Biçem ve Retorik

“Biçem, farkl kelimeler ya da farkl sözdizimsel yaplar kullanlarak, ayn eyin az ya da çok korunduu çeitli alternatif yollar arasnda yaplan seçimin metinsel bir sonucudur” habercinin kimlii de bu seçimi etkiler. (Beyaz, erkek ve orta snf bir muhabir, kalabalk ve göstericiler yerine çete ve serseriler sözcüklerini seçebilir) (Van Dijk, 2003: 74). Retorik ise daha çok teknik ve üslupla ilgili eylerdir. Söz alma, söz kesme, hitabeti nasl, neeli mi gergin mi bunlar da ideolojik olabilir.

Köylüler ve baz karakterler kendi cümleleri ile kendileri ve dier köylüler hakknda negatif bir söyleme sahiptirler. Muhtar kzn okuldan almak isteyen kadna kzn vermesini söylerken “daha ilk günden köylüyle inatlama, beladr bunlar” cümlesini kurmaktadr. Yani topluca köylü için seçilen kelime ‘bela’ dr.

Model karakterler ve köylü karakterler arasnda giyimleri ve konuma biçimleri bakmndan ciddi farllklar vardr. Köylüler herhangi bir özellii ve bir kimlii olmayan basit basma elbiseler giyinmekte, üzerlerine birer atk almaktadrlar. Erkekler ayn ekilde Pazar usulü basit giyinmektedirler. Model karakterler ise modern ve güzel giyinmektedirler. Yine model karakterler stanbul Türkçesi ile ve terbiye kurallarna uygun konuurken köylüler belirgin bir dou ivesi ile konumaktadrlar. Hatta zaman zaman kaba, aypl ve küfürlü de konumaktadrlar.

Model karakter Hayat her zaman diyalogdan yana ve insanlar konuarak ikna eden biridir. Örencilerinden Gürkan snfta alaynca önce konuarak içini dökmesini salar. Sonra da etkili cümlelerle onu rahatlatacak eyler söyler. Gürkan'n babas stanbul'a gitmi bir daha da dönmemitir. Gürkan da artk ondan umudunu kesmitir. Hayat bunun üzerine "bak, baban çok çalyordur ondan gelmemitir ama eminim o da seni çok özlemitir. Hep seni düünüyordur. Üzülme. Tamam m?" Gürkan ikna olur ve "tamam" der.(10. Böl./25.14)

Köylü karakterler olaylar karsnda kaygsz, kendilerine dokununca kavgac ve sonunun ne olacan düünmeden hareket eden tiplerdir. Genellikle "ie yaramazlar" yargsn oluturabilmek için seçilmi bir tutum ve profildir.



4.7. Kürt Kimlii ile Balantlanan Unsurlar

Türkiye’de yaynlanan televizyon dizilerinde kimlik temsilleri ile ilgili en temel sorun “yok sayma” yöntemidir. Dou Anadolu illerinin büyük bir ksmnda, Güneydou Anadolu bölgesinin neredeyse tamamnda kendini Kürt kimlii ile tanmlayan vatandalar yaarken onlarla ilgili hikâyelerin anlatld dizilerde “Kürt” diye söz edilmez. Kürtler sadece dou illerinde deil Türkiye’nin baka birçok ilinde de yayorlar ve çeitli mesleklerde çalarak yaamlarn sürdürüyorlar. Toplumun her meslek grubunda çalyor olmalarna ramen stanbul’da geçen bir televizyon dizisinde de “Kürt” vatandaa rastlanmaz. Baz karakterler douludur ama bu birkaç doulu özellii(ive, giyim kuam gibi) ile verilir.

Dizilerde özellikle doulu olanlarda yerel kimlikler olumsuz karakterlerle veya olumsuz imajlarla verilerek ötekiletirilir bunun yerine ulus kimlik kodlar tayan olumlu karakterler ve olumlu imajlarla verilir ve örnek kimlik biçimi olarak sunulur, temsil edilir. Hayat Türküsü dizisinde Hayat öretmen ulus kimlik özelliklerini tayan iyi örnek bir karakter olarak verilirken muhtar yerel kimlik özelliklerini tayan ve bunun için kötü örnei temsil eden bir karakter olarak verilir. Biri yüceltilir dieri ötekiletirilir. Muhtar yerel kimlik özellikleri ile hatta bu kimliklere sahip olduu için olumlu, saygn ve erdemli iyi örnek bir karaktere sahip olamaz myd?

Yine dizilerde Kürt kimliine sahip olanlar(bunlar daha önce de belirtildii gibi "Kürt" olarak zikredilmez, mekânsal kimliklerinden hareketle öyle olduklar tahmin edilir.) terörle balantldrlar. Birçok dizi bu konuyu ana eksende ilememesine ramen alt metinlerde veya küçük yan hikâyeciklerde verir. Hayat Türküsü dizisi eitim ve töreler etrafnda ekillenen bir dizi iken terörün ykc sonuçlarn da iler. Yusuf komutan ve askerleri bir çatma yaarlar.(Bu çatma terör örgütü ile Türk askeri arasnda geçer.) Çatmada Yusuf komutan ar bir ekilde yaralanr ve uzun süre komada kalr. Kendine geldiinde ise yürüyememektedir. Yusuf komutann askerlerinden Muharrem ise ehit olur.

Dou hikâyesi olan bir dizinin olmazsa olmaz törelerdir. Dou da geçmiyor olsa da karakterlerden biri veya bir kaç doulu olsa illa orada bir töre vardr. Kan davasndan kaçp gelmitir. Kendisini kuma vermek istemilerdir o da bir yolunu bulup kaçmtr. Abileri veya babas peisira gelirler namuslarn temizlemeye. Vs. Bu örnekler çoaltlabilir. Hayat Türküsü dizisinin hikâyesi de bir 'töre'nin üzerine kurulmutur. Hayat'n annesinin törelere kar gelip sevdiiyle kaçmas, daysnn pelerinden gelip onlar öldürmek istemesi ama kendisinin ölmesi hep törelerin gereinin bir sonucudur. Törelerde bir genç kzn istedii kii ile evlenme özgürlüü yoktur. Sevdii kii ile kaçp gitmesi namussuzluktur. Namussuzluk yapanlarn cezas ölümdür ve bu infaz en yaknlar uygular. Bu insanlar için devlet var mdr yok mudur? Bu devletin kanunlar ne ie yarar? Belli deildir. Ksacas bütün hukukun üstünde onlarn kendi hukuklar vardr.

Televizyon dizilerinde Kürt kimliini tayanlarn en belirgin özelliini eitimsiz olmalar gösterir. Yine Kürt demeden doulu olarak temsil edilen karakterler stanbul dizilerinde maksimum ilkokul düzeyinde eitimlidirler. Bazlar okuma yazma bilmez. Zenginseler eitimsiz olmalarndan dolay görgüsüzdürler, Fakirseler inaat içisi, kapc veya hizmetlilerdir. Douda geçen hikâyelerde ise kendileri eitimsiz olduklar gibi eitime de külliyen kardrlar. Eitimde belirgin bir ekilde cinsiyet ayrm vardr. Erkeklerin az zeki olup okuma heveslisi olanlarn da kendi ilerine yarayacak mesleklerde okutmay tercih ederler. Veteriner, ziraatçi vs. Kzlarn okuma yazma bilmeye bile ihtiyaçlar yoktur. Hayat Türküsü dizisinde bu konu bütün yönleri ile ve her duruma uygun örneklerle geni bir ekilde anlatlr.

Yok sayma, ulus kimlie dönütürme, töre, eitim ve terör gibi öne çkan temsil problemlerinden baka daha pek çok durumda Kürt kimlii negatif kodlarla donatlr ve ötekiletirilir. Giyim kuam farkllklar, konuma farkllklar, medeni olma veya olamama ustaca ideolojik söyleme uygun ekilde temsil edilir.

SONUÇ

Kökenleri kimi aratrmaclara göre 50 bin yl, kimilerine göre m.ö. 3-4 bin yl öncesine dayanan ama en kesin haliyle bin yldr Ortadou ve Anadolu corafyasnda var olduu bilinen Kürtler bugüne kadar airet yaps içinde varlklarn devam ettirmilerdir. Bu süre zarfnda bir devlet olamamlar ama unsuru olduklar devletler için de herhangi bir sorun tekil etmemiler, bunun da ötesinde o devletlerin öz varl olarak kabul edilmi ve kendilerini de öyle görmülerdir. Ulus devletlerin olumaya balamas ve bunun bir dalga halinde dünyaya yaylmas bu corafyada da Kürtleri etkilemitir. Kürt kimlii ulusal kimlik uruna feda edilmeye çallm, buna direnen Kürtler yerlerinden yurtlarndan sürgün edilmi, çeitli zulümlere maruz kalmlardr. Bu yok etme ve sindirme politikalar da iddialara göre bir terör örgütünün domasna sebep olmutur. Ortaya çk sebebi ne olursa olsun 25-30 yldr Türkiye’nin terör eylemleri ile kangren haline gelen Kürt sorunu bölgenin gelimesini engellemi, eitim faaliyetlerini sekteye uratm, ekonomisine katk salayacak yatrmlarn yaplmasna engel olmu ve yllarca olaan üstü hal bölgesi kabul edilerek yerinde durmak bir yana geriye gitmesine neden olmutur. Hem Türklerde hem Kürtlerde nefret duygusu olumutur. Suçunun ne olduunu bile bilmeden yllarca Diyarbakr cezaevinde ikencelere maruz kalan Felat Cemilolu isimli Kürt vatanda “hapishanden kurtulduum zaman

genç olsaydm, en azndan soruturma, gözalt, 5 no’lu hapishane cehennemine tekrar haksz yere girmemek için daa çkardm”(Cemal, 2006:34) diyecek

duyguya getirilmitir. Dier yandan ehit olan binlerce asker… Necati Özgen Paa: “Çok ehit verdik, çou kucamda öldü!” demitir, gözyalarn

gizlemeye çalarak.(Cemal, 2006:36).

Sadk Yalszuçanlar ark bülbülü olarak da bilinen Diyarbakrl Celal Güzelses’in hikâyesinden hareketle Kürt sorunu üzerine düüncelerini paylat bir denemesinde aslnda insan olarak sahip olunmas gereken duygulara tercüman oluyor. Yazara göre bizim mirasmz Yalçn Koç’un ‘Anadolu mayas’ dedii cevherle karlmtr ve hangi rktan olursa olsun bu maya ile mayalananlar Nasrettin hoca gibi bindii dal, yani dier ‘kimlik’lerini ve rasyonel yetiyi terk etmi, zemine dümü ve bu zeminde dierleriyle bir yola koyularak birlikte yürümülerdir. Oysa imdi bu maya

tehlike altndadr. Çünkü insanlar kimliklerini ötekiletirerek yaamaya balamlardr. Eer Diyarbakrl Celal hem Türkçe hem Kürtçe söyleyebilmi olsayd, ona ark bülbülü diyenler tarafndan douda çounlukla Kürtlerin yaad bir topluluk olduunu, onlarnda bir dilleri, edebiyatlar, dengbejleri, destanlar, Mem ile Zin’leri, Mele Cezerileri, Ahmed-i Hanileri olduunu bilselerdi diyor onlarnda Anadolu mayas ile mayalandn görebileceklerdi. Hatta diyor bu mayann bir kültür olmadn, onu da etkileyen ve kuatan daha derin, zengin, geni ve kozmik bir öreti olduunu düünselerdi, kendi dilini konumaktan, ark söylemekten daha normal, olaan ve hakça bir ey olduunu akl etmi olsalard bugün bu sorunlar yaanmayacak yaanp kansere dönümeyecekti.(Yalszuçanlar, 2008:84). Aslnda sorun haline getirilen eyler en temel haklarn yok saylmasndan kaynaklandn söylemek mümkün. Yazarn söyledii gibi kendi dilini konumak konutuu dilde arklar söylemek niçin suç olsun? Hasan Cemal’in anlatt hikâyede insanlar kendi dillerinde ark dinlemek için niçin ta Ermenistan’dan yayn yapan bir radyo istasyonuna muhtaç olsunlar?

Bir topluluk içerisinde yaayan insanlarn fert olarak veya gruplar olarak ayn düünce yapsna sahip olmas beklenemez. Kimileri egemen söylemin yannda yer alrken kimileri de karsnda, muhalif olarak durmaktadr. Burada önemli olan hangi tarafn kendi düüncelerini geni kitlelere aktarabildiidir. Oldukça pahal bir alan olan ve bu nedenle kesinlikle ekonomik bamll bulunan medya sektörü devlet ideolojisi ile paralel söylemler üretmek zorundadr. Bir medya kuruluu muhalif taraftan insanlara veya gruplara ait olabilir ama bu durumda paralel söylemler üretmiyorsa bile karsnda da olmamaya özen göstermek durumundadr.

Türkiye cumhuriyeti devleti kurulduu günden bugüne kadar ulus kimlik projesini resmi devlet ideolojisi olarak kabul etmi, bütün faaliyetlerinde bu ideolojisini gerçekletirmeye çalmtr. Dierlerine göre sayca çounluklar nedeniyle devletin bu kimlik politikasndan en çok Kürtler etkilenmilerdir. Çünkü devlet saysal çokluklar ve yaadklar corafyann genilii ve önemi nedeniyle Kürt kimliini tehlike olarak görmü ve onu kontrol altnda tutmak için bazen akl almaz yöntemlere bavurmutur. Sürgün ederek topraklarndan ve köklerinden koparma, götürülenlerin sebeplerini bir

türlü kavrayamadklar, hapishanelerde ikencelerle sürüp giden mahkûmiyetler, faili meçhul ölümler ve sürekli geriye götüren ekonomi ve eitim politikalar bu yöntemlerden sadece birkaç.

Televizyon dizilerinde Kürt kimliklerinin temsilleri incelenirken yaanan gerçeklerle ve televizyon gerçeklerinin baka dünyalarda ilerledii görülmütür. Birinde devlet ideolojisi uruna inanlmaz aclara mahkûm edilen bir millet, dier tarafta televizyon hikâyelerinde hastalkl ve tedavi edilmesi gereken bir bölge insan profili çizilmitir.

Bu projeye balarken Kürt kimliinin doru temsil edilmedii, Kürt vatandalarn “Kürt” olarak ifade edilmedii, doulu vatandalarn kültürel olarak ulusal kimlik tanmndan kaln çizgilerle ayrt edildii, doulu kimlie sahip vatandalarn genellikle negatif kavramlarla birlikte anld ve dizilerde bu ekilde temsil edildikleri varsaymlarndan hareket edilmitir.

Temsilde medyay özellikle de dramlar önemli klan unsur güçlü etkileridir. Bireysel seyircilerin televizyonun kendi üzerlerinde hiçbir olumsuz etkide bulunmadn ama baka seyircilerin etkilenme olaslnn çok güçlü olduunu düünmeleri(Mutlu, 2005:109) onun gücüne inandklarn göstermektedir. Seyirci kendi düüncesine ve deimeyeceine güveniyorsa o zaman ondan kaçmayacak ve seyretmeye devam edecektir. Yani televizyon kiinin kendisi için bir tehlike deildir. Dolaysyla seyredileceklerini bilen yapmclar ürünlerini istedikleri gibi kurgulayarak seyircinin beenisine sunabilirler.

Seyirci temsil edilenin gerçekle örtüüp örtümediini sorgulamaz onun gerçek olduunu düünür. Dallas dizisini seyredenler dizi de olup bitenlerin gerçekleri yansttn düünmelerine karn dizideki temsillerle gerçei arasnda ciddi farkllklar olduu ve gerçeklikten yoksun bir dizi olduu üzerine tartmalar olmutur.(Ang, akt. Mutlu, 2005:152). Diziler ve onlarn kurduu dünyadaki temsiller sanki gerçekmi gibi sunulmaktadr. Türkiye’de aal diziler olarak da bilinen dou hikâyelerinin anlatld diziler seyircide bir dou ve doulular temsilinin olumasna neden olmutur. Kimsenin onlar bizzat gidip görme birlikte yaama ans yoktur dolaysyla dizilerin anlatt belgeselmiçesine doru kabul edilir ve televizyon ekranndan görülen

temsiller onlarn imajdr artk. “Medya temsili ile temsil edilenler kurulur, oluturulur ve belirlenir. Belirlemenin karakteri nedeniyle temsil inasn yapanlar amaçlarna uygun bir ekilde temsili kurarak, oluturarak gerçekler hakknda imajlar yaratrlar.”(Erdoan, 2010: 309). Hayat Türküsü dizisi de dou insan ile ilgili kendi temsillerini kurmu, belirlemi ve bunu gerçeklerle de desteklemitir. Tamamen kurgu olan bir dizi hikâyelerini anlatrken “burada bunlar sürekli yaanmaktadr biz sadece birkaçn aktaryoruz” izlenimi verilerek gerçeklik algs güçlendirilmeye çallmtr. Hatta dizinin bir bölümünde hem eitimin önemine vurgu yapmak hem kz çocuklarna yaplan ayrmclk konularn daha gerçekçi ilemek adna milli eitim bakan konuk oyuncu olarak gerçek kimlii ile dizide yer almtr. Buradan hareketle u da rahatlkla söylenebilir hayat türküsü dizisi devletin egemen ideolojisini desteklemekte ve onunla paralel söylemler üretmektedir. deolojileri temsille desteklemek filmlerin en önemli alandr. “Filmler, muhtelif temsil biçimleriyle, toplumsal gerçekliin nasl kavranacan, daha da fazlas, ne olacan belirleme”(Ryan, Kellner, 1997:37-38) adna önemli bir ilevi yerine getirirler. Hayat türküsü dizisi hem kurduu temsillerle hem de önerileriyle temsil inacs görevi üstlenmitir. Temsil ettii karakterlerin hangisi doru hangisi yanl, yanllar nasl doruya dönütürülür bunlar teker teker anlatr. Hayat öretmen her yönüyle doru bir karakterdir ve ulus kimlik imajn destekleyen bir temsil örneidir. Dizi toplumsal temsil inasn hayat öretmen üzerinden gerçekletirir. Zeynel karakteri kötü bir temsil örneidir. Kzn okula göndermez, einin ona hizmetçi muamelesi yapmasna izin verir. Erkek çocuklar ile kz arasnda cinsiyet ayrmcl yapar, kaba ve cahil bir adamdr. Hacer karakteri iyidir hotur, insancl biridir ama yine de cahil bir kadndr. Kendisi olduu gibi kalr gider ama dizinin öretilerini benimser ve onlarn doruluunu kabul eder. “Biz böyle geldik böyle gideriz, ama siz bizim gibi olmayn, deiin” mesajn verir. Sevcan karakteri bu mesajn ete kemie bürünmü halidir. Sevcan, geleneklerin, törenin itekledii yolda direnmeyi, onlarn yanlln göstermeyi hedefler. Anne babasnn tüm kar çkmalarna ramen hayallerinin peinden gider ve sonunda hayat öretmen gibi biri olur. Sevcan’n dram ile balayan dizi Sevcan’n hayallerine ulamasyla son bulur.

Bütün dier dizilerde olduu gibi Hayat Türküsü dizisinde de “Kürt” kimlii yoktur. Dizi dou Anadolu bölgesinin Van ilinde geçmektedir. Van ilinin nüfusunun büyük çounluu kendisini Kürt olarak tanmlayan vatandalardan oluur ama dizi de “Kürt” yoktur. Resmi kimlik ideolojisinin yok sayarak ötekiletirme ve onun varlndan kurtulma çabasnn dizilerdeki temsil biçimi de görmezden gelme olarak kendini gösterir. Devlet güvenlik güçleri ve devlet görevlileri (vali, kaymakam, imam, öretmen) araclyla “Kürt” yoktur dedirtir ve Kürtleri de buna inandrmaya çalrken medya araclyla da onun varln silikletirmeye ve öyle bir kimlik yokmu gibi göstermeye çalr. 61 bölüm yaynlanan dizinin hiçbir yerinde “Kürt” kelimesi telaffuz edilmemitir. Bu dizideki insanlar “Van”l Türkiye cumhuriyeti vatanda Türklerdir.

Hayat Türküsü dizisi incelendiinde ifade edilen varsaymlarn doruland görülmütür. Kürt kimliini yok sayarak onu ulusal kimlik çizgisine getirmeye çalmak, doulu kimlikleri eitimsiz, törelere bal, kaba ve çounluu fakir olmak üzere negatif unsurlarla birlikte göstermek ve onlarn deimesi gerektii düüncesine hem Kürt kimlii sahiplerini hem de egemen ideal kimlik sahiplerini inandrmak. Hayat Türküsü dizisinde Kürt kimlii yok saylmtr, bütün kötü töreler gösterilmitir ve bu insanlar özellikle henüz genç ve çocuk olanlar ideal kimlie sahip bireyler haline getirilmeye çallmlar.

Kürt veya dizilerdeki ifade biçimiyle doulu kimlie sahip karakterlerin negatif söylemlerle birlikte anldna yönelik öne sürülen varsaymn bu çalmada elde edilen sonuçlarla büyük oranda dorulandn söylemek mümkün. Dizi balad ilk andan itibaren seyirci, törelerin hayatlarna yön verdii insanlarn hikâyesine tanklk eder. Dizinin barol oyuncusunun babas ve annesi törelerden etkilenmi, köklerinden, topraklarndan kopup baka yerlerde yaamak mecburiyetinde kalmlardr. Babas hiç istemeden katil olmu, dramatik bir biçimde Hayat’n daysnn ölümüne neden olmutur. Dou kimlii ile en çok ilikilendirilen kan davas ve namus cinayeti bu hikâyede ilenmitir. Bir baka negatif söylem olan kz ve erkek çocuklar arasndaki cinsiyete dayal ayrmclk da Hayat Türküsü dizisinde geni bir ekilde kendisine yer bulmutur. Hayat Öretmen kz çocuklarn okula getirebilmek için bir hayli uramak ve anne babalar ikna etmek için onlarla

çatmak durumunda kalmtr. 61 bölüm yaynlanan dizide kzn okutmak için hevesli olan doulu bir karakter bulmak mümkün deildir.

Televizyon dizilerinde Kürt kimliinin temsilleri ile ilgili karlalan sorunlar en bata “doru temsil” edilememe olarak kendini göstermektedir. Sonra dier bahsedilen temsil sorunlar gelmektedir. Bir yanda kendilerini etnik Kürt kimliine sahip olarak tanmlayan bir kimlik, dier tarafta doas gerei homojen bir yapya sahip bütün snfsal ve bireysel kimlikleri tek bir kolektif kimlik altnda birletirmeyi hedefleyen ulusal kimlik(Akça, 2007:3) yer almaktadr. Bunlarn gerçekteki çatmalar televizyon dizilerinde temsil edenin bak açsna göre yorumlanmaktadr. Sorun burada balamaktadr. Çünkü temsil edenler aslnda temsil ettikleri hakknda kesin ve doru bilgilere sahip deildirler. Dizi senaristleri bir dou hikâyesi yazarken hikâyeye konu olan insanlarla, yaadklar mekânlarla, kültürleriyle, ne yiyip ne içtikleriyle, dilleri, gelenek ve görenekleriyle ilgili bilgi sahibi olmak için ekstra bir aratrma yapma gerei duymamaktadrlar. Bu bir iletiim problemidir ve aslnda bu problem devlet ve Kürtler arasndaki iletiim kopukluunun bir sonucudur. Bilgesam aratrmasnda yer alan bir Kürt vatandan cümlelerinde olduu gibi “devlet Kürtleri anlamaya çalmad, gönül köprüleri kurmad” demitir.

Temsil probleminin bir baka önemli boyutunu da temsil edenlerin kimlikleri oluturmaktadr. Almanlar kendileri ile ilgili dizi yapan Amerikallar “siz bizi nasl temsil edebilirsiniz ki?” sorusundan hareketle yaptklar eletiri ve akabinde kendilerini temsil eden baka bir filmle onlara cevap vermeleri temsil edenin kimliinin önemini göstermektedir. Dolaysyla Kürtleri Türkler ne kadar doru temsil edebilirler sorusu sorulabilir. Egemen kimlik Türk, egemen medya Türk, medya da çalanlarn çounluu da Türk’se o zaman bir problemden söz edilebilir. Bu durumda alternatif olarak Kürtler’in kendilerini temsil ettikleri medya ürünleri, filmler ve diziler olmas gerekir. Aslnda bu da kendi içinde skntl bir durumdur. Yine Bilgesam’n aratrmasnda yer ald gibi Kürtlerin youn olarak yaad illerde ehir merkezinde yaayan Kürtler köyden gelen Kürtlerden rahatsz olduklarn ifade etmilerdir. Bir kimliin baka bir kimlii ötekiletirmesinin dnda ayn kimlik içinde bu sefer baka yönlerine atfta bulunan ötekiletirilmeler

yaanmaktadr. Dolaysyla aslnda kim kimi temsil ediyorsa etsin temelde