Dönüştürücü Liderliğin Karizmatik ve Sürdürümcü Liderlik

Bass tarafından gerçekleştirilen liderlik araştırmalarının temeli; kendisinin, dönüşümcü ve sürdürümcü lider davranışını ölçmek ve bu liderlik türleri ile iş birimi etkinliği ve tatminin ilişkisini irdelemek amacıyla geliştirdiği “Çoklu Faktör Liderlik Anketi” (Multifactor Leadership Questionnaire, MLQ) üzerine kurulmuştur. Bu araştırmalar ve nitelemeler sonucunda dönüşümcü ve sürdürümcü liderlik kavramları bugünkü şeklini kazanmış ve yönetim bilimi alanında, üzerinde çalışmalar yapılmasına olanak sağlamıştır.257 Bu bölümde dönüştürücü liderlik karizmatik liderlik ve sürdürümcü liderlik ile karşılaştırılmaktadır.

2.5.5.1. Dönüştürücü Liderlik ve Karizmatik Liderlik

Karizmayı liderin doğasından kaynaklanan bir yetki olarak görenler, karizmatik yetkinin lidere yönelik kişisel bir atıf olduğunu belirtmektedirler. Buna göre izleyicileri karizmatik liderin insanüstü süper bir kişi olduğuna ya da en azından istisnai yeteneklere sahip olduğuna inanırlar. Bu güçlerin grubun yararına olacak bir biçimde lider tarafından sık sık sergilenmesi gerekir. Karizmatik liderlikte lider ile izleyiciler arasında ussal olmayan bağlar bulunur.258

255 _{James G. Hunt, Leadership is A New Synthesis, Sage Publications İnc., USA, 1991, s. 187} 256 _{Muammer Aşar, “Dönüşümcü Liderlik Davranışının Entelektüel Sermaye Üzerindeki Etkisi”} (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, DEÜ., SBE., 2004) s. 69’dan aktarılmıştır.

257 _{Aykut Berber, “Dönüşümsel ve Etkileşimsel Liderlik Kavramı, Gelişimi ve Dönüşümsel Liderliğin} Yönetim ve Organizasyon İçerisindeki Rolü”, İ.Ü. İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü

Dergisi, Yönetim, Yıl: 11, Sayı 36, Mayıs 2000, s.33-50

258 _{Tanıl Kılınç, “Liderlikte Durumsallığın Ötesi ve Karizmatik Liderlik Yaklaşımı”, 21.Yüzyılda}

Dönüştürücü liderlik kuramını ortaya atan Bass ise, karizmatik liderliği dönüştürücü liderlik kapsamında değerlendirmiştir. Bunun gerekçesi olarak da karizmanın, dönüştürücü liderlik süreci için gerekli ama yeterli olmamasını göstermiştir. Örneğin, film yıldızları, ses sanatçıları, sporcular gibi bazı karizmatik karakterler izleyenlerde kendileri ile kimlik bulan güçlü duygular yaratırken; izleyenleri üzerinde, sistematik transformasyonel bir etki sağlayamamaktadırlar.259 Dean, karizmatik liderlikte astlarının lider üzerinde yoğunlaştığını, dönüştürücü liderlikte ise astların paylaşılmış amaç ve vizyon üzerinde odaklandıklarını belirterek, karizmatik liderin dönüştürücü lider davranışları göstermede bir kesinlik olmasını belirtmektedir. Barbuto ise karizmatik liderlerin astları için rekabetin önemli olduğunu fakat dönüştürücü liderliğin astlara bir ilham verme faaliyeti olduğunu vurgulamıştır. 260

2.5.5.2. Dönüştürücü Liderlik ve Sürdürümcü (Transaksiyonel) Liderlik

Yeni liderlik araştırmaları daha önce liderliğin ihmal edilen yönü olan lider ve izleyen arasında rol oynayan dinamikleri de içine almaya başlamıştır. Bu yeni yaklaşımlar liderlikle ilgili özellikle davranışçı ekolün geliştirdiği verimlilik ve etkililiği arttırıcı liderlik anlayışı olarak adlandırılmıştır. Bu liderlik yaklaşımı bazı araştırmacılar tarafından; sürdürümcü, transaksiyonel, geleneksel ya da etkileşimci liderlik olarak da anılmaktadır.

Liderliğin dönüştürücü ve transaksiyonel olarak ayrımı llk kez Bass tarafından yapılmıştır. Buna göre transaksiyonel liderlik iş yaşamına yönelik kısa dönemli düşünmeyi teşvik eden bir liderlik tarzı olarak nitelendirilmiş, dönüşümcü liderliğin de takım çalışmasını ve sürekli gelişmeyi uyaran bir liderlik olduğu vurgulanmıştır.261 Sürdürümcü liderliğin felsefesi lider ve izleyenler arasındaki karşılıklı iletişime dayanmaktadır. Sürdürümcü liderlikte

259 _{Erçetin, a.g.e., 2000, s. 59’dan aktarılmıştır.}

260 _{Meliha Görgülü, “Dönüşümcü Liderliğin Eğitime Getirdikleri” (Yüksek Lisans Projesi, DEÜ.,} SBE., 2006), s. 36’dan Dean ve Barbuto’ya atfen.

261_{Tipparat Laohavichien,ve Lawrance Fredendall “Influence Of Leadership Style On Qality} Management Practices” Sixteenth Annual Conference Of POMS, Chicago, 2005, s. 3’den aktarılmıştır.

izleyenler; liderlerinin vaatleri, ödülleri ve pekiştiricileri ile motive edilir.262 Sürdürümcü liderler geçmişteki olumlu ve yararlı gelenekleri sürdürme, bunları gelecek nesillere bırakma bakımından çok yararlı hizmetlerde bulunurlar. Dönüştürücü liderler ise kuruluşların; misyon strateji faaliyet ve fonksiyonlarında değişimler yapmak suretiyle organizasyonu etkileyen ve izleyicileri belirli bir zaman dilimi içerisinde şoka sokan bu kısa süre içerisinde başarının düşmesine neden olan ancak izleyicilerin davranışlarında reformun ve yeniliğin gerekliliğine inanarak değişim yaptıran kişilerdir. 263 Burns’e göre de transformasyonel ve transaksiyonel liderlik yaklaşımları uslup olarak birbirlerinin karşıtıdırlar. 264 _{aşağıdaki grafikte iki liderlik biçimi ile} örgütsel başarı arasındaki değişimin boyutları verilmektedir.

Grafik 1.1, Transformasyonel ve Transaksiyonel (Sürdürümcü) Liderlik Biçimleri İle Örgütsel Başarı Arasındaki İlişkiler

Transformasyonel Liderlik Transaksiyonel Liderlik

Kaynak: Erol Eren, Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, 1.b., İstanbul: Beta Yayınları, 1998, s. 370

Sürdürümcü lider, izleyenlerin ihtiyaçlarını her iki tarafının katkılarının kabul edildiği ve ödüllendirildiği, karşılıklı olarak bağımlı bir ilişkiye girerek karşılamaya çalışır. Sürdürümcü liderlikte lider astlarının amaçlarına

262 _{Levent Eraslan, “Liderlikte Post-Modern bir Paradigma: Dönüşümcü Liderlik”} www.insanbilimleri.com, 2006

263 _{Erol Eren, Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, 1.b., İstanbul Beta Yayınları, 1998, s. 370} 264 _{Ulaş Çakar, “Duygusal Zekanın Dönüşümcü Liderlik Davranışı Üzerindeki Etkisi”}

ulaşmalarına yardımcı olur; izleyenleri de ona uyarlar çünkü ona uymanın kendi çıkarlarına olduğunun bilincindedirler. 265

Şahin’in çalışmasında dönüştürücü ve sürdürümcü liderlik tarzları arasındaki en temel ayrımın çalışanları güdüleme yaklaşımları arasındaki farklılık olduğu belirtilmektedir. Aynı çalışmada dönüştürücü ve sürdürümcü liderlik tarzlarının Maslow’un İhtiyaçlar Hiyararşisi ile de ilişkilendirildiği aktarılmaktadır. Buna göre sürdürümcü liderler fiziksel, güvenlik, ait olma ve tanınma gibi gereksinimlerini karşılarken, dönüştürücü liderler üst düzeyde kendini gerçekleştirme gereksinimlerine yoğunlaşırlar.266