Beyaz Rusya’nın Ekonomik ve Ticari Görünümü

Beyaz Rusya Doğu Avrupa’da Letonya, Litvanya, Polonya, Rusya ve Ukrayna’ya sınırı olan bir ülkedir. Beyaz Rusya ekonomik sisteminin piyasa sosyalizmi olarak tanımlamaktadır. Fakat bu, merkezi hükümetin malların üretimi ve dağıtımı ile ilgili ekonomiyi yönlendirdiği sisteme çok benzemektedir.564_90’lı yıllardan itibaren günümüze kadar Beyaz Rusya Sovyet ekonomisinden piyasa ekonomisine aşamalı bir geçiş gerçekleştirmiştir. Bu süreçte de ilk önceliği şok reformların halk üzerinde çarpıcı etkiler yaratmaması ve ülkenin üretim potansiyelinin karşılaşabileceği olumsuzlukların önüne geçmek olmuştur.

563_{http://www.mfa.gov.tr/belarus-kunyesi.tr.mfa, (09.08.2018).} 564_{https://globaledge.msu.edu/countries/belarus/history, (09.08.2018).}

Günümüzde Beyaz Rusya belli alanlarda ki devlet kontrolü ile birlikte piyasa ekonomisi modelini kararlı bir biçimde uygulamaktadır.565 _{Beyaz Rusya ne bir enerji} üreticisi ne de Avrasya bölgesinde önemli bir jeopolitik aktördür. Ancak Beyaz Rusya, Rusya ve Avrupa arasından önemli bir geçiş ülkesidir. Beyaz Rusya’yı geçen Druzhba boru hattı dünyanın en büyük petrol boru hattı olma özelliğini taşımakta ve Sibirya’dan petrolü Batı Avrupa’daki tüketicilere ulaştırmaktadır.566 _{Beyaz Rusya,} eski Sovyet blokundan miras kalan yapısal özelliklerle geçiş halindeki bir ekonomidir. Ülke en büyük ticaret partneri olan Rusya’ya ve daha az bir ölçüde ekonomik ve siyasi durumu ekonomisine olumsuz etki eden Ukrayna’ya bağlıdır. Beyaz Rusya geleneksel olarak Rusya’dan gelen doğal gaz ve petrolü düşük bir fiyatla elde etmekte ve büyümesi esas olarak Rus petrolünün piyasa fiyatından yeniden ihraç edilmesinden kaynaklanmaktadır. Dünya Bankası verilerine göre 2016 yılında ekonomi %2,5 oranında küçülmüştür. Bununla birlikte IMF tahminlerine göre de ekonomisi 2017 yılında %0,7 büyümüştür. Beyaz Rusya hükümeti ücret artışını gerçekleştirdiği 2011 yılında finansal bir kriz yaşamış, Rus enerji ihracatının artan maliyetleri ve Beyaz Rusya para biriminin aşırı değerlenmesiyle birlikte devalüasyon gerçekleşmiştir. O zamandan beri de Beyaz Rusya ekonomisi sürekli dış ve iç dengesizlikler ortaya koymuş ve büyük ölçüde de Rusya’nın sağladığı krediler ile de korunmuştur. Dahası ekonomi dışsal şoklara karşı oldukça hassastır ve Rus parasının düşüşünün sonuçlarına da katlanmıştır. 2015 yılında Beyaz Rusya Rusya’nın Kırım’ı ilhakını kabul etmemiştir. Sonuçta da Rusya gaz fiyatlarını arttırmış ve ihraç edilen petrol miktarını azaltmış, 2017 yılının başında da her iki ülke anlaşmaya varmıştır. Rusya petrol ihracını Beyaz Rusya’ya arttırmış ve çok miktarda kredi vermiştir. Bu da Beyaz Rusya’nın borçlarını yönetmesine yardımcı olmuştur.567_{Beyaz Rusya ekonomisine bakıldığında genel olarak Rusya ile yakın} ilişkilerin önemli bir yeri olduğu görülmektedir. Özellikle dış ticaretin büyük bir bölümünün bu ülkeye olması ve BDT ülkeleri içindeki konumu da ekonomik gelişmişlik seviyesini etkilemektedir. Rusya’da yaşanan siyasi ve ekonomik sorunlar da Beyaz Rusya’yı doğrudan etkileyebilmektedir. Gerek ekonomik gerekse siyasi

565_{http://www.tobb.org.tr/UlkeRehberi/Documents/Ulkeler/belarus/bilgi/Belarus_ekonomi_dallari.pdf,}

(12.08.2018).

566_{https://www.strausscenter.org/energy-and-security/belarus.html, (12.08.2018).}

bakımdan Rusya ile yakın ilişkiler, olumsuz şartlardan da öncelikle etkilenme potansiyeline sahiptir.568 1990’lı yıllara baktığımızda Rusya için entegrasyona en uygun ülkenin Beyaz Rusya olduğu görülmektedir. Bu iki ülke arasındaki ilişkiler genel bir entegrasyon için teşkil etmekteydi. 8 Aralık 1999 tarihinde bu iyi ilişkilerin itici gücüyle “Birleşik Devlet” kurma hususunda anlaşma imzalanmıştır. Bu anlaşma yapısı gereği pek de detaylı bir plan ortaya koymamış olsa da SSCB sonrası eski sosyalist cumhuriyetlerin entegrasyonu açısından atılmış önemli bir adım olarak nitelendirilmekteydi. Rusya görüşmede masaya yeni şartlar ile oturmaktaydı, tabi bunu yaparken de eşit iki ülke gibi değil küçük bir devletin büyük bir süper güce katılacağı mantığı ile hareket etmekteydi.569 _{Yapılan hazırlıklara ve istikrarlı bir} sekretarya çalışmasına rağmen yukarıda bahsedilen birlik anlaşması, her iki devletin de zaman içinde birleşmeye olan eski isteklerini kaybetmesi üzerine giderek zayıflamaya başlamış ve önce Rusya’nın ve sonra da Beyaz Rusya’nın daha 2001 yılında ortak sınır üstündeki gümrük kontrollerini sıkılaştırdıklarından dolayı bir gümrük birliğinden söz etmenin anlamı da kalmamıştır.570 _{SSCB’nin dağılmasından} sonra 2000 yılından itibaren Rusya ve Beyaz Rusya ittifak devleti adı altında bir araya gelmiştir. Fakat iki ülke arasında günümüzde de devam eden sorunlar bulunması ittifak devleti vurgusuna pek de uygun düşmemektedir. Beyaz Rusya, Rusya’nın ortak değil de “ağabey”, tavrı içinde olmasından şikayetçidir. Enerji konusu iki ülke arasındaki sorunlu konulardan birisidir. Beyaz Rusya, Rusya’ya olan enerji bağımlılığını azaltmak için alternatif yollar aramaktadır. Önceden Rusya tarafından inşa edileceği konuşulan nükleer enerji santralleri için Fransa ve Çin’in ismi sıkça geçmeye başlamıştır. Gümrük Birliği konusunda Rusya’nın Beyaz Rusya’ya ihraç ettiği petrolü gümrük anlaşması dışında bırakması enerji bağlantılı diğer bir sorundur. Rusya’nın Beyaz Rusya’daki askeri üsler ise bir başka sorunlu noktadır. Rusya’nın bugüne dek üsler için herhangi bir kira ödememesi ittifak devletinin Batı sınırının korunmasında önemli rol üstlenen Beyaz Rusya’yı

568_{http://www.aso.org.tr/wp-content/uploads/2017/09/beyazrusya.pdf, (12.08.2018), s.5.} 569 _{Mehmet Karabağ, “Beyaz Rusya ile Olan İlişkiler Örneğinde Moskova’nın Hakimiyet Kurma}

Savaşı”, http://www.bilgesam.org/incele/1075/-beyaz-rusya-ile-olan-iliskiler-orneginde- moskova%E2%80%99nin-h%C3%A2kimiyet-kurma-savasi/#.W3G4nyOLQ1I, (12.08.2018).

570 _{Mert Gökırmak, “Beyaz Rusya’nın Denge Stratejisi ve Rus Dış Politikasına Etkisi”, Güvenlik}

üzmektedir.571 _{Beyaz Rusya ekonomisi iki yıldır yaşanan durgunluğun ardından daha} avantajlı bir dış ortam, daha iyi politikalar ve daha güçlü iç talep koşullarının yardımıyla iyileşmektedir. Yakın vadeli dış finansman baskıları, Rusya ile enerji ve finansman anlaşmaları ve Eurobond ihracatı sonrasında hafiflemiştir. Temel makroekonomik ve finansal politika çerçeveleri bir ölçüde iyileşmiş olsa da 2020’de yetkililerin iddialı ekonomik hedeflerini, dengesizlikleri artırmadan ve güvenlik açıklarını azaltmadan desteklemek için çok fazla çalışma bulunmaktadır. Dış ve kamu borçları yüksektir, orta vadeli finansman ihtiyaçları önemlidir, kurumsal ve banka bilançoları zayıftır. Reel sektördeki önemli yapısal reformlar devletin ekonomideki güçlü rolünü ve mevcut sosyal sistemin desteğini koruma arzusu içinde kademeli olarak ilerlemektedir.572 Yıllık ortalama enflasyon oranı tarihinin en düşük seviyesi olan %6’ya gerilemiş, enflasyon beklentilerinin iyileşmesi, idari fiyat ayarlamalarındaki ılımlılık ve ithal enflasyondaki düşüşten etkilenmiştir. İyileşme devam etse de yıllık ekonomik büyüme hızının %3’ü geçmesi olası görünmemektedir. Artan ev tüketimi ve yatırım faaliyetleri ihracattaki artış ile birlikte ekonominin büyümesine yardımcı olacaktır. Aynı zamanda sermayenin yanlış yönlendirilmemesi ve düşük ihracat çeşitliliği ile ilgili katı olmayan yapısal dar boğazlar büyüme potansiyelini sınırlamaya devam edecektir. Mütevazi büyüme oranları ödeme dengesi baskılarını hafifletecek ve Beyaz Rusya’nın önümüzdeki üç yıl içinde %2 ile %3 arasında bir cari açığı sürdürmesini sağlayacaktır. Özel sektörün gelişmesini ve iş yaratımını teşvik etmek amacıyla 2017 yılında uygulamaya konulan bilgi ve iletişim teknolojisindeki yeni ekonomik faaliyetlerin teşvik edilmesi için umut vaat eden bir dizi politika önleminin orta vadede ekonomik iyileşmeye destek vermesi beklenmektedir. Hane gelirlerinde yeniden başlatılan ücret artışından kaynaklanan bir toparlanmanın yoksulluk oranını dengelemesi beklenmektedir. Bununa birlikte reel ücret büyümesi üretkenliği aşmaya devam ederse bu durum büyüme seyrinin sürdürülebilirliğini ve kurumsal performans ile finansal sektörü daha da zayıflatabilir. Mali sürdürülebilirlik riskleri, geçmiş dönemdeki genişleyici

571 _{Ali Asker, “Rusya-Belarus: (Kavgalı) Ağabey-Kardeş İlişkisi”,}

http://www.21yyte.org/tr/arastirma/belarus/2010/05/18/4424/rusya-belarus-kavgali-agabey-kardes- iliskisi, (12.08.2018).

572_{https://www.imf.org/en/Publications/CR/Issues/2017/12/18/Republic-of-Belarus-2017-Article-IV-}

politikaların aşırılıklarıyla ilgili olarak mevcut yarı açık açıklardan ( kayıtlı bütçe fazla tamamen kamu borç geri ödemesi için harcanmaktadır.) kaynaklanmaktadır. İleri bakmak gerekirse, mevcut sermayenin ve iş gücünün verimliliğini artırmak, uzun süreli büyüme ve gelirdeki durgunluk risklerini azaltmak için bir yol olmaya devam edecektir.573 _{Ticaret petrol yağlarına bağımlı olsa da, enerji ihracatı; araçlar,} gübreler ve kimyasal ürünler ile tamamlanmaktadır. En önemli ihracat pazarı Rusya’dır. Yüksek değerdeki ihracatlar BDT ülkeleri için hedeflenmekte, petrol ürünleri ise Avrupa ile ticari işlem görmektedir. Bu arada Rusya, Beyaz Rusya için büyük ölçüde enerji ürünlerinden oluşan ithalat kaynağıdır. Beyaz Rusya DTÖ üyesi olamamasına rağmen BDT Serbest Ticaret Bölgesi Anlaşması’na ve Rusya-Beyaz Rusya-Kazakistan Gümrük Birliği’ne imzacı olarak pazar erişimini genişletmiştir. Bununla birlikte, daha büyük bölgesel entegrasyon, gelişmiş birleşme ve uyum çabalarını gerektirecektir. Ayrıca sınırlı mali erişim, idari ve düzenleyici engeller ve yavaş özelleştirme nedeniyle ticaret aksamaktadır.574

Eski Sovyetler Birliğinin bir parçası olarak Beyaz Rusya’nın nispeten gelişmiş ancak yaşlanan bir sanayi üssü bulunmaktadır. Beyaz Rusya, enerjisi yetersiz ve sübvanse edilmiş Rus enerjisine bağımlı olan bu sanayi üssünü korumuştur. Ülke ayrıca büyük ölçüde verimsiz ve hükümet sübvansiyonlarına bağımlı olan geniş bir tarım tabanına sahiptir. 1991-1994 yılları arasında daha küçük devlet işletmelerinin ve bazı hizmet sektörü işletmelerinin özelleştirilmesi, özel mülkiyet kurumlarının oluşturulması ve girişimciliğin geliştirilmesi dahil kapitalist reformun ilk patlaması sonucunda Beyaz Rusya’nın ekonomik kalkınması büyük ölçüde yavaşlamıştır. Tüm endüstrinin yaklaşık %80’i devletin elinde bulunmakta ve Rusya dışındaki yabancı yatırımlar, devlete bağlı olmayan özel yatırımları karşılama isteksizliği ile engellenmiştir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra ekonomik üretim birkaç yıllığına azalmış ancak petrol fiyatlarındaki artış nedeniyle 2000’li yılların ortasında tekrar canlanmıştır. Beyaz Rusya ham petrol ve doğal gazının büyük bir kısmını dünya Pazar fiyatlarının oldukça altında olan fiyatlarla Rusya’dan ithal etmektedir. Daha sonra da Rusya’dan ithal ettiği ham petrolü rafine ederek

573_{http://www.worldbank.org/en/country/belarus/overview#3, (09.08.2018).} 574_{http://www.intracen.org/country/belarus/, (09.08.2018).}

piyasa fiyatından ihraç etmektedir. Beyaz Rusya ekonomisi 2012-2014 arasında durgunluk göstermiş ve 2015-2016 yıllarında daralmaya başlamıştır. Bu durum Beyaz Rusya ve komşu ülkeler arasındaki verimlilik ve gelir farklarının artmasına neden olmuştur. 2015’ten bu yana Beyaz Rusya hükümeti makroekonomik politikalarını sıkılaştırmış, döviz kuruna daha fazla esneklik sağlamış, fiyat liberalizasyonuna yönelik adımlar atmış ve devlet bütçeli sanayi ve tarımsal işletmelere verilen devlet destekli borçları devlet bütçesinden düşmüştür. 2017 yılında ise Beyaz Rusya ılımlı büyümeye geri dönmüştür.575 _{BDT ülkeleri arasında} kimya, petrokimya, bilgi ve bilişim teknolojileri, otomotiv, tarım makineleri ve hafif sanayi pazarlarındaki lider pozisyonunu istikrarlı bir şekilde korumaktadır. Beyaz Rusya tarım makine ve araç ve gereçlerinde gelişmiş üretici konumundadır. AB ülkeleri en önemli ticaret ortaklarıdır. Ticari ilişkileri bakımından BDT ülkeleri içinde Ukrayna ikinci ve Kazakistan üçüncü sırada yer almaktadır. 576 Standart&Poor’s Beyaz Rusya’nın kredi notunu durağan görünüm olan (B) olarak belirtmiştir. Moody’s ise istikrarlı bir görünüm olan (B3) olarak göstermiştir. Fitch Ratings de kredi notu nu istikrarlı görünüm olan (B) olarak rapor etmiştir.577

Tablo 9: Beyaz Rusya’nın Ticari ve Ekonomik Göstergeleri578

GSYİH (2017) _{179,203,799,409 $} GSYİH Büyüme Hızı (2017) %2,422

Kişi Başına GSYİH (2017) 18.848 $

En Fazla Endüstri Alanı Metal kesme makinesi araçları,

traktörler, kamyonlar

Toplam İşgücü (2017) 5,066,858

Tarımda İstihdam (2017) %9,871

Sanayide İstihdam (2017) %31,171

Hizmet Sektöründe İstihdam (2017) %58,957

İşsizlik (2017) %0,481

Toplam İhracat (2017) 29,267,129,000 $

Toplam İthalat (2017) 34,230,713,100 $

575_{https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html, (10.08.2018).} 576 _{Remzi Bulut, “Beyaz Rusya ve Ekonomisi”, Ayrıntı Dergisi, Cilt 4, Sayı 44, 2016, s.55-56.} 577_{https://tradingeconomics.com/belarus/ratings, (10.08.2018).}

578_{https://globaledge.msu.edu/countries/belarus/economy, (12.08.2018),}

https://tradingeconomics.com/belarus/forecast, (12.08.2018),

https://www.trademap.org/Country_SelProductCountry.aspx?nvpm=1|112||||TOTAL|||2|1|2|1|1||2|11

Ticaret Dengesi (2017) 4,963,584,100 $

Mal ve Hizmet İhracatı

(GSYİH’nın %’si 2017) %66,6 Mal ve Hizmet İthalatı

(GSYİH’nın %’si 2017) %66,95 Başlıca İhracat Ürünleri

Makine ve ekipman, mineral ürünler, kimyasallar, metaller, tekstil ve gıda

maddeleri

Başlıca İthalat Ürünleri Makine ve ekipman, mineral ürünler,

kimyasallar, metaller ve gıda maddeleri

İhracatta İlk 10 Ülke

Rusya, Ukrayna, İngiltere, Almanya, Hollanda, Polonya, Litvanya, Brezilya,

Çin, Kazakistan

İthalatta İlk 10 Ülke

Rusya, Çin, Almanya, Polonya, Ukrayna, Türkiye, İtalya, İngiltere,

Litvanya, Fransa

Kanıtlanmış Petrol Rezervleri (2017) 198 milyon varil

Kanıtlanmış Doğal Gaz Rezervleri (2017) 2.832 milyar metreküp

Ham Petrol İhracatı (2017) 31,770 varil/gün

Doğal Gaz İhracatı (2016) 0 metreküp