zaman dilimi sonunda yurda geri dönmüştür. Bu sürede doğrudan Türk siyasal hayatına katılma fırsatı bulamamış, dolaylı olarak siyasal yaşamlarını sürdürmüşler ve on dörtlüler yurda döner dönmez kendilerini siyasal yaşamın içinde bulmuşlardır. On dörtlülerden ilk siyasal yaşama katılan DP’nin de kurucuları arasında yer alan Sıtkı Ulay olmuştur. Ulay 22 Eylül 1964 yılında kurulan SDP’nin fahri başkanlığını yapmış, ancak parti Türk siyasal hayatında tutunamamıştır (Küçükcan, 1997, s. 319). On dörtlülerden Alpaslan Türkeş ve arkadaşlarının CKMP’ye davet edilmeleri ve 1965 yılında partiye katılmaları, siyasal hayatta bir hareket yaratmış, (Akşin, 1989, s. 257) on dörtlüler yavaş yavaş siyasal hayatta boy göstermeye başlamıştır.
On dörtlülerden Orhan Erkanlı, Orhan Kabibay ve İrfan Solmazer CHP’ye, Muzaffer Karan da TİP’e katılmış, böylelikle on dörtlüler aktif siyasete girmiştir. Bu katılımlar CHP içerisinde huzursuzluk yaratmış akabinde istifalar yaşanmıştır (Küçükcan, 1997, s. 319). 27 Mayıs içerisinde aktif rol oynamış olan on dörtlülerin sivilleşen Türkiye’de siyasette boy göstermeleri kimi kesimlerce de hoş karşılanmamış, endişe yaratmıştır. On dörtlerin aktif isimlerinden Türkeş CKMP’ye girmesinden kısa bir süre sonra 30 Temmuz 1965 yılında yapılan parti kongresinde partinin genel başkanlığına aday olmuş (Milliyet Gazetesi 30.07.1965), 31 Temmuzda da Genel Başkan seçilmiştir. Bu gelişmeler Türk siyasal yaşamında var olan dengelerin değişmesinde yol açacaktır.
2. 1965 Seçimleri: 1963 yılının Aralık ayında kurulan CHP ile Bağımsızlardan oluşan ve YTP‘nin destek verdiği üçüncü İnönü koalisyonu 1965 Şubatında bütçe görüşmeleri sırasında düşürülmüştü. 1965 Şubatından Ekim ayına kadar yeni hükümet AP listesinden seçilen bağımsız Kayseri senatörü Suat Hayri Ürgüplü Başkanlığında AP, YTP, CKMP ve MP‘li vekillerden oluşturulmuştu. Oluşturulan bu hükümetin seçimlere taşıdığı Türkiye’de 1965 genel seçimleri 10 Ekim de 6 siyasi parti ve bağımsızların katılımıyla gerçekleşmiş, seçimlere Türkiye’de kayıtlı 13 679 753 seçmenden 9 748 678’i katılmış %71,26 katılım oranı sağlanmıştır.
Şekil 2. 1965 yılı seçimleri ve partilerin oy oranları ve milletvekili sayıları.
AP 4 921 235 oy %52,9 oy oranıyla 240 milletvekili ile Mecliste temsil hakkı kazanmış ve birinci parti olmuştur. Seçime katılan siyasi partilerden bir diğeri CHP 2 675 785 oy alarak %28,7 oy oranıyla 134 milletvekili ile ikinci parti olarak Meclise girmiştir. MP aldığı 582 704 oya karşılık %6,3 oy oranıyla 31 milletvekili alarak üçüncü parti, YTP 346 514 oya karşılık %3,7 oy oranıyla 19 milletvekili ile dördüncü parti olmuştur. TİP 276 101 oy alarak % 3,0 oy oranıyla 14 milletvekili ile beşinci parti, CKMP 208 696 oy alarak %2,2 oy oranıyla 11 milletvekili ile altıncı parti olarak Meclise girmiştir. Gerçekleşen seçimlerde Bağımsızlar 296 528 oy almış %3,2 oy oranı ile 1 milletvekili kazanmıştır (DİE, 1966). 27 Mayıs sonrası kurulan koalisyon hükümetleri döneminde CHP, CKMP ve YTP oy kaybetmiş, AP ise oylarını arttırarak 1965 seçimlerinden galip çıkmıştır. CKMP ve YTP ülkeyi seçimlere taşıyan hükümette olmasına rağmen bu durumu lehine çevirememiş, CHP ise gerek iktidarken gerekse seçim öncesi muhalefetteyken oylarını arttıramamıştır. Bu seçimlerde Cumhuriyet tarihinde ilk kez sosyalist düşüncede yer alan TİP meclise girmiş, aynı zamanda 11 tane milletvekilliği kazanarak beşinci parti olmayı başarmıştır. 27 Mayıs sonrası sivilleşen Türkiye’de gerçekleşen seçimlerin, herhangi bir partiye tek başına iktidar olma olanağı vermemesinden dolayı kurulan koalisyonlar sonrası AP 1965 seçimleri ile tek başına iktidar olma fırsatı yakalamıştır.
Adalet partisi iktidarı.
1965 seçimleri sonunda birinci parti olan AP aynı zamanda tek başına iktidar olabilmek için yeterli milletvekillerini de almıştır. 15 Ekim itibari ile AP iktidara gelmiş, uzun yıllar devam edecek Demirel devri başlamıştır (Yirmibeşoğlu, 1999, s. 11).
Seçimlerden sonra, 22 Ekim 1965 yılında AP’nin meclisteki durumuna uygun olarak İstanbul AP milletvekili Ferruh Bozbeyli, Meclis Başkanı olarak seçilmiştir. Aynı gün Suat Hayri Ürgüplü Cumhurbaşkanı Gürsel’e istifasını sunmuş, bir gün sonra Cumhurbaşkanı
0 50 100 150 200 250 300
Gürsel Demirel’e hükümeti kurma yetkisi vermiştir. Cumhurbaşkanından hükümet kurma yetkisini alan Demirel üç gün sonra kabinesini açıklayarak göreve başlamıştır (Kaya, 2004, s. 81).
27 Ekim 1965 yılında açıklanan kabinede, 3 Kasım 1969 yılına dek on beş bakanlık el değiştirilmiş, yalnızca dokuz bakan koltuğunu korumuş, ciddi bir kabine revizyonu yapılmıştır. Refet Sezgin 3 Nisan 1967 yılında yürütmekte olduğu Devlet Bakanlığı görevini Süleyman Hüsamettin Atabeyli’ye devretmiştir. Bir başka Devlet Bakanı olan Ali Fuat Alişan 3 Nisan 1967 yılında görevini Sadık Tekin Müftüoğlu’na devretmiştir. Değişen bakanlıklardan bir tanesi de Adalet Bakanlığıdır. Adalet Bakanı Hasan Dinçer 1 Ağustos 1969 yılında yürüttüğü bakanlığı Hidayet Aydıner’e devretmiştir. İçişleri Bakanı Mehmet Faruk Sükan 1 Ağustos 1969 yılında yürüttüğü bakanlık görevini Salih Ragıp Üner’e bırakmıştır. Maliye Bakanı Mehmet İhsan Gürsan 2 Kasım 1966 yılında görevini Nevzat Cihat Bilgehan’a, Milli Eğitim Bakanı Orhan Dengiz görevini 3 Nisan 1967 yılında Mehmet İlhami Ertem’e bırakmıştır. Değişen bakanlıklardan bir tanesi de Bayındırlık Bakanlığıdır. Bakan, İbrahim Etem Erdinç 3 Nisan 1967’de yürüttüğü bakanlık görevini Orhan Alp’e devretmiştir. Ticaret Bakanlığı üç kez el değiştirmiştir. 27 Ekim 1965 yılında bakan olan Mustafa Macit Zeren 2 Kasım 1966 yılında görevi, Sadık Tekin Müftüoğlu’na, Müftüoğlu da devraldığı görevi 3 Nisan 1967 yılında Ahmet Türkel’e devretmiştir. Sağlık ve Sosyal Yardımlaşma Bakanı Edip Somunoğlu 3 Nisan 1967 yılında yürüttüğü bakanlık görevini Vedat Ali Özkan’a devretmiştir. Gümrük ve Tekel Bakanlığı el değiştiren bir başka bakanlıktır. Bakan, İbrahim Tekin 10 Aralık 1968 yılında yürüttüğü görevi Nahit Menteşe devretmiştir. Tarım Bakanı Bahri Dağdaş görevini devreden bir başka bakandır. Yürüttüğü bakanlık görevini 12 Ağustos 1969 yılında Ali Mesut Erez’e devretmiştir. Ulaştırma Bakanlığı da üç kez el değiştiren bir başka bakanlıktır. Bakan, Seyfi Öztürk görevini 3 Nisan 1967 yılında Mehmet Saadettin Bilgiç’e, Bilgiçte görevini 1 Ağustos1969 yılında Mehmet İzmen’e devretmiştir. Köy işleri Bakanlığı da üç kez el değiştiren ender bakanlıklardan bir tanesidir. Bakan, Sabit Osman Avcı 3 Nisan 1967 yılında yürüttüğü bakanlık görevini Hayrettin Turgut Toker’e, Toker de devraldığı görevi 16 Aralık 1968 yılında Mehmet Selahattin Kılıç’a devretmiştir. Ayrıca, Çalışma Bakanı Ali Naili Erdem görevini 6 Aralık 1968 yılında Hayrettin Turgut Toker’e, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı İbrahim Deriner 3 Nisan 1967 yılında görevini Refet Sezgin’e devretmiştir (TBMM, Demirel Hükümeti Bakanlar Kurulu 27.10.1965-03.11.1969)
Demirel’in kurduğu kabinede, dokuz hukukçu, iki tıpçı, altısı kendisi gibi yüksek mühendis, ikisi siyasal bilgiler mezunu, bir iktisatçı, bir eğitimci, bir işadamı ve bir de
gazeteci yer almıştır. Kurulan kabinenin Mecliste okunması sırasında AP milletvekillerince alkışlanmamış, tepki ile karşılanmıştır (Kuru, 1996, s. 77).
1. Cumhurbaşkanlığı Seçimi: Cumhurbaşkanı Gürsel’in hastalanması ve görevini