3.BULGULAR VE YORUM

Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsiz sayısı 2014 yılı Temmuz döneminde 2 milyon 867 bin kişi olmuştur. İşsizlik oranı ise %9,8 seviyesinde gerçekleşmiştir. İşsizlik oranı erkeklerde %8,8 kadınlarda ise %12 olmuştur (TÜİK).

Ülkemizde yasalardaki eşitlikçi yapıya rağmen, kadınların istihdam alanında işe girebilme, çalışma yaşamına girebilen kadınların mesleklerini sürdürebilme veya mesleklerinde yükselme doğrultusunda tüm potansiyelini ortaya koyabilme konusunda yaşadıkları bazı sorunlar mevcuttur. Bu sorunların temelinde ev ve iş yaşamını uzlaştırma hususu önemli bir yer teşkil etmektedir. Toplumsal rol dağılımında kadına atfedilen aile yaşamında çocuk bakımı, yaşlı ve hasta bakımı gibi yükümlülüklerin eş ve/veya devletle paylaşılması büyük önem taşımaktadır (Çubukçu, N.).

Türkiye’de kadınların istihdam statülerine bakıldığı zaman, istihdam edilen kadınlarımızın birçoğunun ücretsiz aile işçisi olarak çalıştığı görülmektedir. Muğla il genelinin de %57’sinin kırsal nüfustan oluştuğu göz önüne alınırsa ücretsiz aile işçisi sayısında da artış görülmektedir. Ücretsiz aile işçiliği kırsal yerleşim alanlarında oldukça yaygın iken, kentsel alanlarda düşük oranlarda görülmektedir. Bu durum kırsal-kentsel alanlar arasında kadın işgücüne katılım oranlarının farklı olmasına neden olur. Bu sonuç bağlamında, tarım sektörünün ağırlıkta olduğu kırsal alanlarda kadınların, ücretsiz aile işçisi olmalarına karşılık; ücretli ve yevmiyeli işlerin çoğunlukta olduğu kentsel alanlarda emek piyasalarına giremedikleri görülmektedir. Kırsal-kentsel alanlar arasındaki kadın istihdamının farklı oranlarda olmasının bir diğer nedeni ise; kadınların eğitim durumlarındaki farklılıktır.

Tablo:1 Tarım ve Tarım Dışı Sektörlerde Çalışanların Durumu (15 yaş+) (TÜİK, 2013).

Ücretli, maaşlı veya

yevmiyeli ^{İşveren veya kendi} hesabına ^{Ücretsiz aile işçisi Toplam}

Tarım sektöründe Muğla, Aydın, Denizli 600 354 247 1201

Türkiye 16353 5955 3217 25524

Tarım dışı

sektörlerde ^{Muğla, Aydın, Denizli 542 152 29 723}

54

Sayısal verilerden görüldüğü üzere hem bölge genelinde hem de ülke genelinde tarım sektöründe çalışanların sayısı tarım dışı sektör çalışanlarına göre daha fazladır.

Kırsal kesimde yaşayan kadınların çektiği sıkıntılar toplumun diğer katmanlarındaki kadınlar ve kız çocuklarının da karşı karşıya kaldığı sorunların bir yansımasıdır (BM, 2012).

Kentsel alanlarda çalışan kadınların, kayıtlara geçmeyişi bu bölgelerde, kayıt dışı istihdamı oluşturmaktadır. Çocuk ve yaşlı bakımı, ev temizliği gibi iş alanlarında yevmiye usulü çalıştıkları ve sosyal güvenceleri yapılmadığı için kayıtlı işgücünü oluşturmamaktadır. İstihdam edilen kadınların; ülke genelinde, sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlılık durumu incelendiği zaman 7837 kayıtlı kadından 3957 kadının yani %50,5’inin kayıt dışı istihdam edildiği belirlenmiştir (TÜİK,2014).

Muğla ilindeki kadın istihdamı ile ilgili zorluklar ve kadınların işteki durumları Türkiye geneli ile benzerlik göstermektedir. Bu durum; il genelindeki kadınların ekonomik faaliyetlerinin durumu ve/veya sektörlere göre olan dağılımı ile ülke genelindeki sonuçların benzerlik göstermesinden de anlaşılmaktadır. Turizm sektörüne bağlı olarak il genelinde, konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri kadın istihdamında en fazla istihdam oranına sahiptir. Bölge genelindeki kadınların en çok istihdam edildiği mesleklerin; kat hizmetleri elemanı/oda görevlisi-turizm, temizlik görevlisi, garson (servis elemanı), aşçı ve resepsiyon görevlisi (ön büro elemanı) ve tarım işçiliği olduğu görülmüştür (İPA, 2014).

Tablo 2: Sektörlere Göre İl Genelindeki Kadın İstihdam Oranları (İPA,2014)

Sektörler Kadın

Madencilik ve taş ocakçılığı 0,2%

İmalat 2,6%

İnşaat 1,3%

Toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı 3,1%

Ulaştırma ve depolama 0,8%

Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri 10,2%

Bilgi ve iletişim 0,1%

Finans ve sigorta faaliyetleri 0,1%

Gayrimenkul faaliyetleri 0,2%

Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler 0,6%

İdari ve destek hizmet faaliyetleri 1,2%

Eğitim 1,4%

İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri 2,3%

Kültür, sanat eğlence, dinlence ve spor 0,2%

Diğer hizmet faaliyetleri 0,5%

Genel Toplam 24,7%

Deniz kıyı uzunluğu, kara sınır uzunluğundan fazla olan Muğla ilinde kıyılar fazlaca girintili- çıkıntılıdır. İlin kuzey ve kuzey doğu sınırlarını çizmekte olan dağların önemli yükseklikleri, bölgenin genellikle Antalya- Burdur ve Denizli illeri ile bağlantılarını güçlendirmektedir (Muğla Valiliği,2013). Deniz kıyı uzunluğunun girintili-çıkıntılı olması ve dağlık-engebeli yapısı ile ilin coğrafi farklılıklarından kaynaklı olarak nüfus, dağınık yerleşme özelliği içindedir. Bu nedenledir ki il nüfusunun %57’si kırsal alanlarda yaşamaktadır.

55

Grafik 1: Muğla ilinin genel arazi dağılımı

Grafikte görüldüğü üzere yerleşim alanları, ilin tüm arazi dağılımının sadece %17’sini oluşturmaktadır (Muğla Valiliği). Bu oranın az olmasında en önemli etken, alanın coğrafi yapı olarak dağlık ve engebeli yapıda bulunmasıdır. Bu yerleşim şekline bağlı olarak dağınık kırsal nüfus oluşumu gözlenmektedir. Tarım sektörü ağırlıklı olan, kayıt dışı istihdam özellikle bu alanlarda mevcuttur. Özellikle sebze- meyve yetiştiriciliği, zeytincilik, hayvancılık ve arıcılık ile geçimini sürdüren yerli halk tarım dışındaki iş kollarında etkin olamamaktadır. Kadınlar ise bu anlamda aile içinde, kayıtsız işçi olarak çalışabilmektedir.

Turizm sektörü bölgenin önemli geçim kaynaklarından olmasına rağmen, ağırlıklı olarak yaz sezonunda insanlara iş imkânı sağlayabilmektedir. İklim koşullarına bağlı olarak yaz sezonunun bitiminde işten çıkarılmak zorunda kalan birçok insan bulunmaktadır. İstihdam edilen kadınların %10,2’sinin konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetlerinde çalıştığı da göz önüne alındığı zaman, kadın istihdamında mevsimsel işsizlik sorunu görülmektedir.

3.1. Muğla’da Kadınların İşgücüne Katılımını Etkileyen Unsurlar

Muğla’da kadınların işgücüne katılımını, birbiri ile bağlantılı ve birden fazla değişkenin doğrudan/ dolaylı olarak etkilediği; işverenlerle yüz yüze görüşülerek altı ayda bir gerçekleştirilen İşgücü Piyasası Araştırma Analizi sonuçlarında da görülmektedir. Aşağıda bu değişkenler tek tek ele alınmaya çalışılmıştır.

3.1.1. Ücretsiz Aile İşçiliği

Muğla’da kadınların istihdam statüleri incelendiğinde, istihdam edilen kadınlarımızın önemli bir kısmının ücretsiz aile işçisi statüsünde bulunduğu görülür. Zira nüfusun %57’si kırsalda yaşayan tek il Muğla’dır. Ücretsiz aile işçiliği, ilimizde çok yaygın bir coğrafyada yetişen zeytin, narenciye, tütün gibi tarımsal ürünlerin üretiminde, seracılıkta, ülkemizin bal ihtiyacının %80’ini karşılayan arıcılık sektörü ve yine ülkemizin %65’lik ihtiyacını karşılayan balıkçılık sektöründe görülmektedir. Kadın işgücünün tarım sektörünün ağırlıkta olduğu kırsal alanlarda ücretsiz aile işçisi olarak emek piyasalarında yer almalarına karşılık, ücretli ve yevmiyeli işlerde istihdam edilmelerinden dolayı kayıt dışı olarak faaliyet göstermektedirler.

2.1.2. Kayıt Dışı İstihdam

Muğla’da kadın işgücüne katılımını etkileyen ve kentsel emek piyasalarında kadın işgücüne katılma oranlarının düşük olmasına neden olan bir başka unsur da son yıllarda büyüyen kayıt dışı istihdamdır. İstatistiklerde “çalışmıyor” olarak görülen bir kısım; kırsalda yaşayan ve ücretsiz aile işçisi konumundaki kadınlar, diğer kısım ise; kentli kadınların iğne oyası, dikiş, gündelik işçilik, örgü, halı dokuma vb. işlerde çalışıyor olmalarıdır.

Kadınları kayıt dışı istihdama yönelten bir başka neden de çocuklu kadınların çocuklarını bırakabilecekleri yerlerin olmayışı veya pahalı oluşudur. Bu durum kadınları tamamen emek piyasalarının dışına itebileceği gibi; tekstil, örme, terzilik gibi evde yapılan para getiren işlere de yöneltebilmektedir. Ancak bu da çevre koşulları ve iş imkânlarına bağlıdır.

Kayıt dışı istihdam kadınları ev dışındaki yaşamdan uzaklaştıran ve emek yoğun işlerin yoğun olduğu bir istihdam biçimi olmakla birlikte; ev işlerinin aksamaması, ulaşım, işyerine uyum sağlama, işyerinde tacize uğrama ve çalışmak için aileden izin alma gibi pek çok sorunu ortadan kaldırarak kadınların aile bütçelerine katkıda bulunmalarını sağlaması açısından da “yararlı” olduğu sanılmaktadır.

3.1.3. Medeni Durum

Kadın işgücüne katılma oranları medeni duruma göre incelendiğinde, genelde boşanmış kadınların işgücüne katılma oranlarının, gerek Türkiye ortalamasından gerekse ; “hiç evlenmedi”, “evli” ve “eşi öldü” kategorilerinde yer alan kadınların işgücüne katılma oranlarından daha yüksek olduğu görülmektedir. Parçalanmış ailelerde Türkiye üçüncüsü olan ilimizde de oranlara kentsel-kırsal alanlar itibariyle bakıldığında, kentsel alanlarda boşanmış kadının işgücüne katılma oranlarının Türkiye ortalaması ve kırsal alanlar oranından daha yüksek olduğu görülmektedir.

Boşanma kadınlar üzerinde çoğu zaman ekonomik etkileri yıkıcı olan bir olaydır. Kadınların genelde eski eşlerinden yeterli nafaka alamamaları onları ekonomik açıdan sıkıntı içine düşürebilmekte, bu durum işgücüne katılma kararlarını pozitif yönde etkilemektedir. Bu sıkıntının yaşam maliyetlerinin daha yüksek olduğu kent merkezinde daha fazla hissedilmesi, kentte boşanmış kadınların işgücüne katılımlarını daha fazla arttırmaktadır. İlimiz merkezinde işgücü piyasasının, kadınlara uygun işler üretmekte kısıtlı imkânlar sunabiliyor olması nedeniyle İl Müdürlüğümüzce uygulanan Toplum Yararına Programların gerek sayı olarak gerekse süre yönünden artırılması ihtiyacı doğmaktadır.

3.1.4 Turizm Sektörü

İlimizde ağırlıklı sektör turizm sektörüdür. Sektörün eğitimli/eğitimsiz kadın işgücüne ihtiyaç duyuyor olmasına rağmen, sektörün mevsimselliği, çalışma sürelerinin uzunluğu, vardiyalı çalışma sisteminin uygulanıyor oluşu ve geleneksel bakış açısıyla da bakıldığında kadınlarımız tarafından çok rağbet görmemektedir.

Yaz turizminin etkili olduğu bölgede yaz sezonunun yaklaşık altı ay sürdüğü düşünülürse hem kadın hem erkek çalışanlar için dönemsel işsizlik görülmektedir. Sezon boyunca yoğun çalışma saatlerinin olması nedeni ile esnek çalışma saatlerinin turizm sektörü için uygulanması gerekmektedir. Turizm sektöründe çalışan kadınlarla yapılan danışmanlık görüşmeleri sonucunda; süt izni, doğum izni haklarını gerektiği gibi kullanamadıkları belirlenmiştir. Bu nedenle özellikle doğum yapan ve bebek sahibi olmak isteyen genç kadınlar, turizm sektöründe çalışmak istememektedir.

Çoğunlukla yabancı turistlerin geldiği il genelinde, aile kadınlarının bu sektörde çalışması, geleneksel nedenlerle tercih edilmemektedir.

3.1.5. Kültür Balıkçılığı

Muğla ilinde yapılan kültür balıkçılığı, ülke genelindeki üretimin %65’ini oluşturmaktadır ve bölge kadınları bu alanda yeni yeni çalışmaya başlamışlardır. Muğla Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü ile birtakım kültür balıkçılığı firmaları arasında İşbirliği Programları kapsamında; İş Başı Eğitim Programı ve Mesleki Eğitim Programları düzenlenerek kadın istihdamına katkı sağlanmıştır.

3.1.6. Diğer Sektörler

Tarım, turizm, balıkçılık ve hizmet sektörleri dışında bölgede madencilik, orman-orman ürünlerinin üretimi ve inşaat sektörleri de mevcuttur. Bu çalışma alanları ağır işçilik ve beden gücü gerektiren alanlar olması nedeni ile kadın istihdamının zor olduğu alanlardır.

Muğla ili, Türkiye’de organize sanayinin olmadığı iki ilden birisidir. Organize sanayinin açılması ile erkek çalışanların istihdamı arttırılabilir. Ofis işlerinde ve dolaylı yollardan da olsa erkek çalışanların bıraktığı bu pozisyonlarda kadınlara yeni iş imkânları sağlanabilir.

Bölge ikliminin uygun olması nedeniyle fidan ve çiçek yetiştiriciliğinin, seracılığın arttırılarak bölge kadınlarının bu sektöre yönlenmesi sağlanabilir.

56