BOA TŞRBNM 20/116 28 Tezâkir 21-39, s 49-51.

29

Tezâkir 21-39, 21-39, s. 53. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan 4 Temmuz 1864 tarihli bir belgede Cevdet Efendi’nin Seniçe’de bulunduğu bildirilmektedir. BOA. Y.EE. 142/148.

47

ilgilenmiştir. Karadağ muharebeleri sırasında ziraat işleri ile uğraşamadıkları için vergilerini ödeyemediklerini ifade eden bu heyet, Berane Kalesi’nin tamiri için ihtiyaç duyulan kerestenin temini karşılığında vergi borçlarının affını talep etmişlerdir. Cevdet Efendi, isyan sürecinde hakikaten tarımsal faaliyetlerde bulunamayan ancak bu dönemde Karadağlı isyancılarla birlikte hareket etmekten de geri durmayan Vasovik halkının mağduriyetinin giderilmesine hükmetmiş ve vergi borçlarının Berane’deki hizmetlerine mahsup edilmesi için gerekli talimatı vermiştir30

.

Bir hafta boyunca Seniçe’de kalan Cevdet Efendi, 1864 yılı Temmuz ayının ilk yarısında Yenivaroş (Nova Varos)’a geçmiştir. Buradaki Hıristiyanları daha önce ziyaret ettiği yerlere göre daha terbiyeli ve açık görüşlü olarak nitelendiren Ahmed Cevdet buradaki kaza meclisinin feshine karar vermiş ve ahalinin oy kullanacağı bir seçim neticesinde yeni bir meclisin oluşturulması için gerekli talimatları vermiştir. Yenivaroş’ta kısa süre kalan Ahmed Cevdet, Vişegrad’a hareket etmiştir. Vişegrad’dan Çelebipazarı (Rogatica) ve oradan da İzvornik (Zvornik) Sancağı’nı teftiş için Tuzla’ya doğru hareket etmiş, inşasına devam edilen Saraybosna-İvzornik yolunda incelemelerde bulunmuştur. Tuzla’da çiftlik sahiplerinin meselesi ile ilgilenen Cevdet Efendi, 28 Temmuz 1864’te buradan ayrılmış ve Travnik üzerinden Saraybosna’ya avdet etmiştir. İki aydan daha uzun bir süre Saraybosna dışında incelemelerde bulunan Ahmed Cevdet, kente dönüşünde halk tarafından gayet olumlu bir şekilde karşılanmıştır. Bu güler yüzlü karşılama için eserinde “… sanki uzun seferden

vatanımıza avdet etmiş gibi” karşılandığını yazmıştır31 .

2.2.Padişah Fermanının Saraybosna’ya Ulaşması ve Askerlik Meselesinin Halli

Cevdet Efendi Saraybosna’ya döndükten bir müddet sonra Sultan Abdülaziz’in fermanı Bosna diyarına ulaşmıştır. 17 Ağustos 1864 günü Giritli Mustafa Paşazade Salih Paşa’nın padişahın fermanı ile birlikte Saraybosna’ya doğru gelmekte olduğu haberi alınmış ve hemen hazırlıklara başlanmıştır. Karşılama töreni için iki bölük süvari nizamiye askeri hazır edilmiş, Salih Paşa’yı karşılamak için de bir bölük süvari ile bazı memurlar yola çıkartılmıştır. Şehrin girişine yakın bir yerde karşılama töreni gerçekleştirilmiş ve sayısı binleri bulan halk da bu merasime iştirak etmiştir. Atlas bir kese içerisindeki padişah fermanı Salih Paşa tarafından Ahmed Cevdet’e takdim edilmiş ve eyaletin üst düzey memurlarının da hazır bulunduğu bu ortamda bir konuşma yapan Cevdet Efendi, Osmanlı tarihinde Bosna’nın çok büyük ve önemli zatlar yetiştiren bir yer olduğunu, bir yılı aşkındır devam eden müfettişlik görevi müddetince halkı yakından tanıma olanağı bulduğunu, 40-50 yıldır Bosna’da yaşanan durgunluğun sebeplerini araştırdığını ve görevinin sona ermeye yaklaştığı bu dönemde söz konusu ferman sayesinde Bosna’daki sorunların aşılacağına inandığını dile getirmiştir. Ahmed Cevdet “… Bu fermân-ı âlî sabahleyin Bosna üzerine yeni doğmuş bir

güneş gibidir ki ânın ziyası …(elkâb) padişahımız Abdülaziz Han efendimiz hazretlerinin envâr-ı teveccühâtıdır” sözleriyle ferman ve Sultan Abdülaziz’den büyük bir övgü ile

bahsetmiştir32 .

Payitahttan ferman getiren Salih Paşa’nın karşılanmasına ait merasimin ardından gösterişli bir şekilde Saraybosna’ya giriş yapılmış ve padişahın fermanı hükümet konağına getirilmiştir. Ferman, 20 Ağustos 1864 günü şehirde bulunan kışlada Vali paşa33

tarafından okunmuştur. Fermanın ardından söz alan Cevdet Efendi bu ferman ile Bosna ve Hersek için yeni bir tarihin başladığına vurgu yapmış ve sonrasında dualar ve “padişahım çok yaşa” sloganlarıyla tören tamamlanmıştır34_{. Askeri kışlada fermanın okunmasına dair törenin bitimi}

30

Tezâkir 21-39, s. 54.

31 _{Tezâkir 21-39, s. 55-65.}

32 _{Tezâkir 21-39, s. 67-69; Ma’rûzât, s. 95-97.}

33 _{1281 (m. 1864) yılına ait Devlet Salnamesi’ne göre Bosna Valisi vezir Osman Paşa’dır. Sâlnâme-i}

Devlet-i Aliyye-i Osmaniye, Sene 1281, Def’a 19, s. 66.

48

ve protokol üyelerinin kışlaya girmelerinin hemen arkasından büyük bir gürültü yaşanmıştır. Cevdet Efendi söz konusu gürültünün sebebinin halkın askere yazılmak için gösterdiği heyecan ve istekten kaynaklandığını eserinde ifade ederek, bu istekli zümre için hemen yeşil şeritli askeri kıyafetlerin dağıtılması emrini verdiğini, askerlerle halk arasındaki uhuvvetin bu sayede yakalanabildiğini eserinde bizzat ifade etmektedir. Hatta halkın yoğun ilgisine ve askerlik mesleğine karşı duymaya başladıkları sempatiye dair yaşanan bir olayı da nakleden Cevdet Efendi, Boşnak bir aileden üç kardeşin birden birbirlerinden habersiz olarak askere yazılmaya kalktıklarını, bu çocukların babasının başvurusu üzerine birinin kaydının silinmesine karar verildiğini ancak üç kardeşin birden asker kıyafetlerini çıkarmak istememeleri üzerine kura çekmek zorunda kaldıklarından bahsetmektedir. Cevdet Efendi bu hususta bir diğer örnek olarak Bosnalı gençlerin şehirde yeşil talia kıyafetleri ile dolaştıklarında kızlardan ilgi gördüklerini ifade ederek bu durumun askerlik mesleğine olan rağbeti daha da arttırdığını yazmaktadır35

.

Bosna’da teşkil edilen askeri birlik ilk ayının sonunda, 21 Eylül 1864 Çarşamba günü, askeri geçit niteliğinde bir tören gerçekleştirilmiş ve halk da bu törene yoğun ilgi göstermiştir. Ahmed Cevdet Efendi etrafındaki kişilerin büyük bir düzene sahip olan bu askeri birliğin henüz bir aylık yeni askerler olduğuna inanmakta güçlük çektiklerini ifade etmektedir. Yapılan törende yeni askerlere övgü dolu sözlerle seslenen Cevdet Efendi hazırlanan sancağı takdim etmiş, dua ve 21 pare top atışının ardından gerçekleştirilen geçit resminin ardından tören tamamlanmıştır36

.

Bölgede ilk olarak Bosna Birinci Alayı oluşturulmaya başlanmış ve her biri 800 askerden oluşan 6 tabur tesisi için asker kaydına başlanmıştır. Bosna Birinci Alayı’nın kaymakamlığına Travnikli Derviş Bey, alay eminliğine ise İsmet Bey seçilmiştir. Çalışma kapsamında 9 senede 6 tabur nizamiye alayı ve 18 tabur redif alayı tesisi hedeflenmiştir37

. 1864 yılı Eylül ayının sonlarında Sadâret’e gönderilen telgrafta birinci tabur için istenilen sayıda asker kaydının gerçekleştirildiği belirtilmiş ve bu durumdan duyulan memnuniyet dile getirilmiştir38_{. Cevdet Paşa’nın temellerini attığı bu asker kaydı süreci başarıya ulaşacak ve} 1866 yılına gelindiğinde Bosna için askeri teşkilatlanma meselesi halledilerek II. ve III. Ordu’ya bağlı üçer taburlu iki Bosna Alayı tesis edilecektir39

.

2.3.Ahmed Cevdet’in Görevinin Tamamlayarak İstanbul’a Dönüşü

21 Eylül günü gerçekleştirilen törenin ertesi günü Ahmed Cevdet Efendi ve Mirliva Salih Paşa Saraybosna’dan ayrılmışlardır. Salih Paşa Selanik üzerinden başkent İstanbul’a gitmek üzere hareket ederken, Ahmed Cevdet Travnik’e doğru yola koyulmuştur. 26 Eylül tarihinde Travnik’te tesis edilen tabur için sancak teslim töreni düzenlenmiştir. Törenin ardından 5-6 gün kadar Travnik’te kalan Ahmed Cevdet ve beraberindekiler 2 Ekim 1864 günü Bihke’ye ulaşmış ve buradaki askeri tertibatı incelemişlerdir40

.

Banja Luka üzerinden Gradişka’ya ve oradan da Sava Nehri üzerinden 26 Ekim 1864 günü Belgrad Zemun’a gelen Ahmed Cevdet, burada Belgrad muhafızı Ferik Ali Paşa ile bir görüşme yapmış ve bir gece burada ikamet ettikten sonra Tuna Nehri41

vasıtasıyla 29 35 _{Tezâkir 21-39, s. 72-73; Ma’rûzât, s. 98.} 36 Tezâkir 21-39, s. 79-81; Ma’rûzât, s. 101-103. 37

Ünal, Uğur (2008). Sultan Abdülaziz Devri Osmanlı Kara Ordusu (1861-1875), Genelkurmay Başkanlığı ATASE Yayınları, Ankara, s. 80.

38 _{BOA. TŞRBNM. 29/132; 30/10.}