Cumhuriyet Yıllarına Gönderme, Laiklik ve Kemalizm Vurgusu

Atatürk Cumhuriyet’in getirdiği temel değerlerin benimsenmesi, sürdürülmesi ve korunması için halkın sesi olan basına çok fazla görev yüklemiştir. Cumhuriyet gazetesinin kurulma amacı ve yayın politikası üzerinde Atatürk devrimlerinin, Cum- huriyet ilkelerinin, çağdaş yaşamın toplumda yaygınlaşması ve laik Türkiye Cumhu- riyeti vurgusunun egemen olduğu görülmektedir. 29 Mart seçimlerinin ele alındığı bu çalışmada Cumhuriyet gazetesi karikatürleri üzerinden yapılan tematik analiz çerçe- vesinde karikatürlerde en sık karşılaşılan ana tema Cumhuriyet yıllarını referans ve- rerek kuruluş yıllarına gönderme yapılmasıdır.

Cumhuriyet çizeri Nuri Kurtcebe “Sessiz Sedasız” isimli karikatürlerinde Ata- türk portresini kullanmıştır. Atatürk’ün değişik görünümlerini tasvir eden çizer Nuri Kurtcebe Kurtuluş yıllarına gönderme yaparak “Cumhuriyet” söylemini pekiştirmek- tedir. Kurtcebe, Şekil 1’deki karikatüründe Atatürk’ün ağzından AKP hükümetinin ABD’nin işbirlikçisi ve ardındaki en büyük destekçisi olduğunu belirtmektedir. Uzgel’e göre (2009:18), AKP’nin iktidara geliş süreci basit bir siyasal yarılmanın ötesinde sınıfsal, bölgesel ve uluslar arası dinamiklerin de içinde yer aldığı kapsamlı bir gelişmedir. Tayyip Erdoğan ve Abdullah Gül’ün, temas ve bağlantılarının ön pla- na çıktığını vurgulayan Uzgel, AKP’nin iktidara gelmesinin ardından yapılan çalış- maların ABD ile ilk temas ve bağlantılarının 1990’ların ortalarında kurulduğunu, 15 Temmuz 1996’da ABD Büyükelçisi Morton Abramowitz’in Erdoğan ile görüşmesi- nin Aydınlık dergisi tarafından “Abramowitz, Erdoğan’ı, Erbakan’ın yerine hazırlı- yor” manşetiyle verildiği dikkat çekmektedir. Karikatürde ABD göndermesinin bu- lunması Erdoğan ve Gül’ün iktidara gelmeden önceki ve geldikten sonraki Amerikan tutumlarından ve ilişkilerinden kaynaklanmaktadır. AKP’yi dinci siyasiler olarak nitelendiren çizer, Türkiye Cumhuriyeti’ni laik çizgisinden saptırarak, Ilımlı İslam Devleti kurmayı planladıklarını vurgulamaktadır. Karikatürde Kemalist, ulusalcılığı temel alan bir bakış açısı hakimdir. Gazetenin yayın politikasına ve okuyucu kitlesi- nin bakış açısına uygun bir çerçeve çizilmiştir. Atatürk’ün karikatürde kullanılmasıy- la fikirler haklılaştırılmaktadır. Karikatürde Atatürk askeri kimliğin dışında siyasi bir kimlikle verilmiştir. Atatürk üzerinde asker üniforması ile değil takım elbise ile res- medilmiştir.

Şekil 1: “SESSİZ SEDASIZ” Nuri KURTCEBE, 8 OCAK 2009 -CUMHURİYET AKP’nin siyasi arenada yer alması, 1994’ten sonra Türkiye’de yaşanan top- lumsal ve siyasi arenadaki değişimlerle yakından ilgilidir. ANAP’ın tek başına ikti- dara gelmesi ile Türkiye, Turgut Özal’ın uyguladığı reformcu politikalara tanık ol- muştur. 1991’den sonra Özal daha reformist politikaları devam ettirememiştir ve Türkiye Özal döneminden sonra yeni bir sürece gebe kalmıştır (Kalçık, 2007:121). Tek parti döneminden sonra Türkiye koalisyon dönemine girmiştir. 1994 yılında ya- şanan ekonomik kriz Refah Partisi’ni ön plana çıkarmış, halkın desteğini alarak san- dıktan birinci parti olarak çıkmıştır. Refah Partisi’nin iktidarı döneminde yaşanan 28 Şubat süreci ve bunun etkisiyle partinin kapatılması Refah Partisi’nin kimliği ve ge- leceği üzerinde yeni tartışmalar başlamıştır. Refah Partisi’nin “laikliğe aykırı faali- yetlerin odağı olduğu gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi tarafından kapatılması” (Dağı, 1998:9) partide yeni oluşumlara zemin hazırlamıştır. İşte bu yeni oluşumların içinde doğan AKP, Refah Partisi siyasetinin devamı olarak nitelendirilmiştir. AKP’nin kurulduğu ve iktidara geldiği iç ortam (2001 krizi, merkez sağ ve soldan gelen partilerin artık Türkiye siyasetinin ve dönüşümünün yükünü taşıyamaz hale gelişleri) gerekse dış ortam (Irak Savaşı, bütün Orta Doğu’da yükselen siyasal İslam

ve Batı karşıtlığı) AKP’nin siyasal parti olarak önemini arttırmış ve onu çok önemli gelişmelerin kavşağına yerleştirmiştir. AKP’nin Kasım 2002 seçimlerinde yüzde 34 oy alarak birinci parti olması, üstelik bu oyunu 2007 seçimlerinde arttırması şaşkın- lıkla karşılanmıştır. İslamcı/muhafazakar siyasetin yeni yüzü ve yeniden tanımlanmış kimliği ile AKP, Türkiye siyasetinde dönüştürücü bir aktör olarak ortaya çıkmıştır. Türkiye’de devletin genelde din ve özelde İslam ile kurduğu ilişki paradoksal nitelik- ler taşımaktadır. Bunun nedeni, devletin doğrudan doğruya din ile bir sorunu olması değil, toplumla kurduğu ilişkidir. Toplumu algılayışı, modernleşme sürecine yakla- şımı, siyasal ve jeopolitik gereklilikler devletin inanç alanına yönelik tutumunu belir- leyen etkenler olmuştur (Uzgel, 2009:11-12).

Şekil 1’deki karikatürde, “Cehaletin oyları ve ABD’nin başımıza bela ettiği sa- tılık dinci siyasiler.!. Kurduğum Laik Türkiye Cumhuriyeti’ni yıkıp yerine ABD eliyle Ilımlı İslam Devleti kurmak isteyen zavallı Mürteciler.!. Sizler bu vatanın ev- latları olamazsınız. Bu ihanetin cezasını bu millet size ödetmeyecek mi sanıyorsu- nuz?.” sözleri AKP’nin laikliğe karşı faaliyetlerinin olduğu ve ılımlı İslam Devleti kurma çabasında bulunduğu, bu partinin politikalarının Refah Partisi’nin politikaları ile örtüştüğü vurgulanmaktadır. Seçimlerden önce 8 Ocak 2009 tarihinde yayınlanan bu karikatürde, “Cehaletin oyları” ifadesi ile seçmenin bilinçsiz olduğu vurgusu ya- pılmış, “Bu ihanetin cezasını bu millet size ödetmeyecek mi sanıyorsunuz” ifadesi ile seçmenlerin tehlikenin varlığını hissettiği zaman, gereken tepkinin yine seçmen tara- fından sandıkta verileceği ima edilmiştir. Cumhuriyet çizerlerinden Nuri Kurtce- be’nin Sessiz Sedasız isimli karikatürlerinden bir diğeri de 19 Mart 2009 tarihinde yayınlanan Atatürk portreli karikatürdür.

Şekil 2: “SESSİZ SEDASIZ” Nuri KURTCEBE 19 MART 2009 -CUMHURİYET Kurtcebe, seçimlere 10 gün kala yayımladığı karikatüründe, Atatürk ve AKP’nin simgesi olan ampulü kullanmış, Atatürk’ün ağzından da “Ey Türk İstikba- linin seçmeni birinci vazifen bu ampulden kurtulmaktır” ifadelerine yer vermiştir. Bu sözler aslında Atatürk’ün Gençliğe Hitabesi’nin sözlerinin değiştirilmiş şeklidir. Ka- rikatüre ilk bakışta “Atatürk olsaydı…” fikri yerleştirilmeye çalışılmış ve seçmene tavrını değiştirmesi yönünde uyarıda bulunulmuştur. Şekil 1’deki karikatür gibi bu karikatürde Kemalist-ulusalcı bakış açısıyla verilmiştir. Bu karikatürde, Atatürk siya- si kimliğinin dışında askeri bir kimlikle karşımıza çıkmıştır. Atatürk’ün Cumhuri- yet’i kurmak ve gerici yapılanmalardan kurtulmak için verdiği askeri mücadeleye gönderme yapılmıştır. Brummett (2003:198)’e göre, bir mücadele alanı olan siyasi alan gibi karikatür alanı da anı ve simgelerden temizlenmiş değildir. Karikatür bir muharebe alanıdır. Cumhuriyet gazetesi karikatürlerinin temel simgesi Mustafa Ke- mal’dir. Geçmişe yönelik bazı hatırlatmalar Atatürk imgesi ile yapılmakta, Türki- ye’de toplumsal ve siyasi alanındaki olumsuzluklar Atatürk’ün ağzından yinelenerek olumsuzlanmaktadır.