaplanan özsermayeden Tebliğin 4 üncü maddesinde belirtilen bazı likit olmayan varlıklar ile sermaye çıkışı niteliğindeki kalemlerin indirilmesi suretiyle bulunmaktadır. Bu şekilde bulunan sermaye yeterliliği tabanı tutarının; risk karşılığı ve değerleme gününden önceki üç aylık faaliyet giderleri kalemlerinin herhangi birinden (bunların toplamından değil) az olmaması gerekmektedir. Dolayısıyla, aracı kurumun risk karşılığından ve değerleme gününden önceki üç aylık faaliyet giderinden hangisi büyükse söz konusu tutar, aracı kurumun sermaye yeterliliği tabanı yükümlülüğü olmaktadır. Ayrıca son üç aylık faaliyet gideri; sene başından itibaren söz konusu ayların sonu itibariyle oluşan kümülatif faaliyet giderleri toplamını değil, yalnızca bu aylar içinde oluşan faaliyet giderleri toplamını kapsamaktadır.
Aracı kurumların gelirleri ve faaliyetlerini doğrudan etkiyen mevzuat değişikliklerine ilişkin bilgiler karşılaştırmalı olarak Tablo 2.13’de yer almaktadır.
- 500,000 1,000,000 1,500,000 2,000,000 2,500,000 3,000,000 3,500,000 4,000,000 4,500,000 5,000,000
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Özsermaye Büyüklüğü (Bin TL) Sermaye Yeterliliği Tabanı (Bin TL)
64
Tablo 2.13 Aracı Kurumların Gelirleri ve Faaliyetlerini Doğrudan Etkileyen Mevzuat Değişiklikleri Faaliyetleri ile Yan Hizmetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ (III-37.1)
11/07/2013 28704 Yeni düzenlemeler uyarınca, Kuruldan aldıkları faaliyet izinlerine bağlı olarak aracı kurumlardan;
i) Emir iletimine aracılık ve yatırım danışmanlığı faaliyetlerinden herhangi birini veya tamamını yürütecek olanlar “dar yetkili”,
ii) (i) bendinde belirtilen faaliyetlere ek olarak, işlem aracılığı, en iyi gayret aracılığı faaliyeti, sınırlı saklama hizmeti ve portföy yöneticiliği faaliyetinden herhangi birini veya tamamını yürütecek olanlar “kısmi yetkili”, iii) iii) ( ii) bendinde belirtilen faaliyetlere ek olarak, portföy
aracılığı faaliyeti, genel saklama hizmeti ve aracılık yüklenimi faaliyetinden herhangi birini veya tamamını yürütecek olanlar “geniş yetkili”
olarak gruplandırılmıştır.
6362 sayılı SPKn. uyarınca yeniden çerçevesi çizilen alım satıma aracılık faaliyetine ilişkin olarak,
- yatırım kuruluşları tarafından sermaye piyasası araçlarına ilişkin olarak sadece emirlerin müşteriden alınması ve gerçekleştirilmek üzere başka bir yatırım kuruluşuna iletilmesine aracılık ediliyorsa “emir iletimine aracılık”;
- emirlerin müşteriden alınması ve borsada ya da borsa dışında sonlandırılmasına aracılık ediliyorsa “işlem aracılığı”;
- müşteriden alınan emirlerin şirketin kendi portföyünden karşılanması suretiyle işlem yapılıyorsa “portföy aracılığı” faaliyeti
tanımlaması yapılmıştır.
Tebliğ 01.07.2014 tarihinde yürürlüğe girmiş olup, yeni düzenlemeye uyum için aracı kurumlara 1 yıllık geçiş süreci tanımlanmıştır. 1 yıllık geçiş süreci içerisinde aracı kurumların asgari özsermaye yükümlülüklerini de sağlamaları istenmiştir.
Bu durum aracı kurumların özsermayelerinde ve faaliyet türlerine göre gelirlerinde önemli değişikliklere sebebiyet vermiştir.
Aracı Kurumların
Sermayelerine Ve Sermaye Yeterliliğine İlişkin Esaslar Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ
(Seri: V, No: 134)
11.07.2013 28704 Dar yetkili aracı kurumların 2.000.000 TL, kısmi yetkili aracı kurumların 10.000.000 TL ve geniş yetkili aracı kurumların 25.000.000 TL asgari özsermayeye sahip olması gerektiği düzenlenmiştir.
Tebliğ 01.07.2014 tarihinde yürürlüğe girmiş olup, yeni düzenlemeye uyum için aracı kurumlara 1 yıllık geçiş süreci tanımlanmıştır. 1 yıllık geçiş süreci içerisinde aracı kurumların asgari özsermaye yükümlülüklerini de sağlamaları istenmiştir. Bu durum aracı kurumların özsermayelerinde önemli değişikliklere sebebiyet vermiştir.
65 ADI
YAYIMLANDIĞI RESMİ GAZETE
GAZETE ÖZÜ
TARİHİ SAYISI
Yatırım Kuruluşlarının Kuruluş ve Faaliyet Esasları Hakkında Tebliğ (III-39.1)
17.12.2013 28854 -Yatırım kuruluşları için “müşteri” tanımı yapılmış ve yatırım kuruluşlarına müşterilerini profesyonel ya da genel müşteri olarak sınıflandırma zorunluluğu getirilmiştir. Yapılan müşteri sınıflandırmasına paralel olarak, yatırım kuruluşu tarafından pazarlanan ya da müşteri tarafından talep edilen ürün ya da hizmetin müşteriye uygunluğunun ve müşterilerin söz konusu ürün veya hizmetin taşıdığı riskleri anlayabilecek bilgi ve tecrübeye sahip olup olmadıklarının tespit edilmesini teminen, genel müşterilere uygunluk testi yapma zorunluluğu getirilmiştir. Bu suretle yatırım kuruluşlarının müşteriye pazarladıkları ürün ya da hizmetin müşterinin ihtiyaçlarına ve bilgi düzeyine uygunluğunu göz önüne alarak faaliyet göstermeleri hedeflenmiştir.
-Aracı kurumların merkez dışı örgütleri şube ve irtibat bürosu olarak belirlenmiş olup, acentelik sistemi kaldırılmıştır.
-Aracı kurumların tezgâh üstü türev araçlar da dâhil her türlü sermaye piyasası aracını ihraç etmelerinin veya bu işlemleri karşı taraf olarak gerçekleştirmelerinin önü açılmıştır.
Tebliğ 01.07.2014 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Aracı kurumların gelirlerini ve faaliyetlerini anlık olarak etkileyebilecek bir durum oluşmamıştır. Ancak, uzun vadede etkilemiş olabileceği düşünülmektedir.
30 Aralık 2012 tarih ve 28513 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 138’inci maddesiyle
“Borsa İstanbul A.Ş.”nin ortaklık yapısına ilişkin belirlemeler yapılmıştır. İlgi Kanunun 138’nci maddesinin 6’ncı fıkrasının (a) bendinde; esas sözleşmenin tescil ve ilanını müteakip sermayenin yüzde dördünün İMKB’nin mevcut üyelerine bedelsiz olarak devredileceği düzenlenmiştir.
- - Borsa İstanbul A.Ş. tarafından aracı kurumlara gönderilen 18.07.2013 tarihli yazılarla, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 138’inci maddesinin 6’ncı fıkrasının (a) bendinde yer alan hüküm çerçevesinde, Borsa İstanbul A.Ş. Yönetim Kurulunun 04.07.2013 tarih ve 2013/17 sayılı toplantısında, Borsa İstanbul A.Ş. (C) Grubu ortaklık paylarından, üye başına 159.710,94 TL tutarında (15.971.094 adet) payın bedelsiz olarak devredilmesine karar verildiği bildirilmiştir.
Sermaye Piyasası Kanunu düzenlemesi kapsamında, aracı kurumlara verilen bedelsiz Borsa İstanbul A.Ş. payları aracı kurumların bilanço varlıklarını etkilemiş olabileceği düşünülmektedir. (Aracı kurumların 2013/3 dönem mali tablolarında yer almıştır)
Kaldıraçlı Alım Satım İşlemleri ve Bu işlemleri Gerçekleştirebilecek Kurumlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ (Seri:V, No:125)
27.08.2011 28038 31.08.2011 tarihinden itibaren kaldıraçlı alım satım işlemleri yalnızca Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilen kuruluşlar tarafından gerçekleştirilebilecektir.
Aracı kurumlar yönünden yeni bir faaliyet alanı oluşmuştur.
Özellikle 2012 yılından itibaren bu faaliyeti yürüten aracı kurumlar yönünden önemli bir gelir kaynağı olmuştur.
66 ADI
YAYIMLANDIĞI RESMİ GAZETE
GAZETE ÖZÜ
TARİHİ SAYISI
5520 sayılı Kurumlar Vergisi
Kanunu
21/06/2006 26205 03/06/1949 tarihli ve 5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu ek ve değişiklikleri ile birlikte, 13/6/2006 tarihli ve 5520 sayılı Kanunun 36 ncı maddesi ile yürürlükten kaldırılmıştır.
1/1/2006 tarihinden itibaren başlayan vergilendirme dönemlerine uygulanmak ve 1/1/2006 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere Kurumlar Vergisi oranı %20 olarak belirlenmiştir.
Kurumlar Vergisi oranının % 30'dan % 20'ye düşürülmesi, kurumlar vergisi mükellefi aracı kurumları vergi yükümlülükleri açısından olumlu etkilemiştir.
67
BÖLÜM 1