DÜNYADA FİNANSAL ARACILIK SEKTÖRÜ PİYASA GÖSTERGELERİ
1. DÜNYADA FİNANSAL ARACILIK SEKTÖRÜ PİYASA GÖSTERGELERİ
Ekonomilerde sermaye yetersizliği sorununun giderilebilmesi için mevcut sermayenin ve bu arada tüm fon kaynaklarının ekonomi içinde rasyonel dağıtımını sağlayan, organize olmuş ve kurumsallaşmış bir finansal sistemin varlığı gereklidir. Böyle bir sistem, tasarrufların doğrudan yatırımlara aktarılmasını sağlayarak sermaye oluşumunu hızlandırmaktadır.
Gelişmiş ve sağlıklı işleyen bir finansal sistemin ve etkin faaliyet gösteren kurumların varlığı tüm ekonomi için önem taşımaktadır. Elbette bunun temel koşullarından birisi yeterli tasarruf hacmi ve sermaye birikimidir. Sistemin öncelikle bunu teşvik edecek ve ekonomiye etkin katılımını sağlayacak şekilde yapılandırılmış olması gereklidir.
Bu bölümde dünyada ve Türkiye’de sermaye piyasası ve aracı kurum sektörünün temel göstergeleri hakkında karşılaştırmalı bilgilere yer verilmektedir. Sırasıyla; finansal aracılık sektörünün piyasa göstergeleri olarak pay senetleri piyasası, Sabit Getirili Menkul Kıymetler (SGMK), vadeli işlemler ve opsiyon piyasaları ile yatırım fonları istatistikleri hakkında bilgiler yer almaktadır. Temel göstergeler çerçevesinde, dünyadaki gelişmeler doğrultusunda Türkiye`deki sermaye piyasasının yeri de karşılaştırmalı olarak ortaya koyulmaya çalışılmıştır.
1.1. Pay Senetleri Piyasası
Pay senetleri piyasası ile ilgili veriler Dünya Borsalar Federasyonu’ndan alınarak, 58 ülkede faaliyet gösteren 61 borsa arasında ilk 10’da yer alan borsalar, piyasa değeri ve işlem hacimlerine göre sıralanmış ve ayrıca Borsa İstanbul`un dünyadaki yeri belirtilmiştir.
Dünya borsaları 2017 yılı piyasa değerine göre sıralandığında, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) borsalarındaki (New York ve Nasdaq OMX) şirketlerin dünya borsalarının toplam piyasa değerinin yaklaşık %40’ına denk geldiği anlaşılmaktadır. Uzakdoğu’da ise Japonya’nın üçüncü, Çin’in ise dördüncü sırada yer aldığı görülmektedir. Avrupa’nın en büyüğü olan ve İtalyan Borsasını da içeren Londra Borsası Grubu ise en yüksek piyasa değerine sahip beşinci borsa olarak yer almaktadır. Dünya borsaları arasında Borsa İstanbul’un konumuna bakıldığında ise, 228 milyar dolar piyasa değeri büyüklüğü ile Türkiye’nin 32. sırada yer aldığı görülmektedir.
33
Borsaların piyasa değerinin, bu borsaların yer aldığı ülkelerdeki milli gelire oranı pay senedi piyasasının ülke ekonomisindeki yerini göstermektedir. Tablo 1.1.’de, 2017 yılı sonunda borsaların toplam piyasa değerinin ilgili ülkelerdeki toplam GSYH’ya oranının 1.12 olduğu görülmektedir. İlgili tabloda, piyasa değerinin GSYH’ya oranının en düşük olduğu borsanın ise 0.27 oran ile Borsa İstanbul’a ait olduğu görülmektedir.
Tablo 1.1 Borsaların Piyasa Değeri (2017)
Sıra Borsa Ülke Piyasa Değeri
6 NYSE Euronext Hollanda, Belçika,
Fransa, Portekiz 4,393 5.2 1.07
*Toplam değere Hindistan Ulusal Borsası çifte kotasyondan dolayı dahil edilmemiştir.
2017 yılı sonuna ait pay senedi işlem hacmi verileri ise işlem hacmi, işlem hacmi payı ve işlem hacminin piyasa değeri oranı şeklinde üç farklı başlık altında Tablo 1.2.’de yer almaktadır. İşlem hacmi bakımından, ABD borsalarının listenin ilk sıralarında olduğu görülmektedir. Diğer taraftan sağladıkları düşük maliyet, yatırımcı kimliğinin gizlenmesi, hızlı işlem ve tek merkezden birçok piyasaya ulaşabilme gibi imkânlar ile alternatif işlem platformları (BATS vb.) da son yıllarda yatırımcılar tarafından tercih edilmektedir. Borsa İstanbul, 2017 yılında 395 milyar dolar işlem hacmiyle dünya borsaları arasında 22. sırada yer almıştır.
Pay senedi işlem hacminin toplam piyasa değerine oranı, ilgili piyasanın likiditesine ilişkin bir gösterge olarak kullanılmaktadır. Pay senedi devir hızı olarak adlandırılan bu oranın yüksek olması likit bir piyasaya işaret ederken, aynı zamanda ilgili borsada işlem yapan yatırımcıların portföylerini daha kısa vadeli olarak değerlendirdiklerini göstermektedir.
34
Tablo 1.2 Pay Senedi İşlem Hacmi (2017)
Sıra Borsa İşlem Hacmi (milyar
$)
İşlem Hacmi Payı (%)
İşlem Hacmi/ Piyasa Değeri
1 Nasdaq OMX 33,407 28.6 3.33
2 New York Borsası 16,140 13.8 0.73
3 BATS ABD 12,302 10.5 -
4 Şenzhen Borsası 9,164 7.8 2.53
5 Şanghay Borsası 7,594 6.5 1.49
6 BATS Chi-x Avrupa 7,540 6.5 -
7 Londra Borsası Grubu 4,867 4.2 1.06
8 NYSE Euronext (Avrupa) 2,875 2.5 1.09
9 Hong Kong Borsası 2,078 1.8 0.65
10 Kore Borsası 1,953 1.7 0.48
22 Borsa İstanbul 395 0.3 1.74
Toplam 116,862 100 1.36
Kaynak: WFE
İşlem hacminin piyasa değerine oranı açısından, Nasdaq OMX 3.33 oran düzeyi ile ilk sırada yer alırken, Şenzhen Borsası 2.53 oran düzeyi ile ikinci sırada, Borsa İstanbul ise 1.74 oran düzeyi ile üçüncü sırada yer almaktadır.
1.2. Sabit Getirili Menkul Kıymetler Piyasası
Uluslararası Ödemeler Bankası (Bank for International Settlements - BIS) 48 ülkeden yurtiçinde ve yurtdışında ihraç edilen Sabit Getirili Menkul Kıymet (SGMK) stoku verisini derlemektedir. Haziran 2017 verilerine göre, yaklaşık 96 trilyon dolar toplam dünya borçlanma aracı stokunun %40’ını ABD borçlanma araçlarının oluşturduğu görülmektedir.
ABD’yi %13 ve %11’lik büyüklüklerle sırasıyla Japonya ve Çin takip etmektedir. İlk on ülkenin tahvil ve bono stokunun toplam dünya stokunun %88’ini oluşturduğu görülmektedir.
Tablo 1.3.’de, Borsa İstanbul‘un 270 milyar dolar SGMK işlem hacmine sahip olduğu ve işlemlerin büyük bir kısmının kamu tahvillerinde gerçekleştiği görülmektedir. Bununla beraber, Türkiye’de özellikle son dönemde özel sektör tahvil ve bono ihraçlarında önemli bir artış yaşanmasına rağmen bu araçların likiditesinin düşük olması ilgili ihraçların istenilen düzeyde olmadığını göstermektedir.
35
Tablo 1.3 Sabit Getirili Menkul Kıymet Stoku (06/2017, Milyar $)
Sıra Ülke Finansal
Kuruluşlar
Finans Dışı
Kuruluşlar Kamu Toplam
1 ABD 15,210 5,995 17,077 38,282
1.3. Vadeli İşlemler ve Opsiyonlar
Dünya borsalarında dayanak bazında türev işlem hacmi verilerinin son yıllarda arttığı bilinmektedir. Dünya borsalarında dayanak bazında türev işlem miktarı ve türev işlem hacmi 2017 yılı verileri, Tablo 1.4’de yer almaktadır.
Tablo 1.4 Dünya Borsalarında Dayanak Bazında Türev İşlem Hacmi (2017) İşlem Miktarı
(milyon Adet)
İşlem Hacmi (milyar $)
Vadeli İşlem Sözleşmeleri 13,913 1,799,587
Faiz 3,140 1,474,463
Hisse Senedi Endeksi 2,416 130,715
Emtia 5,403 99,809
Döviz 1,955 87,789
Hisse Senedi 997 6,797
Borsa Yatırım Fonu 2 14
Opsiyon Sözleşmeleri 10,157 565,532
Faiz 692 432,590
Hisse Senedi Endeksi 3,363 112,237
Emtia 218 7,526
Döviz 809 3,188
Hisse Senedi 3,477 3,823
Borsa Yatırım Fonu 1,599 6,168
Kaynak: WFE, Borsa İstanbul
İlgili tabloda türev işlem hacimlerine bakıldığında vadeli işlem sözleşmeleri hacminin opsiyon sözleşmelerinden daha yüksek olduğu ve hem vadeli hem de opsiyon sözleşmelerinde faiz kontratlarının önemli yer tuttuğu görülmektedir.
36
1.4. Yatırım Fonları
Yatırım fonlarına ilişkin analiz için Avrupa Yatırım Fonları ve Varlık Yönetimi Derneği tarafından (European Fund and Asset Management Association-EFAMA) derlenen bilgilerden yararlanılmıştır. EFAMA yatırım fonları, borsa yatırım fonları ve yatırım ortaklıkları ile ilgili verileri düzenli bir şekilde yayınlamaktadır. Aşağıdaki tabloya, emeklilik fonları verileri dahil edilmemiştir.
Tablo 1.5 Menkul Kıymet Yatırım Fonları (2016)
Sıra Ülke Yatırım Fonları
(Milyar $) Toplamdaki Payı Yatırım Portföyü/
GSYH
1 ABD 18,868 47% 102%
2 Lüksemburg 3,901 10% 6483%
3 İrlanda 2,198 5% 863%
4 Almanya 1,894 5% 55%
5 Fransa 1,880 5% 76%
6 Avustralya 1,613 4% 134%
7 Japonya 1,511 4% 55%
8 İngiltere 1,460 4% 111%
9 Çin 1,228 3% 11%
10 Brezilya 1,061 3% 69%
34 Türkiye 12 0% 2%
Toplam 40,364 100% 64%
Kaynak: ICI, IMF, TÜİK
2016 yılı itibariyle menkul kıymet yatırım fonlarının 40 trilyon dolar olarak gerçekleştiği Tablo 1.5’ de görülmektedir. ABD, dünya genelindeki toplam yatırım fonu büyüklüğünün yaklaşık yarısını (%47) oluşturmaktadır. Lüksemburg ise vergi ve operasyonel alanlarda sunduğu olanaklardan dolayı yatırım fonu ve yatırım ortaklığı gibi kolektif yatırım kuruluşlarının merkezidir.
2016 yılı sonu itibariyle Türkiye’deki yatırım fonu portföy büyüklüğü 12 milyar dolar ve yatırım portföyünün GSYH’ya oranı ise sadece %2 olarak gerçekleşmiştir.
37
BÖLÜM 1