BİLGİSAYAR DESTEKLİ ÖĞRETİMDE ÖĞRETMEN YETERLİKLERİNİN BELİRLENMESİ Nihat Uyangör *

* Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü ÖZET

Bu çalışmanın amacı; bilgisayar destekli öğretimde öğretmen yeterliklerine ilişkin öneriler sunmak üzere, bilgisayar destekli öğretimi gerçekleştiren öğretmenlerin görüşlerine göre bilgisayar destekli öğretimde öğretmenlerin sahip oldukları yeterliliklerin düzeyini belirlemektir. Bu amaçla literatür taraması ile elde edilen bilgiler doğrultusunda öğretmenlerde bulunması gereken nitelikler temel olarak üç gruba ayrılmış ve oluşturulan anket formu BDÖ’i gerçekleştiren öğretmenlere uygulanarak veriler elde edilmiştir. Araştırma bulgularına göre, Öğretmenlerin tüm eğitsel rolleri bütünüyle yerine getirme açısından yetersiz oldukları, teknik roller alt boyutun tüm maddeleri açısından yeterli düzeyde oldukları, öğretimsel rolleri yerine getirme açısından yeterli oldukları belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Bilgisayar destekli öğretim, öğretmen yeterlikleri. ABSTRACT

The aim of the study is just about to present suggestions about teachers’ sufficiency in computer based teaching, to point out the level of the sufficiency of the teachers’ they have in computer based teaching. According to the opinions of the teachers’ who perform computer based teaching. For this aim, through the data achieved by literature scanning, the qualities must be present at teachers’ fundamentally separated to three groups and the data achieved by applying the poll form to the teachers who performed computer based teaching. According to the results of the research, teachers being insufficient in carrying out all the pedagogical role completely, being sufficient in all the sections of technique roles below dimension, being sufficient in carrying out the pedagogical role have been determined.

Keywords: Computer assisted instruction, teacher competencies. I. BÖLÜM

GİRİŞ

Bu bölümde sırasıyla, araştırmanın problemi, amacı ve sınırlılıkları yer almaktadır. Problem

Bilgisayarlar eğitim alanında; eğitim hizmetlerinin yönetiminde, , rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinde, eğitim araştırmalarında, ölçme ve değerlendirmede ve öğretim gibi farklı alanlarda kullanılmaktadır (Aşkar ve Erden, 1986, Keser 1990, Hızal, 1989, Baykal, 1990, Güneş, 1993).

Öğretim hizmetlerinde bilgisayarlar: “Bilgisayar Öğretimi”, “Bilgisayara Dayılı Öğretim” ve “Bilgisayar Destekli Öğretim” olmak üzere ele alınmaktadır (Alkan, 1986; Köksal, 1981).

Günümüzde bilgisayarlar kullanılan klasik eğitim araç-gereçlerinin yetersiz kaldığı pek çok konuda önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Eğitim ortamında gerçekleştirilmesi zor veya olanaksız olan pek çok iş, bilgisayarlarla çok daha kolay bir şekilde başarılabilmektedir. Bir eğitim aracı olarak bilgisayarlar, görsel-işitsel araçların pek çoğunun işlevini yerine getirmekte ve iletişimi etkinleştirerek bireysel öğrenmeyi daha kolay gerçekleştirmektedir. Son derece esnek bir yapıya sahip olan bilgisayarlar, özel hazırlanmış öğretim programları aracılığıyla öğretme-öğrenme sürecinde zengin bir yaşantı oluşturabilmektedir.

Öğretmene yardımcı bir araç olarak bilgisayar öğretmenin rolünü de değiştirmektedir. Bu değişen role daha kolay uyum sağlayabilmeleri için öğretmenlere öncelikle yüksek öğrenimleri sırasında en azından bilgisayar okur-yazarlığı yetenekleri kazandırmak ayrı bir öneme sahip olmalıdır. Böylece öğretmen, var olan bilgi ve becerilerine ek olarak yeni bilgi ve beceriler de edinecektir (M.E.B., 1996)

Öğretmen okutmakta olduğu ders alanı ile ilgili olarak kullanacağı yazılımları bilgisayar destekli öğretimin öğretim programına uyarlayabilmelidir. Eğer öğretmen bunu gerçekleştirebilirse Bilgisayar Destekli Öğretimin hedeflerine ulaşılmış olacaktır. Eğer öğretmen bu uyarlamayı gerçekleştiremezse vermek istediği eğitim-öğretim faaliyetleri amacına hizmet etmeyecektir.

Öğretmenin elinde bilgisayar destekli öğretime ilişkin her türlü materyalin olmasına rağmen bilgisayar destekli öğretimi etkili bir şekilde yürütemeyebilir. Bu nedenle öğretmenler bu konuda sürekli olarak eğitilmeli, bilgisayar destekli öğretimin uygulamasının nasıl olması gerektiği ile ilgili olarak mutlaka bir eğitim almalı, bu eğitim sırasında kendilerine sahip olmaları gereken rollerin neler olduğu ve bu rolleri yerine getirmeleri ve geliştirebilmeleri için neler yapmaları gerektiği konusunda da bilgiler verilmelidir.

Literatür incelendiğinde bilgisayar destekli öğretimi gerçekleştirecek öğretmenlerin temel olarak, eğitsel, teknik ve öğretimsel olmak üzere üç tür rolünün olduğu vurgulanmaktadır (Ergün,1989,116; Köksal ve Yavuz, 1990, 62; Alkan,1991, 11-12; Gürol, 1991, 12-13; Erden,1994,4-7).

IETC

Öğretmenlerin eğitsel rolleri: Kendi bilim alanında bilgisayarın en verimli nasıl kullanılacağı konusunda fikir sahibi olma, bu alandaki çağdaş gelişmeleri bakanlığın yayınlayacağı ve her öğretmene göndereceği bir periyodikten izleme, yönetimsel girişimlerde bulunma ve çeşitli projelere katılma, ebeveynleri ve öğrencileri bilgisayar destekli öğretim konusunda bilinçlendirme, alanı ile ilgili öğretici yazılımların geliştirilmesinde yazılımcılarla iletişim kurma, hazır öğretici yazılımları bireysel ve grup etkinliklerinde kullanma olarak belirlenmektedir (Ergün,1989,116; Köksal ve Yavuz, 1990, 62; Alkan,1991, 11-12; Gürol, 1991, 12-13; Erden,1994,4-7).

Öğretmenlerin teknik rolleri de: bilgisayarın çalışma sistemini kavrama ve bilgisayarı bilgisayar okur-yazarlığı düzeyinde kullanabilme, donanım kurabilme ve programları yedekleyebilme, eğitsel yazılım üzerinde yeterli deneyime sahip olma ve bir programlama dilini bilme, alanı ile ilgili öğretici yazılımları geliştirebilme, var olanları seçebilme ve değerlendirebilmedir (Ergün,1989,116; Köksal ve Yavuz, 1990, 63; Gürol, 1991, 12-13; Erden,1994,4-7).

Öğretmenlerin bilgisayar destekli öğretim uygulamalarında yerine getirmeleri gereken öğretimsel roller ise: ders yazılımlarını belirleme, yazılımların hedefleri ile öğretim hedeflerinin tutarlılığına bakma, yazılımın içeriği ile dersin içeriğinin tutarlılığını belirleme, yazılımların öğrencinin hazır bulunuşluk düzeyine uygunluğuna bakma, yazılımın yıllık plandaki yerini belirleme, öğrencilerin bilgisayarı nasıl kullanacağına karar verme, bilgisayar laboratuarını planlama, bilgisayar destekli öğretim modelleri doğrultusunda bilgisayar destekli öğretimin uygulamasını yapma, öğrenciler bilgisayarlarla çalıştıktan sonra, onların hedeflenen davranışlara ulaşma derecelerini saptama ve öğretim faaliyetlerinin etkililiğini belirlemedir. (Ergün,1989,116; Köksal ve Yavuz, 1990, 63; Gürol, 1991, 12-13; Erden,1994, 4-7).

Bilgisayar destekli eğitime geçiş sürecinde öğretmenlerin eğitimi hizmet içi eğitim ve hizmet öncesi eğitim ile gerçekleştirilmektedir. Ancak, bilgisayar eğitimi öğretim teknolojisi konusundaki yetersizlikler nedeniyle süreçten mezun olan öğretmenlerin gerekli bilişsel, duyuşsal ve psikomotor becerilerden yoksun veya yetersiz olmaları sonucunu doğurmaktadır. Bu durum ise büyük yatırımlar yapılarak okullara gönderiler bilgisayar teknolojisinden öğretme-öğrenme sürecinde istenilen verimde yararlanılmamasına neden olmaktadır. Sonuçta büyük ölçüde ekonomik kayıp olmakta ve eğitimin gerçekleştirmek istediği temel davranış formlarına ulaşma konusundaki çalışmalardan istenilen verim alınamamaktadır.

Bir eğitim etkinliğinin verimliliği büyük ölçüde eğitim ortamının niteliğine bağlıdır. Her öğretmen mesleğinde başarılı olabilmek için eğitimde kullanılacak araç-gerecin neler olduğunu ve bunların birbiriyle ilişkilerinin bilmeli ve ayrıca iyi derecede kullanabilme becerisine sahip olmalıdır.

Okullarda bilgisayar destekli öğretimin gerçekleşebilmesi için iki önemli unsur vardır. Bunlardan birincisi donanım (bilgisayara) ikincisi ise öğretmendir. Bu çalışmada bu unsurlardan ilki olan donanım konu dışı bırakılmıştır. Çünkü günümüzde hemen hemen her okulda bilgisayar bulunmaktadır. Okullarda bilgisayar destekli öğretimin istenen amacına ulaşabilmesindeki en önemli sorumluluk öğretmene düşmektedir. Çünkü bu eğitimi verecek öğretimi zenginleştirecek olan kişi öğretmendir. Bu nedenle öğretmenlerin belli bilgilerle ve yeteneklerle donanık olması gereklidir. Bu temel sayıltıdan hareketle “bilgisayar destekli öğretimi gerçekleştiren öğretmenlerin yeterlilikleri nelerdir?” Sorusu bu araştırmanın temel problemi olarak ele alınmıştır.

AMAÇ

Bu araştırmanın amacı; bilgisayar destekli öğretimde öğretmen yeterliklerine ilişkin öneriler sunmak üzere, bilgisayar destekli öğretimi gerçekleştiren öğretmenlerin görüşlerine göre bilgisayar destekli öğretimde öğretmenlerin sahip oldukları yeterliliklerin düzeyini belirlemektir.

Bu genel amaca ulaşmak üzere aşağıdaki sorulara yanıt aranacaktır:

1. Bilgisayar destekli öğretimi gerçekleştiren öğretmenler eğitsel rollerdeki yeterliliklere ne derecede sahiptir. 2. Bilgisayar destekli öğretimi gerçekleştiren öğretmenler teknik rollerdeki yeterliliklere ne derecede sahiptir. 3. Bilgisayar destekli öğretimi gerçekleştiren öğretmenler öğretimsel rollerdeki yeterliliklere ne derecede

sahiptir. Sınırlılıklar

1. Bu araştırma Bilgisayar Destekli Öğretimi gerçekleştiren öğretmenlerin Bilgisayar Destekli Öğretimdeki yeterlilikleri ile ilgilidir. Bu nedenle Bilgisayar Destekli Öğretimdeki diğer değişkenler donanım ve yazılım araştırma kapsamı dışında tutulmuştur.

2. Bilgisayar Destekli Öğretimi gerçekleştiren öğretmenlerin Bilgisayar Destekli Öğretime ilişkin yeterliliklerinin belirlenmesi amacıyla hazırlanan ankette, genel öğretmen yeterlikleri araştırma kapsamı dışında tutulmuş sadece Bilgisayar Destekli Öğretime ilişkin öğretmen yeterliklerine yer verilmiştir.

3. Bu çalışma Balıkesir ili merkezinde yer alan ve Bilgisayar Destekli Öğretimi gerçekleştiren 7 ortaöğretim kurumu ile sınırlı tutulmuştur.

II. BÖLÜM YÖNTEM

“Betimsel araştırmalar ilgilenilen durumu tanımlamaktadır, tarama modelinde de var olan bir durumun var olduğu şekliyle betimlenmesi amacı vardır” (Karasar,1991). Bilgisayar destekli öğretimde öğretmenlerin sahip olması gereken yeterliliklere göre bu işi gerçekleştiren öğretmenlerin sahip olma derecelerini belirlemek amacıyla hazırlanan bu çalışmada; mevcut

IETC

durumun olduğu gibi ortaya konması amaçlanmıştır. Bu nedenle betimsel nitelikli tarama modeli araştırmanın yöntemi olarak benimsenmiştir.

Balıkesir ili merkezinde bilgisayar destekli öğretimi uygulayan 7 okul araştırmanın evreni olarak alınmıştır. Uygulama kolaylığı ve evrenin hepsine ulaşılması olanağının olması nedeniyle evrenin tümüne ulaşılması amaçlanmıştır.

Veri toplama aracının oluşturulmasında, ilgili literatür incelenmiş ve bilgisayar destekli öğretimde öğretmenlerin sahip olmaları gereken yeterlilikler belirlenmişti. Bu belirlenen yeterlilikler tek tek maddeleştirilmiştir. Daha sonra bu maddeler alan uzmanına gösterilmiş ve görüşü alınmıştır. Elde edilen bu yeterliklere dayalı olarak araştırmacı tarafından üç ayrı alt boyuttan oluşan veri toplama aracı geliştirilmiştir. Anketin 1. Boyutta; eğitsel rolleri tanımlayan 11 özellik yer almıştır, 2. Boyut; teknik rolleri içermekte olup 7 özellikten, 3. Boyut; öğretimsel rolleri içeren 11 özellikten oluşmaktadır. Ankette toplam 29 yeterliğe yer verilmiş ve “her zaman, genellikle, bazen, nadiren ve hiç” ifadelerinin yer aldığı beşli dereceleme ölçeği kullanılmıştır.

Verilerin analizinde öğretmenlerin uyaranlara verdikleri tepkilerin beşli dereceli ölçekten elde edilmiş olması nedeniyle, yeterlik düzeylerini açıklayabilecek puan aralıkları belirlenmiştir. Bunlar aşağıda gösterilmiştir:

1.00-1.79 Hiç 1.80-2.59 Nadiren

2.60-3.39 Bazen [ 5-1=4/5=0.80] 3.40-4.19 Genellikle

4.20-5.00 Her Zaman

Öğretmenlerin tepkilerine dayalı olarak hesaplanan ortalama puanlar, yukarıda verilen yeterlik düzeyleri ile açıklanmıştır.