Đmar düzeni

Ülkemizde imar mevzuatı ile ilk kararların Ebniye Nizamnamesi (1848) ve Ebniye Kanunu (1882) ile ele alındığı bilinmektedir. Bu yasal kurallar kentle ilgili planlama kararlarından çok yapılarla ilgili kuralları belirleyen yasal düzenlemeler olmuştur. Ebniye Kanunu 1933 yılına kadar yürürlükte kalmıştır. 1933 tarihinde çıkarılan 2290 Sayılı Yapı ve Yollar Kanunu ile 1882 tarihli Ebniye Kanunu geçerliliğini yitirmiştir. Yeni kanuna Ebniye Kanununa ek olarak Đmar Kanunu niteliği taşıyacak eklemeler yapılmıştır (Tekeli 1980).

Ebniye Nizamnamesi ve Kanunuyla parsellere doğal verilere göre yerleştirilen 1-3 katlı konutlar ve organik yol dokusu düzenli yollar ve binalara dönüştürülerek kent dokusu ızgara sistemi planlara dönüşmüştür.

Ülkemizde imar hizmetleri gerçek anlamda Cumhuriyet dönemi ile başlamıştır. Özellikle 1985 tarihinde kabul edilen 3194 Sayılı Đmar Yasası ile konut yakın çevresi dış mekan oluşumunu etkileyen kurallar arazi ve yapı kuralları olarak ikiye ayrılmış ve dış mekan olgusu temelde üç bileşene ayrılmıştır (Bala, 1997).

1-Yapılar arası mesafe (parsel ve bahçe mesafeleri, parsel derinlik ve genişliklerine ait minimum ölçüler, bahçe mesafelerine ait ölçüler)

2-Yapı yükseklikleri (bina yüksekliklerine dair ölçüler) 3-Yapıların birbirine göre konumları (nizam biçimleri)

Bahçe mesafeleri ile yükseklik artışı arasındaki ilişkinin matematiksel

değerlendirmesine bakıldığında, binalar arası mesafenin kat yüksekliği oranında artmadığı sonucu ortaya çıkmaktadır. Aslında yükseklik oranında özellikle yan bahçe mesafelerinin arttırılması gerekmektedir. Böylece daha büyük ebatlarda parsellerin oluşturulması gerekmektedir. Binaların ayrık nizam kurgusunda yapılmasında temel amaç; ışık, hava ve güneşten maksimum derecede faydalanmaktır. Oysaki yan bahçe mesafeleri yürürlükteki biçimleri ile bu faydalanmayı sağlayamamaktadır (Bala, 1997). Evyapan’ (1980) göre, dış mekanın ne nicel ne nitel özelliklerine uygun olmayan bilimsel temellere dayanmadığı açık olan (4 kat dahil) 4 kata kadar bina yüksekliklerine 3 metre yan bahçe mesafesinin

uygulandığı ülkemizde, kat yüksekliği arttıkça yan bahçe mesafelerindeki artış azaldığı için, iklim güneş ve aydınlanma koşulları yerine getirilememekte ve dış mekanlar yan bahçelerde son derece olumsuz bir kimliğe bürünmektedir. Mahremiyetin ve territorial alanların kaybolması, sıkışıklığın doğal bir sonucu olan koyu gölgeli dış mekanların kullanılamamasına neden olmaktadır. Bitişik nizamda minimum parsel genişliği aynı zamanda minimum bina genişliği olmaktadır. Dış mekan ise yan yana gelmiş bu bina blokları ile tariflenmektedir. Eğer yüksekliğe göre oranlı bir yol meydan cadde veya park varsa bu durum ayrık nizamla kıyaslandığında daha olumlu olmaktadır (Bala 1997).

Planlamayı yapı olarak etkileyen kurallar yasal düzenlemelerde dış mekan oluşumu ya parsellere ve bahçe mesafelerine bağlı olarak yada inşaat yoğunluğuna bağlı olarak belirlenmektedir. Đnşaat yoğunluğu yönetmelikte yapıyla ilgili kurallar başlığında yer alır ki;

“Madde 16 Yapı düzenine ait tanımlar

1-Taban alanı: Yapının parsele oturacak bölümünün yatay izdüşümünde kapladığı alandır.

2-Taban alanı kat sayısı: Taban alanının imar parsel alanına oranıdır.

3-Yapı inşaat alanı: Bodrumda iskan edilen katların %50 sine asma kat çekme kat ve çatı katı araları dahil iskanı mümkün olan bütün katların ışıklar çıktıktan sonraki alanların toplamıdır.

4-Đnşaat alanı katsayısı:Yapı inşaat alanının imar parseli alanına oranıdır.”

Duany ve arkadaşlarına (1990) göre, konutların ölçüleri ve yapı düzenlerinin belirlenmesinde TAKS, KAKS yapıların yerleşimlerini tayin eden dış mekanın belirleyicileri olmaktadır. Bu değerler yoğunlaşma biçimlerini vermektedir.Görüldüğü gibi TAKS ın artması yapının zeminde kapladığı alanın artmasına neden olmakta ve yeşil alan oranı azalmaktadır. Buna karşın KAKS ın artması halinde taban alanı sabit kalsa da yapı inşaat alanı artmakta, buna bağlı kullanıcı yoğunluğunda bir artma olmaktadır. Kullanıcı yoğunluğunun artması ile yapı kat sayısının artması arasındaki ilişki belirli bir yapı katı sayısından sonra paralellik göstermektedir. Dört katlı yapı birimlerinde üst düzeyde artan yoğunluk 6 katlı bloklarının kullanımı ile belirli bir oranda artış göstermekte ancak daha çok katlı yapıların kullanımı durumunda yoğun artış oranı gittikçe azalmaktadır (Bala 1997) TAKS uygulaması yoğunluğu istenilen düzeyde tutmak açısından fayda sağlarken eni boyu farklı fakat yükseklikleri hep aynı monoton görünüşlü bir silüet ortaya çıkaracaktır.

Davis’e (1969) göre, planlamayı yapı olarak etkileyen kurallardan; Madde 27 bina cepheleri, Madde 28 bina derinlikleri ve madde 29 bina yükseklikleri de dış mekanı etkileyenler arasındadır. Bina derinliklerinin azami 40 m yi geçmeyeceği Madde 27 ve 28 de belirtilmiştir. Madde 29 da çoğunlukla yapıların yüksekliği imar planlarında belirtilmektedir. Ancak belirtilmediğinde, bina yükseklikleri önlerinden geçen yol genişliklerine bağlı olarak hükme bağlanmıştır. Pencereden bakıldığında 7 ile 19.50 m arasında değişen genişliği ile bir asfalt görmek konut yakın çevresinde arzulanan bir manzara değildir. Yayaların ve çocukların güvenliği için yolların konut yakın çevresine kadar ulaşılabilirliği sağlaması ancak yapı ile birebir ilişki kurmaması gerekir (Bala 1997).

BÖLÜM-5 ALAN ÇALIŞMASI

Çalışmanın dördüncü bölümünde ele alınan konular, çalışma alanı olarak seçilen

Konya’da denenecektir. Bu çalışmada, örnek alanların Konya’dan seçilmesinde etkili olan; Konya’nın tarihi bir kent olması ve günümüz değişikliklerini birebir yaşayan, ayrıca geleneksel konut dokusu ve günümüz konut dokusunu bir arada barındıran bir kent olmasıdır. Alan çalışmasında; geleneksel dokudan seçilen Dolap Mahmut çıkmaz sokağı ile günümüz konut dokularını yansıtan özellikleriyle Beyzade Sitesi, sosyal ve fiziksel-mekansal açıdan 4. bölümdeki kriterlere göre karşılaştırılacaktır. Bu karşılaştırmadan önce, çalışma alanlarının içerisinden seçildiği kent olan, Konya hakkında kısaca bilgi verilecektir.