Bu seviye aerosol olarak bulaşan ve yüksek oranda risk teşkil eden, tedavisi ya da bağışıklanması mümkün olmayan laboratuvar enfeksiyonları ve yaşamı tehdit eden hastalıklara neden olan tehlikeli ve egzotik ajanları içeren çalışmalar için uygundur. Bir etken eğer BGS-4 seviyesinde çalışılması gereken etkenlerle aynı ya da yakın antijenik bağlantılı ise yine bu seviyede çalışılmalıdır. Laboratuvarda çalışan personelin tümü ve laboratuvar yöneticisi BGS-4 seviyesindeki tüm ajanlarla çalışma yapabilme konusunda özel olarak eğitilerek gereken yeterliliğe sahip olmalıdır. Çalışanlar ayrıca standart ve özel mikrobiyolojik uygulamaları, birincil ve ikincil korunma işlevlerini, korunma ekipmanlarını ve laboratuvar tasarım özelliklerini özümsemiş olmalıdır.
İki çeşit BGS-4 laboratuvarı vardır: "Kabin laboratuvar" ve "Suit laboratuvar". Bu iki laboratuvar tipi arasında primer ve sekonder korunma yöntemleri açısından bir takım farklılıklar bulunmaktadır.
A. Standart Mikrobiyolojik Uygulamalar:
Diğer seviyeler için gerekli tüm standart mikrobiyolojik uygulamalar bu seviye için de geçerlidir.
B.Özel Uygulamalar
1. Laboratuvarlara özel biyogüvenlik rehberi hazırlanmalı ve burada
yazılanlar kural olarak benimsenmelidir.
2. Laboratuvara giren herkes muhtemel bulaş tehlikesi için uyarılmalı
ve kurumsal politikalar gereğince özel giriş kurallarını yerine getirmelidir. Yalnızca bilimsel çalışma ya da çeşitli destek faaliyetlerinde bulunacak kişilerin girişine izin verilmelidir. Yapıya giriş kilitli kapılarla sağlanmalı ve içeri girip çıkan herkesin kaydı alınmalıdır. Laboratuvara rutin işleyiş için girerken ve çıkarken mutlaka giysi değiştirme ve duş odalarından geçilmelidir. Kişisel giysiler dış taraftaki giysi değiştirme odasında çıkartılmalıdır. Laboratuvara giren herkes içlik, pantolon, gömlek, tulum, ayakkabı ve eldivenlerden oluşan elbiseyi giymelidir. Çalışması biten her personel girerken olduğu gibi laboratuvardan çıkarken de duş almalıdır. Kullanılmış olan laboratuvar giysileri yıkanmaya giderken iç taraftaki giysi değiştirme ve duş odalarından geçirilmemelidir. Bu materyaller kontamine olarak kabul edilmeli yıkama öncesinde dekontamine edilmelidir.
3. Laboratuvar personeli ve yardımcı personelin çalışılan ya da çalışılması
muhtemel ajanlar yönünden aşılanması sağlanmalı ve bu personel tıbbi izlem altına alınmalıdır. Laboratuvar ilişkili enfeksiyonların tıbbi sürveyansının yapılabilmesi için laboratuvar kazaları, patlamaları, personel devamsızlığı rapor edilmeli ve belgelendirilmelidir. Tesis içerisinde laboratuvar kaynaklı enfeksiyon geçiren ya da bu türden bir enfeksiyona yakalanma ihtimali olan personelin izolasyonu ve tıbbi bakımı için mesleki tıbbi hizmet servisi bulunmalıdır.
4. Her kurum risk altındaki her personelden serum örneğinin toplanarak,
saklanmasını sağlamalıdır.
5. Laboratuvar yöneticisi, personelinin BGS-4 seviyesindeki ajanlarla
standart ve özel mikrobiyoloji uygulamalar konusunda gereken yeterliliği göstermesinden ve çalışma yöntemleri ya da kurallarda bir değişiklik olduğunda ilave eğitim görmesinden sorumludur.
6. Canlılığını sürdüren ya da yapısı bozulmamış biyolojik materyal
laboratuvardan dışarı çıkarılırken kırılmaz, kapaklı birincil koruma kabına yerleştirildikten sonra aynı özellikteki ikincil kaba konmalıdır. Bu materyaller, dezenfektan su tankından, fumigasyon bölmesinden ya da dekontaminasyon duşundan geçirilmelidir. Paketlenmiş olan canlı materyal onaylanmış yöntemlerle inaktive edilmeden BGS-4 laboratuvarı dışında açılmamalıdır.
7. Laboratuvar malzemeleri periyodik olarak dekontamine edilmeli bunun
yanında sıçrama, dökülme ve diğer benzeri durumlarda da dekontaminasyon uygulanmalıdır.
a. Enfeksiyöz materyalin döküldüğü alanın etrafı sınırlandırılmalı,
dekontamine edilmeli ve enfeksiyöz materyal ile çalışmak için eğitilmiş ve teçhize edilmiş personel tarafından temizlemelidir.
b. Kullanılan malzemeler tamir edilmek, bakım ya da herhangi bir
se-beple laboratuvar dışına çıkarıldığında dekontamine edilmelidir. Sınıf III BGK’lerin içi ile beraber fanları ve filtreleri de uygun bir buhar ya da gaz yöntemiyle dekontamine edilmelidir.
c. Yüksek ısıdan ya da basınçtan hasar görmüş malzeme ya da materyaller,
geçerli bir gaz ya da basınç yöntemiyle bu amaç için hazırlanmış kabinlerde dekontamine edilmelidir.
8. Laboratuvarda personeli enfeksiyöz materyale maruz bırakacak şekilde bir
patlama olduğunda laboratuvar biyogüvenlik kitabına göre hemen değerlendirme yapılarak, burada yazanlara uygun bir hareket tarzı benimsenmelidir. Bu tarz kazalarda vakit geçirilmeden laboratuvar yöneticisine bilgi verilmelidir. Tıbbi değerlendirme, kontrol ve tedavinin yapılarak ilgili kayıtların saklanması sağlanmalıdır.
9. Laboratuvarda çalışırken hayvan ya da bitki laboratuvar içerisinde
bulundurulmamalıdır
10. BGS-4 laboratuvarda çalışılacak malzeme çift kapılı otoklav, buhar
kabini ya da hava kilitli odada (air-lock) dekontamine edilerek içeri alınmalıdır. Laboratuvar içerisindeki personel dış kapılar kapattıktan sonra otoklav, buhar kabini ya da hava kilitli oda’nın iç kapısını açarak malzemeyi laboratuvara almalıdır. Bu cihazların kapıları malzeme içeriye alındıktan sonra dikkatlice kapatılmalıdır. Otoklav ya da basınç kabinin dış taraftaki kapıları bu cihazlar dekontaminasyon işlemini yaparken açılması mümkün olmayacak şekilde tasarlanmalıdır.
11. BGS-4 laboratuvarı içerisinde sadece gerekli malzeme ve ekipman
bulundurulmalıdır. İçerdeki bütün malzemeler dışarı çıkmadan önce dekontamine edilmelidir.
12. Acil durumlar için pratik ve etkili yöntemler oluşturulmalıdır. Bu
protokoller tıbbi acil durumları, tesisde meydana gelen arızaları, yangınları, laboratuvar içerisinden hayvanların kaçmasını ve diğer potansiyel tehlikeli durumları kapsar. Kurumsal yönetim gereğince acil durumlardan sorumlu personel ve yetkili yöneticiler acil durumlar hakkında eğitilmelidir.
C. Güvenlik Malzemeleri (Primer Koruyucular ve Kişisel Koruyucu Ekipman)
Kabin Laboratuvar
1. Enfeksiyöz materyal ile yapılan her işlem Sınıf III BGK içerisinde
yapılmalıdır. Dekontamine malzemeleri dışarı çıkarabilmek için laboratuvarda çift kapılı içinden malzeme geçirilebilen otoklavlar bulunmalıdır. Sınıf III BGK, otoklavlanamayan malzemelerin güvenli bir şekilde kabin dışarısına çıkarılabilmesi için mutlaka su tankı, fumigasyon bölmesi ya da benzeri
şekilde dekontaminasyon yapabilecek cihazı içinde barındırmalıdır. Sınıf III BGK’de bunlara ilaveten hava alım bölümünde bir, çıkış ünitesinde iki adet olmak üzere HEPA filtre ve büyük miktarda örnekle çalışılabilmesi için gerekli korunma malzemeleri bulunmalıdır. Bunum yanında kabin eldivenleri her kullanımdan önce kontrol edilmeli ve yıllık olarak değiştirilmelidir. Kabin içi kolayca temizlenebilmesi için pürüzsüz bir malzemeyle kaplı olmalıdır.
2. Laboratuvar çalışanları, ön tarafı kapalı arkadan bağlanan özel tip
önlük ya da tulum benzeri koruyucu laboratuvar giysileri kullanmalıdır. Duş odasına girmeden kişisel kıyafetler, mücevher ya da benzeri şeyler (gözlük hariç) çıkarılmalıdır. Bütün koruyucu malzeme ve giysiler soyunma odasının kirli tarafında giyilmelidir. Yıkamaya gönderilmeden önce elbiseler otoklavlanmalıdır. Laboratuvar dışına çıkarken koruyucu elbiselerin hepsi çıkarılmalıdır. Şahsi gözlükler çıkışta duştan geçmeden önce dekontamine edilmelidir. Bu elbiseler ya uygun şekilde imha edilmeli ya da kurum tarafından yıkanmak üzere biriktirilmelidir.
3. İçerisinde hayvan bulunan bölümlerde risk değerlendirmesi yapılarak
göz, yüz ve solunum sistemini koruyucu malzemeler kullanılmalıdır.
4. Kabin eldivenlerinin içine tek kullanımlık eldivenler giyilerek kabin
eldivenlerinde oluşacak yırtılmaya karşı tedbirli olunmalıdır. Eldivenler laboratuvar dışında giyilmemelidir. Tek kullanımlık eldivenler tekrar kullanılmamalı ve yıkanmamalıdır. Kullanılan eldivenler diğer kontamine laboratuvar atıklarıyla beraber atılmalıdır.
Suit Laboratuvar
Bütün işlemeler tek parça pozitif basınçlı hava giysisi giyilerek ve BGK içerisinde yapılmalıdır. Personel pozitif basınçlı hava giysisi giymeden önce iki parçalı ameliyat önlüğü benzeri laboratuvar giysilerinden giymelidir. Kabin laboratuvarlarında olduğu gibi kabin eldivenlerini kullanmadan önce tek kullanımlık eldivenler giyilmelidir.
D. Laboratuvar Üniteleri (Sekonder Koruyucular)
BGS-3 laboratuvarı sekonder koruyucularına ilaveten ya da farklı olarak şu hususlar dikkate alınmalıdır:
1. İzole edilmiş alanlar ya da tamamen ayrılmış binalar ile
2. Kirli havanın uzaklaştırılmasını sağlayan ventilasyon veya dezenfeksiyon
sistemleri içeren ileri teknoloji mimari tasarımlar gerekmektedir. Temel amacı çalışılan mikroorganizmaların dış ortama yayılmasının engellemek olduğundan bu sınıf laboratuvarlar güvenlik donanımlarının en üst düzeyde olduğu laboratuvarlardır. BGS 4 laboratuvarlarının ünite tasarımları hakkında ayrıntılı bilgi için Bakınız: Güvenli Laboratuvar Tasarımı.
KAYNAKLAR:
1. Şeker E, Yardımcı H. Mikrobiyoloji Laboratuvarlarında Biyogüvenlik. Orlab On-Line Mikrobiyoloji Dergisi. 2003,01(04):3-32.
2. WHO (2004). Laboratory Biosafety Manual. 3rd ed. WHO/CDS/CSR/LYO/2004.11 3. CDC (Centers for Disease Control and Prevention). In: Richmond JY, McKinney R
(eds). Biosafety in Microbiological and Biomedical Laboratories. 5th ed. 2009. 4. Catherıne LW, Robert JH. Biosafety. In: Medical Aspects of Biological Warfare.
Chapter 22:515-521.
5. CDC Centers for Disease Control and Prevention.[Biological Risk Assessment and Biosafety Guidelines. MMWR 2012/Vol. 61:[7-12].
6. Karaman M. Temel Laboratuvar Güvenliği ve Ülkemizdeki Duruma Genel Bakış. J Clin Anal Med 2011;2(3):130-13 4.
7. Best M, Graham ML, Leitner R, Ouelette M, Ugwu K, The Laboratory Biosafety Guidelines 3rd ed. Ottowa. Public Health Agency Canada. 2003 4-45
8. Carlson CR, Chan J, Jin A, Raab J, Kowalewsky SW, Weekly SJ. Biosafety.In:Miller G.,ed. University of Colifornia, Environmental Health & safety Laboratory safety Design Guide. 2nd ed. California. 2007.(7):1-23.
9. Zaki AN. Biosafety and Biosecurity Measures: Management of Biosafety Level 3 Facilities. International Journal of Antimicrobial Agents 36S (2010) 70–74.
10. Sewell D L . Laboratory-Associated Infections and Biosafety. Clin. Microbiol. Rev. 1995, 8(3):389.
11. Crane JT, Bullock FC, Richmond JY. Designing the BSL 4 Laboratory (Chapter 9). Journel of the American Biological Safety Associatin.1999, 4(1):24-32.
12. Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik. 10/06/2004. Resmi Gazete Sayısı: 25488.