AEB ve Beyaz Rusya

Beyaz Rusya, Avrasya Ekonomik Birliği, Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü ve Rusya ile Birlik Devleti kapsamında Avrasya entegrasyon süreçlerinde aktif rol oynamaktadır.579_{Beyaz Rusya AEB üyesi olmanın kıymetinin bilincindedir.} SSCB’nin dağılmasından bu yana Rusya’nın önderliğindeki bütün entegrasyon süreçlerine katılmış olan Beyaz Rusya bu tür bir proje için de deneyime sahiptir. Beyaz Rusya ayrıca Gümrük Birliği ve Tek Ekonomik Alan gibi üye ülkelerin ekonomik savaşlarını sürdürdükleri projelerin de bir parçası olmuştur. Minsk’in AEB’ne yönelik temel umudu Beyaz Rusya’ya istikrarlı bir petrol kaynağı sağlaması ve böylece Minsk’in satışlardan mümkün olduğunca fazla gelir elde etmesinin

579 _{Alena A. Dastanka, “Multilateralism in Foreign Policy of Belarus: European and Eurasian}

sağlanması olmuştur. Bu nedenle ortak petrol pazarı AEB’nin oluşturulması sırasındaki müzakerelerde Beyaz Rusya’nın ana odak noktası olmuştur. AEB’ye üyeliği Beyaz Rusya’ya her zaman tercihli şartlarda kredi alabileceğini vaat etmekteydi. Rusya, Beyaz Rusya ekonomisinin krizde olduğu zamanlarda kurumun önemini göstermek için AEB tarafından resmi olarak verilen istikrar kredisini sağlamıştır. Beyaz Rusya’nın korkularına gelecek olursak, her şeyden önce Beyaz Rusya, Rusya ekonomisinde oluşacak durgunluktan korkmaktadır. Rusya, Beyaz Rusya’daki ticaretin neredeyse %50’sini oluşturmaktadır, bu yüzden Rusya ekonomisindeki daralma Beyaz Rusya için zararlara yol açacaktır. Beyaz Rusya ayrıca Kremlin’in Birliği siyasileştireceğinden korkmaktadır. Son olarak Beyaz Rusya kamuoyu sık sık AEB’nin ülkenin egemenliğini etkileyebileceği endişesini dile getirmektedir. Ancak bu bir abartı olarak değerlendirilmektedir. AEB anlaşmasının bu durumun gerçekleşmesine mahal verecek hükümleri bulunmamaktadır. 580 _{Beyaz Rusya 2010 yılında Avrasya Gümrük Birliği’nin} kurulmasından önce Rusya’dan daha açık bir ekonomi değildi. Bu nedenle Rusya’ya transferleri Ermenistan, Kırgızistan veya Kazakistan’dan çok daha küçüktü. Beyaz Rusya ile Rusya’nın ticaret ilişkisindeki en önemli konu, Beyaz Rusya’daki büyümenin ucuz Rus petrol ve doğal gazının ithal edilip, petrolün rafine edilmesi ve rafine ürünlerin Batıya ihraç edilmesi üzerine önemli ölçüde Rusya’ya bağımlı hale gelmesidir. Böylelikle kendi vatandaşlarına ucuz petrol ve doğal gaz sağlamaktadır. Aslında bu Rusya’nın Beyaz Rusya’ya sübvansiyonuydu. 2010 yılında Rusya Beyaz Rusya’ya yurtiçi kullanım tahminini aşan petrol miktarları üzerine petrol vergileri uygulamış ve bu da Beyaz Rusya’nın rafine edilmiş petrol üzerindeki sabit para kazanma kapasitesini önemli ölçüde azaltmıştır. Beyaz Rusya 2015 yılında petrol fiyatının sübvansiyonunun ortadan kalktığına çok fazla inanmıştır. Beyaz Rusya ara sıra misilleme eylemini gerçekleştireceği bir ticaret savaşına rağmen, petrol ve doğal gaz sübvansiyonları ikili ticaret ilişkilerine hükmetmektedir. Genel olarak Beyaz Rusya enerji sübvansiyonlarını korumak için çoğu ticaret konusu üzerinde Rusya’ya

580 _{Ryhor Astapenia, “Belarus and the Eurasian Economic Union: The View From Minsk”,}

https://www.ecfr.eu/article/commentary_belarus_and_the_eurasian_economic_union_the_view_from _minsk, (14.08.2018).

karşı çıkmaktadır.581 _{Gümrük Birliği, Tek Ekonomik Alan ve AEB bazı uzmanlar} tarafından Şanghay İşbirliği Örgütü’ne (ŞİÖ) rakip olarak görülmektedir, çünkü bahsedilen işbirliklerinin üyeleri hem birbiriyle hem de Çin ile stratejik ortaktır. Beyaz Rusya ŞİÖ kapsamında diyalog ortağı statüsü uygulayarak ve bölgesel projelere katılım sağlayarak çift yönlü ilişkiler kurmaktan fayda elde etmektedir. Diyalog statüsünü uygulamak Beyaz Rusya’da ŞİÖ birimleri ve temsilcileri ile bir etkileşim mekanizması oluşmasını sağlamıştır. Beyaz Rusya için ekonomik boyut işbirliği için gelecek vaat etmektedir. ŞİÖ Konseyi ile etkileşim sayesinde Beyaz Rusya’da ŞİÖ’nün özel yapılarını da içeren çeşitli büyük ölçekli projeler uygulanabilmiştir. İpek Yolu’nun ekonomik kemeri olan 21. yy Deniz İpek Yolu’nu oluşturmakta için Çin tarafından başlatılan projeler aslında Çin ile üye ülkelerin, gözlemcilerin ce ŞİÖ diyalog ortaklarının çok yönlü işbirliğini göstermekle birlikte Avrasya’nın ortak ekonomik gelişimi konusunda önemli bir güç de sağlamaktadır.582 Beyaz Rusya’nın Avusturya Büyükelçisi Alena Kupchyna’ya göre Beyaz Rusya dinamik olarak gelişmekte olan bir ülkedir ve rekabetçi avantajları olarak düşünülebilecek bir dizi özelliğe ve kaliteye sahiptir. Bunu ise şu ifadeleri ile desteklemektedir:583

- Beyaz Rusya Avrupa ve Rusya arasındaki önemli ulaşım yollarının kesiştiği noktada, Avrupa’nın coğrafi merkezinde yer almakta ve transit ülke olarak önemli bir rol oynamaktadır.

- Bugün Beyaz Rusya’nın iyi gelişmiş alt yapıya, zengin sanayi geleneklerine, güçlü AR-GE sektörüne ve yüksek nitelikli işgücü kaynaklarına sahip olmasının nedeni SSCB döneminde Beyaz Rusya’nın, diğer Sovyet Cumhuriyetlerinden tedarik edilen hammaddelerden ve yarı mamul ürünlerden traktör, kamyon, takım tezgahları, buzdolabı, televizyon vb. üretildiği bir tür montaj tesisi görevini görmesinden kaynaklanmaktadır.

581 _{David G. Tarr, “The Eurasian Economic Union Among Russia, Belarus, Kazakhstan, Armenia and}

the Kyrgyz Republic: Can It Succeed Where Its Predecessor Failed?”, Eastern European Economics, Cilt 54, Sayı 1, 2016, s.19.

582 _{Alena A. Dastanka, a.g.m., s.21.}

- Beyaz Rusya ayrıca iş faaliyetleri için çok elverişli koşullar sunmaktadır. Dünya Bankası “İş Yapma Endeksi 2018” derecelendirilmesinde Beyaz Rusya 38. sırada yer almaktadır.

- İnsan potansiyeli diğer bir vurgulanması gereken husustur. Beyaz Rusya yüksek insani gelişme endeksine sahip ülkeler grubunda yer almaktadır. BM İnsani Gelişme Endeksi’nde (2016) 52. sırada yer almaktadır.

- Beyaz Rusya bir dizi sanayide önemli rol oynamaktadır. Damperli kamyon, potas gübre ve süt ürünleri bunların başında gelmektedir.

- Son olarak bunların da üstünde siyasi ve sosyal istikrar, nispeten düşük üretim maliyetleri ve BDT’deki en düşük yolsuzluk oranları gibi faktörleri de vurgulamak gerekmektedir.

Beyaz Rusya için Rusya ve dünyanın geri kalanı ticaret hacmi açısından karşılaştırılabilir fakat diğer AEB üyeleri bu açıdan göz ardı edilebilir. Rusya pazarı Beyaz Rusya ekonomisinin bazı sektörleri için özellikle önem arz etmekte olup, 2015 yılında toplam gıda ürünleri ihracatının %35’ini ve aynı dönemde makine ve nakliye ekipman ihracatının %22’sini karşılamaktadır. Rus pazarına daha iyi erişim vaadi Avrasya projesinin cazibesinin önemli bir unsurunu oluşturmaktadır. Ancak Beyaz Rusya’nın Rusya’ya bağımlılığında temel ithalat kaynağı olan hidrokarbonlar belirleyici faktör olmuştur. Enerji ithalatı için elverişli şartların güvence altına alınması Beyaz Rusya’nın son 20 yılda Rusya ile yeniden bütünleşme isteğini desteklemektedir. Devletler arası enerji sözleşmeleri yıllık olarak müzakere edildiğinde her iki tarafın da pazarlık yapması için sık sık fırsatlar bulunmaktadır. Bu vesileyle Minsk, Rusya’nın yerli tüketicilerine sunulan fiyatlardan daha istikrarlı bir şekilde enerji tedariki ve enerjiye erişimi için ısrar etmektedir. Bunu başarmak için de Beyaz Rusya Rus direnişi ile karşılaştığında AEB’yi terk etmekle tehdit etmekten de geri kalmamaktadır. Bununla birlikte ekonomik durumun kötüleşmesi, finansmana alternatif erişim eksikliği ve halkın memnuniyetsizliğinin artması ile birlikte Lukashenka’nın Moskova’nın ekonomik desteğine güvenmekten başka seçeneği de görünmemektedir.584