4. DÜNYA‟ DA VE TÜRKĠYE‟ DE KADIN ĠġGÜCÜNÜN SENDĠKAL
4.1. Dünya‟ da Sendikalı Kadın ĠĢgücü
Ekonomik açıdan aktif olan kadın sayısı ülkeden ülkeye değiĢiklik göstermekle birlikte, dünya genelinde 15- 65 yaĢ arası kadınların %41‟ i ekonomik açıdan aktiftir. 247 Dünya genelinde iĢgücünün üçte birini kadınlar oluĢturmasına
rağmen aldıkları ücretler bakımından ve sendikalaĢma oranları bakımından erkeklerden çok geride oldukları görülmektedir. Ġlk ve en eski sendikalar madencilik, demir çelik, gemi yapımı gibi daha çok erkeklerin çalıĢtığı alanlarda kurulmuĢtur. Sendikacılığın erkek iĢi olarak algılanmasında bu durumun etkisi olduğu da söylenebilir. Bütün dünya‟ da çalıĢan kadınların yalnızca %40‟ ı sendikalıdır. 248
Sendikal faaliyetlere kadınların katılımı ülkelerin ekonomik geliĢimine, sosyal ve kültürel yapılarına, sendikalara iliĢkin yasal düzenlemelerine göre farklılık göstermektedir. Çoğu sendikanın kadın üyelerine iliĢkin istatistik tutmaması, verileri yetersiz kılmakta ve ülkeler arasında karĢılaĢtırma yapmayı zorlaĢtırmaktadır.
1980 sonrası özellikle hizmet sektöründe kadın istihdamında yaĢanan artıĢa rağmen çok sayıda kadın çalıĢan hala örgütsüzdür. Son yirmi yılda kadın istihdamında ve sendikalaĢmasında yaĢanan artıĢın nedeni ekonominin küreselleĢmesine bağlı olarak iĢgücü piyasasının enformelleĢmesi iĢ güvenliği düĢük, ücretlerin düzensiz ve sosyal korumanın olmadığı koĢullarda kadınların istihdam edilmesidir. Enformel sektörde kadınların sendika üyesi olma olasılıkları çok düĢüktür.
247 Toksöz&Erdoğdu, a. g. e, s. 41
248 Hatice Eroğlu Akdoğan, „„ Kadınlara Sendikalar, Sendikalara Kadınlar‟„ , 16 Nisan 2007,
Emekçi kadınlar, sarf ettikleri emeğin gücüyle dayanıĢmaya, iĢbirliğine giderek mevcut sistemin yaptırımlarını aĢabilecek potansiyele sahiptir. Dünya çapında kadınların sendikal faaliyetlere düĢük katılımına yol açan esas etken toplumda var olan cinsiyete dayalı iĢbölümüdür. Erkeklerin yönetici, kadınların bağımlı çalıĢan konumunda olduğu geleneksel istihdam biçimleri sendikalarda da egemendir. 249Cinsiyete dayalı iĢ bölümü ülkelerin geliĢmiĢlik düzeyinden ayrı olarak kadın iĢ gücünün sendikalaĢmasını daima olumsuz etkilemektedir.
GeliĢmekte olan ülkelerde kadınların ağırlıkla tarımda ücretsiz aile iĢçisi olarak çalıĢtıkları ve ücretli iĢgücüne katılım sağlayamadıkları için sendikalara katılımları da sınırlı olmaktadır. GeliĢmiĢ ülkelerde kadınların sendikalaĢmasında baĢı çeken hizmet sektörü, geliĢmekte olan ülkelerde elveriĢsiz koĢullardadır, çünkü kadınlar genellikle enformel sektörde istihdam edilmektedir. Ayrıca geliĢmekte olan birçok ülkede kadınlar çoğunlukla kamu sektöründe istihdam edilmekte, ancak çoğu kez kamuda çalıĢanların örgütlenme hakları yasalarla sınırlanmıĢ bulunmaktadır.
GeliĢmiĢ ülkelerde, geliĢmekte olan ülkelere göre kadınların istihdamdaki payı, eğitim olanakları ve yönetim kademelerindeki yerleri daha avantajlı gibi görünse de, cinsiyete dayalı iĢ bölümü sürmekte ve ev iĢleri, çocuk bakımı gibi özel iĢler halen kadının sorumluluğu olarak görülmektedir. Özellikle geliĢmiĢ ülkelerde sendikaları kadınlar açısından daha cazip kılmak ve örgütsel yapıdaki engelleri kaldırmak için çalıĢmalar yapmaktadırlar. Kadın sorunları için özel birimler kurulması, kadınların çalıĢma yaĢamıyla bağlantılı sorunlarının çözülmesi için çalıĢmalar yürütülmesi, kadınların katılımlarını sağlayacak faaliyetlerin örgütlenmesi, iĢyerleri düzeyinde toplu iĢ sözleĢmesi aracılığıyla kadınlar için olumlu eylem programlarının uygulanması, sendikaların karar organlarında kadınların temsilini arttırmak için kota konulması ve sandalye ayrılmasından bu bağlamda söz edilebilir. 250
Pek çok ülke kadın sendikalı sayısını arttırmak için bazı uygulamalar yapmaktadır. Örneğin; Batı Afrika‟ da kayıt dıĢı ekonomide çalıĢan kadınlara ulaĢmak için sivil toplum örgütleri, kadın örgütleri ve tiyatrolarla iĢbirliği
249 Toksöz, a. g. m, TES- Ġġ 250 Toksöz, a. g. m, TES- Ġġ
yapılmaktadır. Kenya, kadınlara özel eğitim programları, gelir arttırıcı projeler uygulanmakta, kadınlar arası dayanıĢmayı güçlendirici örgütler desteklenmektedir. Letonya‟ da ticaret gemilerinde çalıĢan iĢçilerin sendikası kadınlara özel sigorta, sağlık kontrolü, doğum izni sırasında ekstra ücret ve çocuk bakım hizmeti sağlamaktadır. Filipinler‟ de yoksulluktan dolayı sağlık hizmeti alamayan kadınlara sendikalar ücretsiz sağlık hizmeti sağlamıĢtır. BangladeĢ‟ te kampanya yürüten tekstil iĢ kolundaki sendika „ 1+1 Kampanyası‟ ile sendikaya üye olan her kadının bir kadın üye daha getirmesini sağlamıĢtır. Malezya‟ da “Kadınlar Komitesi” ekipler halinde örgütlü olmayan sanayi bölgesi ve pazar yerlerine dağılarak kadın iĢçilerle iletiĢim kurarak örgütlenmede baĢarıya ulaĢmıĢtır. ABD‟ de, Uluslararası Hizmet Sendikası kadın çalıĢanların yoğun olduğu bir iĢkolunda çalıĢan kadınlara yönelik yapılan anket sonuçlarına göre örgütlenmede kadının beklentilerine dair sonuçlar elde etmiĢtir. 251
Ġngiltere‟ de 1987 yılı itibariyle %45 ile toplam iĢgücünün neredeyse yarısını oluĢtururken sendika üye sayısının sadece üçte birini kadındır. Bu durumun nedeni kadınların ev iĢlerine de vakit ayırabilmek için 1970‟ lerden itibaren part - time iĢleri tercih etmeleridir. 1983 yılında Sendikalar Konfederasyonu TUC‟ un „„ Kadının Yeri Sendikasıdır. „„ Sloganı ile baĢlattığı eĢit ücret, çocuk ve ailenin sorumluluğu gibi konular o dönemde sendikal politikada önem kazanmayarak günümüzde yeniden gündeme geldi. 252
Uluslar arası Hür ĠĢçi Sendikaları Konfederasyonu‟ na(ICFTU) göre kadın üyelerin oranı özellikle kamu çalıĢanlarını ve beyaz yakalı iĢçileri örgütleyen federasyonlarda yüksektir. 253 ICFTU araĢtırması kadın üyelerin toplam üye sayısı
içindeki oranının artmıĢ olduğunu tespit ederken, birçok ülkede kadın üye sayısındaki artıĢın erkek üye sayısındaki artıĢa göre daha fazla olduğunu, hatta bazı sendikalar üye kaybederken, kadın üye sayısının arttığını da ortaya koymuĢtur.
254Dünya‟ nın her tarafında 194 sendika konfederasyonunda 127 milyon üyesi
bulunan ICFTU, kadın iĢçilerin, toplumda, iĢyerlerinde ve sendikalarda sürdürdükleri eĢitlik mücadelesine katkı veren ve bu mücadelenin içinde aktif biçimde yer alan bir
251 Eroğlu Akdoğan, a. g. m 252 Yıldırım, a. g. e, s. 200 253 Toksöz, a. g. m, TES- Ġġ 254 Toksöz&Erdoğdu, a. g. e, s. 29
örgüttür. Ülkemiz sendika konfederasyonlarından TÜRK-Ġġ,HAK-Ġġ,DĠSK ve KESK‟de ICFTU üyesidir. 255
7 Mart 2002‟ de Uluslar arası Hür ĠĢçi Sendikaları Konfederasyonu ile küresel düzeyde örgütlenmiĢ sendika federasyonlarının birlikte kararlaĢtırdıkları „„ Kadınlara Sendikalar, Sendikalara Kadınlar Kampanyası‟„ kapsamında yapılan çalıĢmalar ve sonrasında yapılması gerekenler 2006 yılında kampanya ile aynı adı taĢıyan bir broĢür ile yayınlandı. 256BroĢürde kadınların sendikalarda aktif rol alması
için sendikaların tüzüklerinin cinsiyet eĢitliğine uygun Ģekilde düzenlenmesi, kadınların sendikaların sorunlara getirdiği çözümler ile ilgili düzenli bilgilendirilmesi, sendikaların her iki cinsin çıkarlarını eĢit düzeyde koruması, kadınların sendikaların danıĢma ve karar kurumlarında yer almaları için önlerinin açılması gerektiği ifade edilmiĢtir. Ayrıca kadınları sendikaya üye olmaya ve sendikalarda üst düzey görev almaya özendirici faaliyetler yapılmasının önemine değinilmiĢtir.
BroĢürde kadınların sendikaya üye olmamalarının altında yatan nedenler; faydalarını bilmiyor olmaları, aile sorumluluklarından dolayı zamanlarının olmaması, sendikaların erkek egemenliğinde olması ve kadınların ihtiyaçlarına cevap vermemesi, iĢverenlerinden veya kocalarından çekiniyor olmaları, sendikaya girecek özgüvene sahip olmamaları, sendikalar ile ilgili olumsuz düĢüncelere sahip olmaları ve üye aidatlarını ödemekte zorlanmaları Ģeklinde sıralanmıĢtır. Sıralanan nedenlerden yola çıkılarak sendikaların kadın üye sayılarını arttırma amacına ulaĢmaları için öncelikle kadınların bilinç düzeyini yükseltmeye baĢlamaları gerektiği sonucuna ulaĢılmıĢtır.
Kadınların sendikalara katılımlarına iliĢkin yapılmıĢ olan bir araĢtırmada Türkiye‟ den TÜRK-Ġġ,DĠSK,HAK-Ġġ ve KESK‟ inde üyesi olduğu Avrupa Sendikalar Konfederasyonu‟ nun(ETUC) 1994 yılında gerçekleĢtirdiğidir. ETUC‟ un yapmıĢ olduğu araĢtırmanın amacı konfederasyona bağlı ulusal konfederasyonlar ve Avrupa iĢkolu komitelerinde kadınların karar alma mekanizmalarına ne ölçüde
255 Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kadın ÇalıĢmaları Anabilim Dalı, Deniz
Yıldız, „„ Sendikalarda Kadın DĠSK Tekstil ĠĢçileri Sendikası Örneği‟„ Yüksek lisans tezi, 2007, s. 38
katıldığını ve bu katılımı arttırmak için izlenen politikaları belirlemektir. ETUC‟ a bağlı 46 konfederasyondan 31‟ i yanıt vermiĢtir. 257Ankete yanıt veren 31
konfederasyondan 6‟ sı kadın üyelere iliĢkin kayıt tutmamaktadır. Yanıt veren konfederasyonlardan 10 tanesinin üst düzey yöneticileri arasında hiç kadın yoktur. Ġki konfederasyonun ise baĢkanı kadındır. AraĢtırmanın sonucunda Avrupa Sendikalarının genel kurullarında kadın delege sayısının düĢük olduğu ve temsilde eĢitsizliğin bulunduğu ortaya çıkmıĢtır. Avrupa konfederasyonlarının hemen tümünde kadın veya eĢitlik komiteleri mevcuttur. Ama bunların çok azı konfederasyon politikalarına toplumsal cinsiyet boyutunu dahil etmiĢtir ve eĢitlik politikalarının uygulanmasını belirli kriterlere göre izlemektedir. Yani kabul edilen eĢitlik politikaları çoğu kez kağıt üzerinde kalmaktadır. 258
Sonuçta, kapitalist sistemin mevcut koĢulları acımasız ve baskıcıdır. Kadın emeğinin önünde örgütlenmek ya da baskıya, yabancılaĢmaya, yılgınlığa boyun eğmek seçenekleri var olmak ya da yok olmak gibi net ve açıktır. Bu koĢullar altında örgütlenmek ve örgütlü gücünü kullanmak emekçi kadınlar için kaçınılmaz bir görevdir. 259