Boru Hattı Ulaşımı

ABD'den sonra ilk defa boru hattının inşa edildiği Azerbaycan'da ulaşım sektöründe boru hatları ile ulaşımın ayrı bir önemi vardır. Petrol ve doğal gazın ulaşımında daha çok boru hatlarından faydalanılmaktadır.

Ulaşım sektöründe yük taşınmasında boru hatlarının payı 1990'da %9.5 iken, 1995'de 31.5'e yükselmiştir. Ancak daha sonraki yıllarda bu oranda azalmalar görülmektedir.

Ulaşım sektöründeki rolü, petrol üretiminin artmaya başlaması ile önem kazanan boru hatları, temel ihraç boru hattı olarak Bakü-Tiflis-Ceyhan'ın devreye girmesinin yanı sıra doğal gaz ihracına ilişkin Bakü-Tiflis-Erzurum boru hattının işlerlik kazanması ile daha önemli paya sahip olacaktır.

Son zamanlar Azerbaycan petrolünün dış piyasalara çıkışını gerçekleştirmek için demir yollarının önemi artmıştır. İhracatın gerçekleşmesi için tüm imkanlar mevcuttur. Hammadde olarak petrolün Kuzeye taşınması için Mahaçkala demiryolları kullanılır. Kuzey Kafkasya’da savaşlara göre bu yolla taşımalar zaman- zaman aksıyor. Son zamanlarda Azerbaycan petrolünün Karadeniz limanlarına ihracatı için “Bakü-Batumi” demir yolunun önemi artmıştır.

Ama petrol ve petrol ürünlerinin dış pazarlara nakli için en güvenli yol boru hatlarıdır. Ülkede bu alanda durumu öğrenmek için boru hatları arasında faaliyette olan ve kullanıma açılmaya hazır olmayan, yapım aşamasında olan hatlara ayırımı yapmak gerekir.

Bakü-Supsa boru hattıyla yaklaşık 5.75 milyon petrol ihraç edile bilir, “Bakü- Novorossiysk” hattıyla ise yılda 7.75 milyon ton petrol taşına bilir. Bunu 14 milyona çıkarmak için gerekli olan teknik imkanlar da mevcuttur. Eskiden petrol hasılasının fazla olmadığı ve hasılanın büyük kısmının yerel tüketime yöneldiği için bu iki hat yeterli kalıyordu. Ama 2010 senesinde petrol hasılası yılda 60 milyon tona ulaşacak, bundan başka Azerbaycan transit ülke olacaktır.

Petrolün taşınması için Bakü’nün Hazar havzası ülkeleri ile birleştiren demir yolları vardır. Petrol ve petrol ürünlerinin taşınması için “Bakü-Heşterhan”, “Bakü- Türkmenbaşı”, “Bakü-Alaca”, “Bakü-Aktau”, “Bakü-Enzeli” yolları çekilmiştir.

Deniz taşımacılığının kullanımı Azerbaycan’ı yalnız petrol ihracatçısı değil, bölgede transit ülke gibi de yetiştire bilir. Azerbaycan’dan transitle geçen ham petrolün hacmi günlük olarak 5-7 milyon ton arası olabilir. Kazakistan ve Türkmenistan petrol hasılasını artırdıktan sonra tüm Asya petrolü transit ülke olan Azerbaycan’dan geçecek. Hazarda taşımacılığın geliştirilmesi için Hazarın transit imkanlarının iyileştirilmesi, “Transhazar” gaz hattının inşası gerekliydi. Ülkemizde yılda yaklaşık 20-25 milyon varil petrol transit vasıtasıyla nakil edile bilir.118

Azerbaycan’da petrol nakliyesinin deniz üzerinden yapılmasında “Abşeron Limanı’nın” da büyük önemi vardır. Ülkede petrol sanayisinin çok büyük bir kısmının taşıma, doldurma, boşaltma ve imalat potansiyeli vardır, bu potansiyelin geliştirilmesi için büyük sermayeler talep olunuyor. Bundan başka petrol endüstrisine yapılan yatırım petrol hasılasının artırılmasından başka onun altyapısının oluşturulmasına da yardım etmelidir.

Yukarıda söylenenler de dikkate alınırsa ileride Azerbaycan petrolünün büyük ölçüde, zaman kaybı olmadan ve güvenli ihracatı için alternatif ihracat sistemi geliştirilmelidir. Bu sistemde demir yolları, deniz yolları bir-birine bağlanmalıdır. Azerbaycan’dan Hazar havzası ile (Kazakistan, Türkmenistan) ülkelerinin da petrolünün de geçeceği de dikkate alındığında onun nakliye altyapısının buna hazır olması gerektiğini de söylenebilir.119

Azerbaycan petrolünün nakliye şebekesinin geliştirilmesi şimdiye kadar devam etmektedir. Ülkede petrol endüstrisinde yer alan yabancı yatırımlarla bu şebekenin geliştirilmesine çalışılıyor. 1995-97 yıllarında yabancı şirketlerin desteyi ile Hazar denizindeki "Çırak" platformundan Sengeçaldakı Sahil terminaline kadar

118_{İSMAYILOV Ç.N,“Hazar Bölgesinde Petro-Kimya Sektörünün Bölgesel Organizasyon Sorunları}

ve Çözümü”, Yayınlanmamış Doktora Tezi,BDU,Bakü,2004,s.29.

119 _{ALİYEV Mehemmed. “Petrol İhracatının Konsepsiyonu ve İktisadi Semereliliğin Nazari ve} Metodoloji Semereliliği” "İktisat ve Audit", №3, Bakü, 2005, s.29.

olan 177 kilometre uzunluğunda sualtı petrol hattı açılmıştır. "Çırak I" platformundan Neft Taşlarındaki kompressor istasyonuna 48 kilometre uzunluğunda boru hattı yapılmıştır. Sengeçal’da Sahil terminalinin inşası tamamlanmış, kullanıma açılmıştır. “Çırak I” platformunda petrol ihracatı için “Bakü-Novorossiysk” petrol hattı yeniden kurulmuş, 1997’de bu hat kullanıma açılmıştır. 1998’de ACDPŞ’nin maddi katkısıyla “Büyükşor” petrol deposundan Bakü’nün petrol imalatı fabrikalarına kadar 6300 metrelik boru hattı çekilmiştir. "Asrın Kontratı"na göre, petrol yataklarından hasıl edilecek petrolün büyük kısmı boru hatlarıyla ihraç edilecek. Ülkenin petrol ihracatı ekonomik verimlilik ve milli çıkarlara dayanmalıdır.120

Bundan başka ham petrolün imalı, ve hazır petrol ürünlerinin ihracatı genişlenmelidir. Ekonomik Kalkınma Bakanlığının tahminlerine göre 2007 senesinde 30.8 milyon ton ham petrol üretilecektir. ACDPŞ’nin payı 8.75 milyon ton olacaktır. Devlet Petrol Şirketi ham petrol üretimin 1.3 kere azaltılmasını kararlaştırmıştır.

Araştırmalara göre, Azerbaycan hükümeti petrol ihracatını aşağıda belirtilen prensipler üzerinde kurmuştur. Bu prensiplerin önemi ekonomik ve siyasal açıdan da ispat edilmiştir.

1. Karadeniz’e çıkan boru hattı Azerbaycan’dan geçerek aynı havzaya açılan üçüncü petrol hattıdır. Bu hatla hükümet Azerbaycan petrolünün dünya piyasalarına çıkmasını sağlayacak. Bu hatla petrolün naklinde esas alınan alternatiflik önem taşır.

2. Boru hatlarının birkaç yolla nakliyesi daha çok pazara ulaşmayı sağlayacak, ihracat daha ucuza gelecek, onun rekabet kabiliyetini artıracaktır.121

Hazar petrolünün nakli Kafkasya’da siyasal durumu etkileyen faktörlerden biridir. Yakın senelerde bölgedeki hasılanın büyük ölçüde artacağı tahmin ediliyor. Büyük petrol büyük ihracat talep ediyor.Yakın geçmişte petrolün ihracının iki yolu olsa da bunun yetmeyeceği kes idi. Yeni boru hattı ise yeni ekonomik ve siyasal tartışmaları gündeme taşıyacaktır. Hazar’dan petrol çıkaran yalnız Azerbaycan

120 _{SAMEDOV.V.İ, “Azerbaycan Cumhuriyetinin Harici İlişkilerinin Çağdaş Zamanda İstatistik} Yorumu”, Maliye ve Uçot, Bakü:2005, s.9.

121 _{AHMEDOV İ, "Petrol Gelirlerinin Ve Bütçe Prosesinin Şeffaflığı", Özel Kurs yüzerinde metodik} vesait, Bakü, 2005, s. 32.

değildir. Kazakistan ve Türkmenistan’ın petrol hasılası bizden daha az değildir. 1994’de Hazar petrolünün ihracatı için 3 yol öneriliyordu.

1. Gürcistan ve Türkiye’den geçen, uzunluğu 1994 kilometre olan, maliyeti ise 2.9-4.0 milyar dolar arasında olan Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı.

2. Yine Gürcistan’dan geçen uzunluğu 855 kilometre, maliyeti 1.55 milyar dolar olan Bakü-Supsa petrol boru hattı

3. Rusya’dan geçen, uzunluğu 1489 kilometre, maliyeti 2 milyar dolar olan Bakü-Novorossiysk hattıdır.