Dünyada ve Türkiye’de Tarih Eğitiminde Romanların Yeri

ABD’de birçok eyaletin eğitim programlarında yer alan rehber ilkelerinde, özellikle ilköğretimde, Edebiyat ve Sosyal Bilgiler arasındaki güçlü ilişki vurgulanmıştır. Yayıncılar ders kitaplarına edebi parçalardan örnekler koymaya başlamışlardır. Editörler daha ileri giderek, yöntem kitaplarını değerlendirirken Sosyal Bilgiler-Edebiyat ilişkisini vurgulayıp vurgulamadıklarını önemli bir ölçüt olarak ele almaya çalışmışlardır. Bilimsel toplantılarda da edebi kitapların Sosyal Bilgiler öğretiminde kullanılması ile ilgili bildiriler gittikçe artmıştır (Mc Gowan and Guzzetti, 1991: 36).

ABD’de, Sosyal Bilgilerde bir öğretim materyali olarak çocuk edebiyatı ürünlerinin, özellikle hikâyelerin kullanımı üzerine pek çok yayına rastlamak mümkündür. Ülkede Sosyal Bilgiler öğretiminin asıl belirleyicisi olan NCSS’nin (Sosyal Bilgiler Ulusal Konseyi) yayımladığı “The Social Studies” ve “Social Education” adlı süreli yayınlarına bakmak bu konuda fikir verici olabilir.

The Social Studies dergisinin 1992’den beri yayımladığı sayılarında yer alan çok sayıdaki makalede, Sosyal Bilgiler kapsamında çocuk edebiyatı ürünlerinden; tarih eğitimi ve öğretimi, coğrafya öğretimi, arkeoloji eğitimi, çevre eğitimi, karakter ve ahlak eğitimi, sosyal bilinç, kültürel değerlerin öğretimi, ekonomi, sosyal konuların öğretimi (göç, kölelik, çok kültürlülük, soykırım başka kültürleri tanıma, savaş vb.) alanlarında yararlanmaya ilişkin örneklerin sunulması yanında genel olarak tarih, coğrafya ya da Sosyal Bilgiler öğretiminde çocuk edebiyatının değeri ve önemi üzerine de yazılar yer almıştır.

Yine son on yılda, Social Education adlı süreli yayında ise tarih öğretimi, sosyal çalışmalar içerisinde miras, sosyal adalet, Batı Afrika kadınları, tarihte kadınlar ve hakları, Afrika Edebiyatı, çocuk işçiler konularının işlendiği tespit edilmiştir (Şimşek, 2006c).

ABD’de NCSS her yıl, Sosyal Bilgiler öğretim programlarına uygun, çocukların hem okumalarını geliştirmek hem de Sosyal Bilgiler derslerinde gerekli desteği almalarını sağlamak amacıyla, ağırlığı biyografi ve hikâyelerden oluşan bir seri çocuk edebiyatı ürününü tavsiye etmektedir. Kitapların seçimi her yıl Ulusal Sosyal Bilgiler Konseyi’nin tayin ettiği kitap inceleme komisyonu ile Çocuk Kitapları Konseyi’nin işbirliği ile gerçekleştirilmektedir (Şimşek, 2006c).

Tarihsel romanların tarih derslerinde akademik başarıya katkı sağlamasına ilişkin Amerika’da yapılmış bir araştırma, bu öğretim araçlarının önemini açıkça ortaya koymuştur. “Edebiyat Aracılığıyla Tarih ve Okuma Eğitimlerini Bütünleştirmeye Yönelik Bir Araştırma” adını taşıyan, bu çalışmada önce, tarihsel romanların bazı tarihsel kavramları ve okuma becerilerin öğretimini destekleyebileceklerine dair literatür bilgileri sunulmuştur. Daha sonra 1989-1990 öğretim yılında bir eğitim/öğretim yılını kapsayan bu

araştırma sonucunda, tarihsel romanların da kullanıldığı deney grubunun, kontrol grubuna göre Amerikan Tarihine ilişkin % 60 oranında daha fazla bilgiye sahip olduğu bulunmuştur (Şimşek, 2006a).

Levstik, Amerikalı çocukların tarihî romanlara ilgisinin nedenlerini şöyle sıralamaktadır. Birincisi, günlük hayatın ve insanların hislerinin tasviri gibi insancıl ayrıntılar, çocukların ilgisini çekmektedir. İkincisi, tarihî romanlardaki çatışma daha çok ahlakî değerlerin etrafında olmaktadır. Çocuklar, böyle bir ahlakî çelişkiyle karşılaşan roman karakteri ile kendilerini özdeşleştirirler. Üçüncü olarak, roman, insan deneyiminin “sınır bölgelerini” keşfe yöneliktir. Çünkü Tarih ders kitapları, siyasal nedenlerden dolayı pek çok tartışmalı konuya yer vermemektedir. Linda Levstik’in araştırmaları, öğrencilerin, tarih incelemelerinde romanın potansiyel bir güç olduğunu ortaya koymakla birlikte, eleştirel düşünmeye ve tarihçi gibi düşünmeye pek yöneltmediğini göstermiştir (Ata, 2000:160).

Türkiye’de sosyal içerikli derslerde edebi ürünlerin kullanılmasının çok eskiden beri özellikle tarih derslerinde dikkat amaçlı kullanılan tarihsel hikâyeler, anektodlar, okuma parçaları vs. bilinmesine rağmen ilköğretimde tarih öğretiminin biçimlendirilmesinde etkili olan, Kemal Kaya tarafından 1939 yılında Türkçe’ye çevrilen Eric Andraess’ın yazdığı “Çocuğa Uygun Tarih Tedrisatı” adlı eserdir. Eser daha sonra Fuat Baymur tarafından yazılan ve öğretmen okullarında okutulan “Tarih Öğretimi” adlı kitabın temelini oluşturmuştur (Şimşek, 2006c).

1998 Sosyal Bilgiler Programı’nda dolaylı olarak ifade edilen ve edebi ürünlerin öğretmenlerce öğrencileri aktif kılacak şekilde kullanımının önerilmesine rağmen gerekli ilginin sağlandığı ve kullanım alanı bulduğu söylenemez. Fakat günümüz ilköğretim okullarında uygulanmakta olan 2005 Sosyal Bilgiler Programı’nda ise özellikle “Öğretmen derse ilişkin konuları sevdirecek roman, tarihi roman, hikâye, hatıra, gezi yazısı, şiir, fıkra gibi edebi ürünleri okumaya teşvik etmelidir” önerisi, “Sosyal Bilgiler ünitelerinde edebi ürünler ve yazılı materyallerden (efsaneler, destanlar, masallar, halk hikâyeleri, türküler, şiirler vb.) yararlanılarak, Sosyal Bilgiler, Türkçe dersleriyle kaynaştırılmalı” tavsiyesi programa ilişkin açıklamalarda ifade edilerek, edebi ürünlerin ve kapsamında yer alan tarihi romanların sosyal bilgiler derslerinde kullanılmasının istendiği görülmektedir.

Ayrıca öğretmen kılavuz kitaplarında, öğrenci ders kitaplarında ve çalışma kitaplarında tavsiye edilen ve kaynakçada da ifade edilen kitaplar arasında tarihi romanlarında isminin yer alması gelişen dünya şartlarında eğitimde ders kitabına olan bağımlılığın azaltılmaya çalışıldığının bir göstergesidir.

Okullarımızda öğrenci çalışma kitaplarında yer alan etkinliklerde de edebiyat ürünlerine yer verilmiş olduğu görülmektedir.

Türkiye’de gerçek olan şu ki maalesef çocuklara özgü çok sayıda yerli tarihî romanımız yoktur. Yukarıda belirtilen kriterlere uygun çocukların düzeyinde zengin tarih mirasımıza paralel olarak tarihi romanların sayısı artırmak gerekmektedir. Çocuk kitapları yazarları, tarih programlarının ünitelerine paralel olarak (aynı hedef ve davranışları benimsemiş) çocuklar için iyi bir edebi üslubu olan, gerçeği yansıtan tarihi romanlar yazmaları konusunda teşvik edilmelidir. Biyografilerin, tarih öğretimindeki değerli katkısından yola çıkarak, Türk tarihinin önemli simalarının yaşam öyküleri çocukların düzeyinde tarihi roman tarzından yazılmalıdır (Ata, 2000:164).

IV. BÖLÜM

SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE TARİHİ ROMANLAR

4.1. Tarihi Romanların Kullanılmasının Sosyal Bilgiler Dersinin Amaçlarına