2. LİDERLİK KAVRAMI VE DÖNÜŞTÜRÜCÜ LİDERLİĞE BAKIŞ
2.5. Dönüştürücü Liderlik
2.5.4. Dönüştürücü Liderliğin Temel Özellikleri
Literatürde dönüştürücü liderlikle ile ilgili birçok özellik vurgulanmıştır. Bununla birlikte dönüştürücü liderlik, bilinen anlamda bir takım özellikleri içinde bulunduran ve sadece bunlar ile sınıflandırlabilecek bir yaklaşım değildir. Örneğin dönüştürücü liderlik yaklaşımı, liderliği; katılımcı, demokratik, otokratik ya da elitist liderlik gibi kavramlarla ilişkilendirmez. Dönüştürücü lider, otoriter, demokratik ya da elitist olabilir. Örneğin dönüştürücü lider bireysel destek sağlamada eşitlik gözetmeyebilir, telkinle güdüleyen lider de kullandığı yöntem ve araçlar bakımından otoriter olabilir.228 Dönüştürücü liderlere atfedilen özellikler son yıllarda liderlik araştırmalarında geniş bir yer tutmakla birlikte ortak olduğu değerlendirilen özellikler aşağıda sıralanmıştır.
225Kenneth Leithwood ve Rosanne Steinbach, “Total Qality Leadership: Expert Thinking Plus Transformational Practice”, Annual Meeeting Of The American Educational Research
Association, Atlanta Georgia, 1993, s.11
226Ömer Faruk İşcan, “Dönüştürücü /Etkileşimci Liderlik Algısı ve Örgütsel Özdeşleşme İlişkisinde Bireysel Farklılıkların Rolü”, Akdeniz Ü. İ.İ.B.F. Dergisi, 2006, s. 164 227 Bass, a.g.e., 1990, s. 218
2.5.4.1. Ortak Vizyon Oluşturma ve Paylaşma
Dönüştürücü liderliğin temel özelliklerinden biri, paylaşılmış bir vizyona sahip olmasıdır. Dönüştürücü liderlikte vizyon, içerdiği değerlerin yanında prensip odaklıdır. Vizyona giden yolda lider, dönüşümü bizzat hazırlayan ve organize eden kişidir. 229 Dönüştürücü liderler çalışanların örgütsel vizyon ve misyon çerçevesinde örgütle bütünleşmesini sağlamaya çalışarak onların vizyona ulaşma sürecinde katılımını, potansiyelini ve başarısını arttırırlar. Dönüştürücü liderlikte hem lider hem de çalışanlar, kendilerini özdeşleştirebilecekleri amaçları arama yolunda değişmektedirler.230 Leli (1999) dönüştürücü liderlerin örgütteki vrolan sistemlerle çalışmak yerine onları vizyon doğrultusunda değiştirdiklerini belirtmektedir.231
2.5.4.2. Zihinsel Uyarım ve Yaratıcılık
Dönüştürücü liderler astlarının kendilerinde doğal olarak var olan becerilerin farkına varmalarını sağlayarak onları belirli hedefler doğrultusunda kanalize edebilirler.232 Dönüştürücü liderler yaratıcı düşüncenin gücüne inanırlar. Yaratıcı düşünce; daha önce aralarında ilişki kurulmamış nesneler ya da düşünceler arasında ilişki kurulmasını ifade etmektedir. Bir başka deyişle yeni yöntemleri ve yeni fikirleri içinde bulunduran bir değişim sürecidir.233 Dönüştürücü liderlikte zihinsel uyarım; astların örgütsel problemlerin daha fazla farkına varmaları, ve mevcut problemlere farklı bakış açılarıyla yaklaşabilmeleri için etkilenmeleri özelliğini ifade etmektedir. Friedman’a göre dönüştürücü liderler, izleyenlerini problemlerin çözümünde yeni yöntemler bulmaya iter . Onlara negatif düşünceleri reddetmeyi öğretir ve olumlu düşüncenin gücüne inanırlar. 234
229 Levent Eraslan, “Liderlikte Post-Modern bir Paradigma : Dönüşümcü Liderlik” www.insanbilimleri.com , 2006
230 İşcan, a.g.m., 2006, s.164
231 Ulaş Çakar, “Duygusal Zekanın Dönüşümcü Liderlik Davranışı Üzerindeki Etkisi” (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, DEÜ, SBE:, 2002) , s. 42’den aktarılmıştır. 232 Tipparat Laohavichien, Lawrance Fredendall “Influence Of Leadership Style On Qality
Management Practices” Sixteenth Annual Conference Of POMS, Chicago, IL, 2005 s.3 233 Eraslan, a.g.e., s. 80-99
2.5.4.3. Karizma Gücü
Karizma, liderle kimliğini bulan, güçlü duygular uyandırarak izleyenleri etkileyebilme sürecidir.235 Karizma Dönüştürücü liderlik için anahtar bir yapıdır. Çünkü dönüştürücü liderin izleyicilerini dönüştürme isteği ve izleyicilerinden beklediği yüksek performans izleyicilerle arasında yüksek bir duygusal bağ oluşmasını gerektirir.236 Dönüştürücü lider, grup üyelerince olağanüstü özellikleri olduğu şeklinde algılanır. Liderin grup üyelerinde yarattığı sadakat ve heves onların esin yeteneğini geliştirir. Lider davranışı, astlar için bir örnek oluşturur. İzleyicilerin 'kendilerini adama düzeylerini yükseltir. Bununla birlikte liderin karizmatik davranışları ve söylemleri dönüştürücü liderlik için yeter şart değildir. Lider semboller ve sloganlar kullanarak izleyenleri yüksek düzeyde etkileyebilir. Örneğin, Amerikan başkanlarından Franklin Rooselvelt’in 1933’de büyük kriz sonrası “korkmamız gereken korkunun kendisidir” söylemi başkana atfedilen karizmanın bir sembolü olmuş, benzer bir şekilde F. Kennedy’nin “arkadaşlar ülkenizin sizin için ne yapabileceğinizi değil, sizin ülkeniz için ne yapabileceğinizi sorun” ifadesi sembolleştirilmiştir. Fakat izlenen süreç sonrası bütün bunların bir seçim kampanyasının parçası olduğu ve oy toplamak için yaratılan sloganlar olduğu anlaşılmıştır.237
2.5.4.4. Yüksek İletişim ve Motivasyon Becerisi
Dönüştürücü liderler izleyenlerinin bilinçlerini sonuçların önemliliği üzerinde yoğunlaştırırlar. Dönüştürücü liderin yüksek motivasyon gücü astları üzerinde grup değerlerinin ve örgütsel değerlerin bireysel değerlerin üzerine çıkmasını sağlayabilir. 238 Dönüştürücü liderler izleyenleri ile etkin iletişim sistemi kurarak onları motive eder. Liderin kendine atfettiği görev, insanların kendilerini güçlü, yeterli, bilgili ve işin içinde hissetmelerini
235 Erçetin, a.g.e., 2000, s. 58
236 Garry Dessler, Management. Prentice Hall: New Jersey, 2001, s. 42
237 Adel Safety, (Forevard: Enver Yücel) Multidisciplinary Global Leadership, The School Of Government and Leadership The University Of Bahçeşehir, İstanbul, 2003, s. 327
238 Robert F. Cox, “Theoretical Foundations Of Leadership in TQM” Journal Of Consruction
sağlamak ve onları harekete geçirmektir. Eğer lider bir mesajını açık bir şekilde aktarıp onları motive edemiyorsa, bir mesaja sahip olmasının hiçbir önemi yoktur. 239 Sosik’e göre dönüştürücü lider, insanlar arası ilişkileri geliştiren ve onların arasındaki iletişimi arttıran bir kişiliğe sahiptir. 240
Dönüştürücü liderlikte izleyenlerle iletişim otantik davranışlar üzerine kuruludur. Safety’nin çalışmasında doğal olmayan davranış ve söylemlerle etki yaratmak isteyen liderlerin Bass tarafından taklitçi ya da çok bilmiş “Pseudotransformational Leader” olarak nitelendirildiği belirtilmektedir.241 Bass’a göre bu tip liderler lafazandır ve empati sahibi değillerdir. İletişim kurmakta zorlanırlar. Reel amaçlar peşinde değillerdir, karmaşa yaratırlar ve timsah gözyaşı dökerler.
2.5.4.5. Değişim Öncüsü Olma
Dönüştürücü liderler reformcu, değişimci ve yenilikçi bir kimliğe sahiptirler. Değişimi gerçekleştirecek çevresel tehdit ve kaynakları algılayabilirler. Dönüştürücü liderliğe enerjisini veren içinde yatan değişim arzusudur. Dönüştürücü liderler kendilerini adeta bir değişim temsilcisi olarak tanımlarlar. Onların profesyonel ve kişisel imajları bir farklılık yaratmak ve sorumlu oldukları organizasyonları değişim ekseninde düzenlemektir.242 Dönüştürücü lider değişime yol açacak faaliyetleri planlar, alışılagelmiş yöntemleri ve fikirleri değiştirebilmek için mücadele eder ve bunu başarabilmek için tüm koşullara göğüs gerer. 243
239 C.John. Maxwell, Liderlik Nitelikleri: Reddedilemez 21 Liderlik Yasası. (Çev: İbrahim Şener), İstanbul: Beyaz Yayınları, 1999 s.29
240 John J. Sosik, Jeronica Godshalk, Transformational Leadership, Learning Goal Oriantation
And Expectations for Career Success in Mentorprotege Relationship: A Multiple Levels of Analysis Perspective”, The Leadership Quarterly, 2004, s.5
241 Safety, a.g.e., 2003, s. 341
242 Noel.M. Tichy, Mayr.A. Devanna. The Transformational Leader. John Wilwy &Sons. New York . 1986 s.79
243 Aykut Berber, “Dönüşümsel ve Etkileşimsel Liderlik Kavramı, Gelişimi ve Dönüşümsel
Liderliğin Yönetim ve Organizasyon İçerisindeki Rolü”, İ.Ü. İşletme Fakültesi İşletme İktisadı
2.5.4.6. Duygusal Dayanıklılık Cesaret ve Risk Alma
Dönüştürücü liderlikte, Liderin duygusal dünyası ile liderlik becerileri arasında ilişkileri ortaya koyan bilimsel çalışma verileri mevcuttur. Örneğin Gardner ve Stough’un (2002) duygusal zeka ve liderlik ilişkisini inceleyen çalışmasının bulguları liderin duygusal zekası ile dönüştürücü liderlik boyutları arasında anlamlı ilişkileri ortaya koyarken, Mandell ve Pherwani’nin (2003) duygusal zeka ile dönüştürücü liderlik ilişkisi ve cinsiyetlere bağlı farklılıkları incelemek üzere yaptıkları çalışmanın bulguları yine duygusal zeka ve dönüştürücü liderlik arasında anlamlı ilişkileri ortaya koymuştur.244
Dönüştürücü liderler cesaretlidirler. Zorluklara karşı mukavemetleri ve dayanıklılıkları yüksektir. Kriz dönemlerinde soğukkanlılıklarını muhafaza edebilir buhranın yarattığı değişim fırsatlarını görebilirler. Hatalarının dahi kendileri için bir gelişme fırsatı olduğunun farkındadırlar.245 Bu tarz liderler riskleri göze alabilir ve hata yapmaktan korkmazlar. Hatalarının bile kendileri için bir gelişme fırsatı olduğunun farkındadırlar.
2.5.4.7. Polimatik Kişilik
Buhler, dönüştürücü ve yenilikçi liderlerin öğrenmeye istek duyduklarını, bu sayede elde edecekleri sürekli profesyonel gelişme ile hem kendilerine hem de örgütlerine fayda sağladıklarını belirtmektedir.246 Dönüştürücü liderler yaşamları boyunca öğrenen ve ders alan bireylerdir. Bulundukları grubun bireylerinden daha üst düzeyde düşünebilen dönüşümcü liderlerin bu özelliğinin sürekli araştırma, irdeleme, inceleme, gibi kendini geliştirme eğilimlerinden kaynaklı olduğundan bahsedilebilir.247 Dönüştürücü
244 Çakar ve Arbak, a.g.m., 2003, s. 87’den Gardner ve Stough (2002) ; Mandell ve Pherwani’ye (2003)’ atfen.
245 Dilaver Tengilimoğlu, “Kamu ve Özel Sektör Örgütlerinde Liderlik Davranışı Özelliklerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Alan Çalışması” Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Güz, 2005, s.6 246 Patricia Buhler, “Leaders vs. Managers”, Supervision Vol. 56, May 1995, s. 2
247 Noel M Tichy ve Mary Anne Devana, “The Transformational Leader”, Training and
liderler konularında derinlemesine bilgi sahibi olmalarının yanında,248 parça bilgileri de küresel tasarımlara dönüştürebilirler.249 Gençel’in çalışmasında, Deming’in kalite uygulamalarında derinlemesine bilgi sahibi olma hususuna özel önem verdiği aktarılmaktadır.250 Dolayısiyle dönüştürücü liderlerin polimatik kişiliğe sahip olma özelliklerinin TKY uygulamaları için uygun bir davranış kalıbı oluşturacağı söylenebilir.
2.5.4.8. Güvenilirlik ve Özgüven
Bass, (1985) dönüştürücü liderlerin idealleştirilmiş etki davranış boyutunun temelinde astları tarafından dürüst olarak algılanan ve yüksek düzeyde saygı gören kişiler olmalarının yattığını belirtmektedir.251 House’a göre de dönüştürücü lider özelliğinde kendine olan yüksek inanç ve güven, izleyicilerini etkileyecek güçlü bir motivasyon yeteneği vardır. 252
Dönüştürücü lider grubun ve organizasyonun kendini anlaması ve güven duygusunu arttırmasına önem verme yolu ile astların sadece varolma amacını gütmekten uzaklaştırarak, başarı ve büyümeye doğru yönlendirir, yaratıcılıklarını geliştirecek örgütsel iklimi oluşturur.253 Dönüştürücü lider izleyenleri üzerinde güven yarattığı kadar kendisi de köklü bir özgüven duygusu içerisindedir. Edinsel, dönüştürücü liderin enerjisini; “bir süt kazanındaki sütü sürekli ayak darbeleri ile tereyağına çevirebilecek ve kazandan çıkarıp kurtarabilecek kadar dayanıklıdır” şeklinde ifade etmektedir.254 Hunt’a göre Bu tarz liderler korku ve kıskançlık gibi hisleri aşarak doğruluk ve özgürlük gibi idealler ile ahlaki değerleri ortaya
248 Ali Akdemir, “Yönetim Düşüncesindeki Dönüşümler ve Dönüştürücü Liderlik Profili”, 21.
Yüzyılda Liderlik Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Cilt: 1, İstanbul 1997, s. 142
249 Kerim Edinsel “Kendi Kendini Yöneten Örgüte Geçişte Liderlik Sorunları”,
21. Yüzyılda Liderlik Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Cilt: 1, İstanbul, 1997, s. 51 250 Gençel, a.g.m., s. 167
251 Semiha Şahin, “Okul Müdürlerinin Liderlik Stilleri İle Okul Kültürü Arasındaki İlişkiler” (Yayımlanmış Doktora Tezi, DEÜ. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2003, s. 27)’ den aktarılmıştır. 252 Muammer Aşar, “Dönüşümcü Liderlik Davranışının Entelektüel Sermaye Üzerindeki Etkisi” (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, DEÜ., SBE., 2004) s. 69’dan aktarılmıştır.
253 Tengilimoğlu, a.g.e., 2005, s. 5 254 Edinsel, a.g.m.., s. 51
çıkarırlar.255 Gökkaya’ya göre, dönüştürücü liderin izleyenleri lidere derin bir saygı, güven ve hayranlık duygusu içerisindedir. Liderin bu itibarı kazanmaları için yaptıkları ile, izleyicilerin yaptıkları arasında uyum ve izleyicilerin ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarından üstün tutmaları gerekir.256
2.5.5. Dönüştürücü Liderliğin Karizmatik ve Sürdürümcü Liderlik