Boğdan Voyvodasına Gönderilen Hükümlere Dair Gözlemler

Romanya’nın Moldova kısmında teşekkül eden Boğdan Vovodalığı Altınorda Devleti’nin çöküş sürecinde ortaya çıkmıştır. Osmanlılar ilk defa I. Mehmed zamanında Eflak’ı yenilgiye uğrattıktan sonra Boğdan arazisine akın düzenlemişlerdir. 1455 yılının eylül ayında Petru Aron’un Osmanlı hâkimiyetini tanımasıyla birlikte Boğdan, Osmanlı idari yapısının bir parçası haline gelmiştir34_{. II. Bayezıt’ın 1484 yılında Kili ve Akkirman’ı fethi} ile Kanuni Sultan Süleyman’ın 1538 Boğdan seferi sonucunda Boğdan üzerindeki Osmanlı kontrolü daha da artmıştır35_{. Boğdan Voyvodası Dimitri Kantemir’in Prut Savaşı (1711)} sırasında Rusya ile işbirliği yapması üzerine Osmanlı Devleti yerel hanedanlardan ziyade Boğdan’a İstanbul’da ikamet eden Fenerli Rum ailelerden voyvoda atamaya başlamıştır36

. Çalışmaya konu olan dönemde daha önce Eflak Voyvodalığından azledilen Konstantin Mavrakordato’nun Boğdan Voyvodalığı görevini yürüttüğü görülmektedir37

.

1 numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri’nde Boğdan voyvodasına gönderilen on altı adet hüküm yer almaktadır. Bu hükümlerde Eflak voyvodasına gönderilen hükümlerde olduğu gibi alacak verecek anlaşmazlıkları, zorla mala el koyma ve ticari ortaklıklara dair konular yer almaktadır.

Zorla mala el koyma davaları içinde en ilginç olanlardan biri 1736-1739 yılları arasında devam eden savaş döneminde gerçekleşmiştir. Hotin sakinlerinden ve otuz ikinci bölüğün mensuplarından olan Ahmet yaklaşan Rus tehdidi nedeniyle çobanlarıyla birlikte iki bin yedi yüz elli baş koyun, iki yüz altmışaltı baş öküz ve inek, yüz dokuz baş kısrak ve bargirini güvenli bir bölgeye götürmeye çalışırken Boğdan reayasından farklı kişiler

30

BOA, 1 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri, s. 75/ h. 334.

31

BOA, 1 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri, s. 237/h. 1072.

32 _{BOA, 1 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri, s.19/h. 94.} 33

BOA, 1 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri, s.131/h. 583.

34

Aurel Decei, “Boğdan”, MEBİA, C. II, s. 697-700.

35 _{Mihail Guboğlu, “Kanuni Sultan Süleyman’ın Boğdan Seferi ve Zaferi”, Belleten, C. L, S. 198,}

1987, s.727-805; Decei, “Boğdan”, s. 699-700.

36

M. Alaaddin Yalçınkaya, “ Osmanlılar Döneminde Eflak ve Boğdan (Memleketeyn), Balkanlar El

Kitabı, C. I, Derleyen: Osman Karatay-Bilgehan Gökdağ, Ankara 2006, s. 391-392. 37 _{Subhî Mehmed Efendi, a.g.e, s. 719.}

154

tarafından mallarına zorla el koyulmuştur. Koyunlara el koyan Delre (?) Yorgaki istiladan sonra el koyduğu birlikte iki bin yedi yüz elli baş koyundan dört yüz otuz üç koyunu iade etmiş ve geri kalanı da iade edeceğine dair temessük vermiştir. Buna rağmen geri kalan koyunları iade etmemiştir. Dönemin Boğdan voyvodası Konstantin’den el konulan malları iade ettirmesi emredilmiştir38_{. Benzer bir gasp hükmü de H. 1155 yılının cemaziyelahiri} tarihlidir. Burada da yine Boğdan reayasından Yuvançe ve kardeşi Kostaş (?) Mustafa’nın hizmetkârları Vasili ve Yuvan’ı yaralayarak on iki baş tay ve kısrak ile kırk sekiz baş öküz ve sığırlara el koymuşlardır39

.

Hükümlerde dikkat çeken bir olgu da Boğdan tüccarı kavramıdır. Sabık Kalas Gümrüğü Emini Dizdarzade Osman’ın alacaklı olduğu Kurd Hacı Ali oğlu Mahmud ile Rizeli Osman “Boğdan tüccârından” olarak tanımlanmaktadırlar. Bu da Eflak’ta olduğu gibi Boğdan’da Müslüman tüccarların faaliyet gösterdiklerini ortaya koymaktadır40_{. Ne yazık ki} Boğdan voyvodasına gönderilen hükümlerde Eflak voyvodasına gönderilen hükümlerindeki kadar net bir şekilde ticarete konu olan malların yazıldığını göremiyoruz. Bununla birlikte Boğdan ile yapılan ticaretin, hayvan ticareti olduğu görülmektedir. Duka ismindeki gayr-i Müslim ile Boğdan’da yaşayan Bulgar Piro’nun ortaklıkları koyun ve sığır üzerinedir41

. Celep taifesinden Petro’nun yine celep taifesinden olan Duka ile davası hayvan tüccarları arasındaki davalara güzel bir örnektir42_{. Ticaretle uğraşanlar arasında yeniçeri sınıfından} olanlar dikkati çekmektedir. Hotin yamaklarından ve dergâh-ı muâlla yeniçerilerinden Hasan’ın Boğdan’daki Çernova’ya gidib mallarını sattığı ve dönüş yolunda ise Deli Boyar’ın liderliğini yaptığını bir grup tarafından soyulduğunu arz-ı hali neticesinde yazılan hükümden anlamaktayız43

.

Hükümlere göre şahıslar arasındaki davalara konu olan sorunlar arasında alacak verecek anlaşmazlıkları ön sıralarda yer alır. H. 1150 senesinde ticaret için bulunduğu Boğdan’da vefat eden Çerkes Süleyman’ın eşi Havva44_{, Hotin Defterdarı Dervis Mehmet’in} ve Hoca Mehmet’in arz-ı hallerine45

cevap olarak yazılan hükümler bu tür anlaşmazlıklara örnek olarak verilebilir.

Boğdan Voyvodasına gönderilen hükümler sosyal hayat hakkında da kıymetli bilgiler içermektedir. Örneğin bu hükümlerden bir tanesi Boğdan reayasından bazılarının Hotin’de bulunan Müslümanlar için çobanlık yaptıklarını ortaya koyar. Hotin sakinlerinden Bekir’in vasisi olduğu İsmail’e ait hayvanların çobanlarının Boğdan reayasından Yorgaki ile Yopol (?) olduğunu görmekteyiz ki bu hüküm aynı zamanda sınırların geçişkenliğini de göstermektedir46_{. Sosyal hayata dair dikkat çekici diğer bir hüküm ise Safiye isimli bir} bayanın İstanbul kadısına, kadı vasıtasıyla da divana akseden öyküsünü gözlerimizin önüne sermektedir47. Safiye Hanım anlaşılmaktadır ki; Boğdan’da Yaş kasabası civarında yaşarken Mora Seferi48 sırasında esir edilmiştir fakat esir edilmeden kısa bir süre önce Yaş

38

BOA, 1 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri, s. 130/ h. 578.

39

BOA, 1 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri, s. 21/ h. 100.

40

BOA, 1 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri, s. 91/h. 405; s. 92/ h. 411.

41

BOA, 1 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri, s. 45/ h. 204; bu davanın takip eden hükmü için bkz. s. 70/h. 312.

42 _{BOA, 1 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri, s. 126/ h. 559} 43

BOA, 1 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri, s.30/h.143.

44

BOA, 1 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri, s.20/f. 99.

45 _{BOA, 1 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri, s.58/h. 267.} 46

BOA, 1 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri, s. 52/ h. 238.

47

BOA, 1 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri, s. 265/h. 1179.

48 _{Mora seferi ile kastedilen olay Damad Ali Paşa’nın 1716 yılında Venediklilerin elinde bulunan}

155

kasabasında vaki Homuşun (?)da bulunan Gölbaşı’nda vaki bir kuyuya on beş keselik malını saklamayı başarmıştır. Esir edildikten sonra Müslüman olan Safiye Hanım zamanla kendisine yeni bir hayat kurmayı başardıktan sonra servetinin peşine düşmüş ve servetinin iadesi için bir hüküm almayı başarmıştır.

Sonuç

Eflak ve Boğdan voyvodalığı uzun yüzyıllar boyunca Osmanlı Devleti’nin ayrıcalıklı bir parçası olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. Eflak ve Boğdan’ın Osmanlı Devleti ile olan ilişkilerinin siyasi ve hukuki boyutları üzerine çalışmalar her geçen gün artmaktadır. Bununla birlikte bu voyvodalıklarda yaşayan toplumun doğrudan Osmanlı idaresi altında yaşayan diğer topluluklarla ilişkisine dair söylenenler çok azdır. İşte bu noktada Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nde muhafaza edilmekte olan Özi ve Silistre Ahkâm Defterleri müstesna bir yere sahiptir. Bu çalışmada 1 numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri’nde Eflak ve Boğdan voyvodalarına gönderilen hükümler incelenmiştir. Çalışmaya konu olan defterde kırkı aşkın hükmün Eflak ve Boğdan voyvodalarına gönderildiği görülmüştür. Bu hükümlerin Eflak ve Boğdan halkı ile Osmanlı Devleti’nin tebaası olan diğer topluluklar arasındaki ilişkilerin ticari, sosyal boyutlarına ve toplumsal hayatta ortaya çıkan sorunlara dair kıymetli bilgiler içerdiği anlaşılmıştır. Sonuç olarak 1742 yılı ile birlikte ortaya çıkan Şikâyet Ahkâm Defterleri içerisinde yer alan Özi ve Silistre Ahkâm Defterleri Eflak ve Boğdan voyvodalığının sosyo-ekonomik tarihini konu alan araştırmalar için vazgeçilmez bir kaynaktır.

Kaynakça

BOA, 1 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri.

Aygün, Yasemin; 12 Numralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri ( 1174-1184/1760-1770), Özet-

Değerlendirme-Metin, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi

Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2014

Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Yusuf İhsan Genç vd. İstanbul 2000.

Decei, Aurel; “Eflak”, MEBİA, C. IV, s.178-189. __________; “Boğdan”, MEBİA, C. II, s. 697-705.

Emecen, Feridun; “Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîri, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme, Ahkâm-ı Şikâyet”, Osmanlı Klasik Çağında Hanedan, Devlet ve Toplum, İstanbul 2011, s. 111-157.

Guboğlu, Mihail; “Osmanlılarla Romen Ülkeleri Arasındaki İlk Devir İlişkileri (1368-1456) Hakkında Belirtmeler ve Doğrulamalar”, IX. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan

Bildiriler, Ankara 1988, s.829-843.

______________; “Kanuni Sultan Süleyman’ın Boğdan Seferi ve Zaferi”, Belleten, C. L, S. 198, 1987, s.727-805.

Günay, Ramazan; “ Osmanlı Arşiv Kaynakları İçerisinde Ahkâm Defterleri: Gelişim Seyri Muhtevası ve Önemi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Dergisi, 2013/1, S. 17, s.9-29.

Gümrükçüoğlu, Saliha Okur; “ Şikâyet Defterlerine Göre Osmanlı Teb’asının Şikâyetleri”,

156

İnalcık, Halil; “Şikâyet Hakkı: ‘Arz-ı Hal ve Arz-ı Mahzar’lar”, Osmanlıda Devlet, Hukuk ve

Adalet, İstanbul 2000, s. 49-71.

Karpat, Kemal; “Eflak”, TDVİA, C. 10, s. 466-469.

Kütükoğlu, Mübühat; “Mühimme Defteri”, TDVİA, C. 31, s.520-523.

Naima Mustafa Efendi, Târih-i Naîmâ, C. I, Haz. Mehmet İpşirli, Ankara 2007.

Panaite, Viorel; “Osmanlı Hâkimiyetinin Tuna Nehrinin Kuzeyinde Yayılışı: XIV ve XV. Yüzyıllarda Eflak ve Boğdan”, Türkler, C. 9, ed. Hasan Celal Güzel, Ankara 2002, s.206-218.

Subhî Mehmed Efendi, Subhî Tarihi Sâmî ve Şâkir Tarihleri İle Birlikte (İnceleme ve

Karşılaştırmalı Metin), Haz. Mesut Aydıner, İstanbul 2007.

Şimşir, Nahide; “Ahkâm Defterlerinin Tarihi Kıymeti ve 107 No’lu Anadolu Ahkâm Defteri’ndeki İzmir ile İlgili Hükümler”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S. IX/1994, s.357-390.

Yalçınkaya, M. Alaaddin; “ Osmanlılar Döneminde Eflak ve Boğdan (Memleketeyn),

Balkanlar El Kitabı, C. I, Derleyen: Osman Karatay-Bilgehan Gökdağ, Ankara 2006,

157

EK: Örnek Hükümler