Türkiye’de özel yetenekli öğrencilere eğitim veren en yaygın kurum olan ve başlangıçta ek ders uygulama okulu olarak planlanan Bilim ve Sanat Merkezlerinin ilki Ankara'da 1995 yılında açılmış, hazırlanan programla üstün yetenekli öğrencilere okulların dışındaki sürede hizmet vermesi planlanmıştır (Sezginsoy, 2007). Bilim ve Sanat Merkezleri
Yönergesi’nde özel yetenekli çocuklar için uygulanacak eğitim programının öğretmenler rehberliğinde bireysel öğrenmeye uygun olarak hazırlanması gerektiği ve öğrencilerin etkin problem çözme, karar verme ve yaratıcılık gibi yetişkinlik dönemlerinde ihtiyaç duyacakları üst düzey zihinsel, sosyal, kişisel ve akademik becerileri kazanmalarını sağlayacak şekilde ilgi, yetenek ve potansiyellerine göre farklılaştırılarak ve zenginleştirilerek hazırlanması gerektiği ifade edilmektedir (MEB, 2016). Bu nedenle BİLSEM’de görev yapan öğretmenlerin eğitim programı geliştirme ihtiyaçlarını saptamak, öğretmenlere gereksinim duydukları program geliştirme konusunda hizmet içi öğretim programını hazırlayarak uygulamak, uygulanan hizmet içi öğretim programını değerlendirmek büyük önem taşımaktadır (Kontaş ve Yağcı, 2016).
BİLSEM’ler, okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim düzeylerinde öğrenim gören özel yetenekli öğrencilerin örgün eğitim kurumlarındaki eğitimlerini aksatmayacak şekilde bireysel yeteneklerinin bilincinde olmalarını ve kapasitelerini geliştirerek en üst düzeyde kullanmalarını sağlamak amacıyla 1993 yılında açılmaya başlayan bağımsız özel eğitim kurumlarıdır (Çavuşoğlu ve Semerci, 2015). Bu kurumlarda, özel yetenekli öğrencilere ders dışı zamanlarda eğitim verilmektedir. Uyum süreciyle birlikte, aktif olarak öğretmenlerle etkinliklere katıldıkları bir eğitim ve öğretim süreci geçirmektedirler. Öğrenciler burada, matematik, sosyal bilimler, fen bilimleri, yaratıcılık, sanat, yabancı dil ve müzik gibi derslere katılırlar (Sezginsoy, 2007). BİLSEM’lerde uygulanan program Bakanlık tarafından belirlenmiş, çerçeve başlıklar içeren ve içeriği kurumda çalışan öğretmenler tarafından doldurulmaya imkan veren, yani esnekliğin mümkün olduğu bir şekilde yapılandırılmıştır (Altun ve Vural, 2012). Burada eğitim alan öğrencilerin var olan potansiyellerini en üst düzeyde kullanabilmeleri en üst düzeyde kazanımlar sağlayabilmeleri ve özel yetenekli öğrencilerin eğitiminde başarı elde etmek için okul dışı öğretimi destekleme amacıyla öğrenim gördükleri BİLSEM’lere önemli görevler düşmektedir.
Burada görev yapan öğretmenlerin değişime ve gelişime açık, eleştirel, güncel gelişmeleri takip eden, problem çözme becerilerine sahip bireyler olmaları bu noktada önem arz etmektedir. Özel yeteneklilerin sahip oldukları yüksek potansiyellerin, öğretmenin rehberliğine ve işbirliğine duyulan ihtiyaçla doğrudan ilişkili olduğu ifade edilmektedir (Gagne, 2010).
Dolayısıyla, BİLSEM’lerdeki içeriğin bir yandan öğrencilerin üst düzey düşünme becerilerini geliştirmeye yönelik etkinliklerden oluşması gerektiği diğer yandan bu süreçte
BİT’den aktif şekilde yararlanmaları gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu durum öğretmenlerin mesleki gelişimlerini desteklemek amacıyla uygulamalı eğitimler gerçekleştirmenin faydalı olacağını düşündürmektedir.
Satmaz ve Evin Gencel (2016) tarafından Bilim ve Sanat Merkezlerinde görev yapan öğretmenlerin, hizmet içi eğitim süreçlerinde yaşadıkları sorunlar ve hizmet içi eğitimden beklentilerinin araştırıldığı bir çalışmada, öğretmenler hizmet içi eğitimin, performanslarını ve öğrencilerin başarısını olumlu yönde etkilemesi için, uygulanan programların niteliğine, gereksinim analizlerine dayalı olmasına, teknoloji destekli, etkinlik ve uygulamalara dayalı olarak gerçekleştirilmesi gerektiğiyle ilgili sonuçlara ulaşılmıştır. Alanyazında ise, BİLSEM’lerdeki öğretmenlerin teknoloji yeterliklerini belirleme ve geliştirmeye yönelik bir programın geliştirildiği ya da uygulandığı herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır.
2.5.1. Bilim ve sanat merkezlerindeki uygulamalara ilişkin bilgiler
BİLSEM’lerde eğitim ve öğretim planlamaları öğrencilerin örgün öğretim ders zamanları sonrasında veya hafta sonları gerçekleşecek şekilde planlanmakta ve özgün ürün, proje ve üretimlerin gerçekleşmesi için öğrencilerin yeteneklerine uygun nitelikte proje tabanlı, disiplinler arası, zenginleştirilmiş, farklılaştırılmış eğitim programı ve etkinlikleri düzenlenmektedir (MEB, 2016). Bu bağlamda, yarıyıl ve yaz tatillerinde yaz okulu, kış okulu ve öğrenci kampları düzenlenebilmektedir.
Ülkemizde 2018 yılı itibariyle özel yetenekli öğrencilere kendi potansiyellerini anlamaları, kendilerine ve topluma katkıda bulunabilmeleri için okullarda verilen eğitimi zenginleştiren ve farklılaştıran bir eğitim programı sunan bilim ve sanat merkezleri, 81 ilde 135 merkezde hizmet vermektedir (URL2). Bu tür uygulamaların benzerleri, Amerika Birleşik Devletleri ve İsrail’de okul sonrası zenginleştirme kapsamında yine öğrencilerin okul zamanları dışında öğleden sonra ders dışı etkinlikler (afternoon extra curricular activities) ismiyle haftada bir öğleden sonra veya okul günleri sona erdikten sonra genellikle bir üniversite kampüsünde veya bir topluluk merkezindeki özel merkezlerde uygulanmaktadır (Burg, 1992; Peyser, 2005).
BİLSEM’lerde eğitim programları, özgün ürün, proje ve üretimlerin gerçekleşmesi için öğrencilerin yeteneklerine uygun zenginleştirme ve hızlandırma yoluyla farklılaştırılarak proje tabanlı, disiplinler arası eğitim programı uygulanır ve eğitim etkinlikleri düzenlenir (MEB, 2018b). Bilim ve Sanat Merkezlerine öğrenci seçimi, 1, 2 ve 3. Sınıf
seviyelerindeki öğrencilerde sınıf öğretmenleri tarafından yetenek alanlarına göre aday gösterilen öğrencilere ait gözlem formları ile aday gösterilmesi sonucunda, öğrencilerin grup tarama uygulamasına alınması ve bu uygulamada başarılı olan öğrencilerin yetenek alanlarına göre sınıf düzeylerine uygun olarak belirlenen zekâ ölçekleri uygulanması bireysel değerlendirmeye alınarak değerlendirilmesi sürecine dayalı olarak yapılmaktadır (MEB, 2019).
BİLSEM’e kayıtları yapılan öğrenciler; Uyum,
Destek eğitimi,
Bireysel yetenekleri fark ettirme, Özel yetenekleri geliştirme,
Proje üretimi ve yönetimi eğitim programlarına alınmaktadır.
Uyum programına alınan öğrencilere, BİLSEM’in misyon, vizyon ve temel değerleri tanıtımı, etkinliklerinin yapılacağı gruplardaki öğrenci sayıları program uygulama tablosuna göre etkinlik planlamaları yapılır. Uyum programı etkinliklerinde sınıf öğretmeni ile rehberlik öğretmeni öncelikli olmak üzere tüm öğretmenler uygulayıcı ve gözlemci olarak görev alabilir. Planlanan etkinliklerin, BİLSEM imkânlarının, laboratuvarlarının, yetenek geliştirme atölyelerinin ve çalışanlarının tanıtılmasına yönelik olmasına dikkat edilir (MEB, 2016).
Bu süreçte gerçekleştirilen etkinlikler ile;
1. Her birim kendi alanını tanıtma imkanı bulur,
2. Öğrenciler kendilerini tanıtabilir ve merkezdeki arkadaşlarını tanıyabilir, 3. Öğrencilere grup bilinci ve takım ruhu kazandırılmaya çalışılır,
4. Öğrencilerin var olan yetenek potansiyelleriyle birlikte gizil yetenekleri de ortaya çıkartılmaya çalışılır,
5. Branşlar arasındaki ilişkiler güçlendirilmeye ve ortak değerler oluşturulmaya çalışılır (Sezginsoy, 2007).
Destek eğitimi programında, problem çözme, bilimsel araştırma, girişimcilik, eleştirel ve yaratıcı düşünme, etkili karar verme, teknoloji okuryazarlığı, sosyal sorumluluk,
kaynakları etkin kullanma becerileri program uygulama tablo ile ilişkilendirilerek kazandırılır. Öğretim programları ve öğrenci sayıları destek eğitim programını okutabilecek öğretmenler tarafından belirlenir. Bu süreçte, öğrencilerle bireysel ya da grup olarak proje hazırlama çalışmalarına başlanabilir (MEB, 2016).