Belçika Krallığı’nda Yüksek Denetim

3.1.3.1. Yüksek Denetim Kurumunun Tarihi GeliĢimi, Günümüzdeki Anayasal Konumu ve TeĢkilat Yapısı

17 ġubat 1994 tarihli Belçika Anayasası’na göre Belçika’nın yönetim biçimi anayasal monarĢidir. Ülkenin devlet sistemi ise dil toplulukları (Flaman Topluluğu, Fransız Topluluğu ve Almanca KonuĢanlar Topluluğu) ile bölgelerden oluĢan (Flaman Bölgesi, Valon Bölgesi ve Brüksel Bölgesi) ve kuvvetler ayrılığı ile hukuk devleti ilkelerine dayanan bir federal devlettir.684 Kral, devletin baĢı olarak sorumsuz ve dokunulmazdır. Ancak resmi iĢlerde yetkileri sınırlı tutulmaktadır. Örneğin, Anayasa’nın 105. ve 106. maddelerine göre, Kral Anayasa ve Anayasa’ya istinaden çıkartılmıĢ özel kanunlar ile resmi olarak kendisine verilen yetkiler haricinde baĢka bir yetkiye sahip değil ve hiçbir iĢlemi bir bakanın karĢı imzası olmadan yürürlüğe girmemektedir.685

Ülkenin yasama organı Temsilciler Meclisi ile Senatodan oluĢmaktadır. Temsilciler Meclisi nispi temsiliyet sistemine göre dört yıllığına seçilen 150 üyeden oluĢur. Senato ise toplam olarak 71 üyeden oluĢmaktadır. Bunların yirmi beĢi Flaman seçim çevresi tarafından seçilir, on beĢi Fransız seçim çevresi tarafından seçilir, onu Flaman Parlamentosu adıyla anılan Flaman Topluluğu Parlamento üyeleri arasından atanır, onu Fransız Topluluğu Parlamentosu üyeleri arasından atanır, biri Alman Topluluğu Parlamentosu üyeleri arasından atanır, altısı Flaman seçim çevresi tarafından seçilen ve Flaman Topluluğu Parlamentosunun üyeleri arasından atanan senatörler tarafından atanır, dördü Fransız seçim çevresi tarafından seçilen ve Fransız Topluluğu Parlamentosu üyeleri arasından atanan senatörler tarafından atanır. Senato üyelerinin görevde kalma süresi 4 yıldır.686

Belirtilen Kral ve Parlamentonun yanında federal düzeyde devletin en üst kurumlarından biri de en az 15 üyeden oluĢan Federal Hükümet’tir. Kral, Hükümetin

684 _{National Audit Office of UK, a.g.e., p. 30.}

685 _{Adalet Bakanlığı, “Belçika Anayasası”, Avrupa Birliği Üyesi Bazı Ülkelerin Anayasaları,}

Ankara, Adalet Bakanlığı Yayın ĠĢleri Daire BaĢkanlığı, 2011/c, s. 125,

http://www.adalet.gov.tr/duyurular/2011/eylul/anayasalar/ulkeana/pdf/05-BELÇĠKA%2099- 148.pdf (E.T. 05.07.2018).

149

bakanlarını atar ve görevden azleder. Bakanlar da Temsilciler Meclisine karĢı sorumludurlar.687

Bununla birlikte, günümüzde Belçika’nın üst kurumlarından biri olan Belçika SayıĢtayı devletin idari yapısında bir yüksek yargı kurumu olarak yer almaktadır. SayıĢtayın tarihsel geçmiĢine bakılırsa, 14. yüzyıla kadar uzandığı görülmektedir. Örneğin 1386 yılında Burgonya ve Flandra Kontluğu’nun Dükü Filip tarafından Lille’de Hesap Odası oluĢturulmuĢtur. Zamanla bu kurumun yetkisi Burgonya Kontluğu topraklarının geniĢlemesiyle birlikte Namur Kontluğu ile Hainaut ve Tournaisis Kontluğu için de geçerli olmuĢ ve 1830 yılına kadar varlığını sürdürmüĢtür. 30 Aralık 1830 tarihinde Belçika Ulusal Kongresi’nin Kararı’yla SayıĢtay yeniden kurulmuĢ ve 7 Ocak 1831 tarihinde kabul edilen Anayasa’nın 116. maddesinde yer almıĢtır. 29 Ekim 1846 tarihinde ise SayıĢtay TeĢkilatı Hakkında Kanun kabul edilerek 1830 yılındaki Ulusal Kongrenin Kararı yürürlükten kaldırılmıĢtır.688

1921 yılında kabul edilen kanunla SayıĢtaya verilen harcama sonrası ve harcama öncesi denetim görevleri ile denetim yetkisi daha da geniĢlemiĢtir. Ayrıca bir baĢkan, dört üye ve bir genel sekreterden oluĢan iki komisyon kurulmuĢtur. 1922 yılından itibaren ise kurumun iĢlevleri belirlenen iki komisyon arasında paylaĢtırılmıĢtır. Komisyonların biri, devlete ait genel hesapları ve saymanların hesaplarını denetlemekle görevlendirilmiĢ diğeri de bütçede tahsis edilen ödenekleri aĢan borçlanmaları engellemek, ödeme ve transfer emirleri ile ilgili SayıĢtaya gönderilen sorulara cevap vermekle yetkilendirilmiĢtir. Daha sonra 1989’da SayıĢtay federal kurumları ile yerel ve bölgesel yönetimlerin kaynaklarını denetim yetkisini üstlenmiĢtir. 1998 yılında yapılan düzenlemelerle SayıĢtaya harcama öncesi uygunluk denetimi, yanı sıra harcama sonrası performans denetimini yürütme yetkisi ile performans denetimi sonuçlarını ve elde edilen bulgularını, yönetimin iyileĢtirilmesi amacıyla yürütme tarafından alınabilecek önlemler hakkında yasamayı bilgilendirme iĢlevi verilmiĢtir.689

Bununla birlikte 1995 ve 2004 yıllarında bir dizi kanunların kabul edilmesiyle SayıĢtaya kamu görevlilerin mal bildirimlerinin denetimi görevi yüklenmiĢtir.

687 _{Adalet Bakanlığı (2011/c), a.g.e., s. 123-124.}

688 _{Court of Audit of Belgium (Historical survey),}

https://www.courdescomptes.be/EN/Presentation/HistoricalSurvey.html (E.T. 05.07.2018). 689 _{Avcı, a.g.e., s. 191.}

150

1998’de ise diğer bir kanunla, siyasi partilerin seçim kampanyalarının maliyeti ve finansmanı kontrolünde danıĢmanlık rolünü üstlenmiĢtir.690

Günümüzde SayıĢtay ile ilgili temel düzenlemeler Belçika Anayasası ile 29 Ekim 1846 tarihinde kabul edilen SayıĢtay TeĢkilatı Hakkında Kanun’da691 belirtilmektedir. Anayasa’nın 180. maddesine göre,

“Sayıştay üyeleri, Temsilciler Meclisi tarafından kanunda belirtilen süreyle göreve atanırlar.

Bu Mahkeme, genel idari hesapların ve tüm muhasebat memurlarının kamu hazinesine hesap vermekle yükümlü oldukları hesapların incelenmesinden ve doğruluklarının denetlenmesinden sorumludur. Mahkeme ayrıca, vergi alacakları dahil Devlet alacaklarının tesisi ve tahsiliyle ilgili işlemlerin genel olarak gözetiminden de sorumludur. Devletin çeşitli idarelerinin hesaplarını denkleştirir ve bu amaçla lüzum görülen tüm bilgi ve muhasebat belgelerinin toplanmasından sorumludur. Devletin genel hesapları Sayıştayın gözlemleriyle birlikte Temsilciler Meclisine sunulur.

Bu Mahkemenin teşkilatı kanunla kurulur”.692

Bununla birlikte, SayıĢtay altı yıllık bir dönem için Temsilciler Meclisi tarafından seçilen 12 üyeden oluĢmaktadır. Bu üyeler aynı zamanda SayıĢtay teĢkilatında yer alan Fransızca ve Flemenkçe konuĢan iki dairenin üyeleridir. Her daire 1 baĢkan, 4 üye ve 1 genel sekreterden oluĢmaktadır. Öte yandan bu iki dairenin birleĢimi de SayıĢtayın en üst kurumunu (Genel Kurul) meydana getirmektedir.693 Belirtilen 12 üye SayıĢtay TeĢkilatı Hakkında Kanun’un 1. maddesine göre doğrudan Temsilciler Meclisi tarafından seçilirken daire baĢkanları ile üyeleri en az 30 yaĢını, genel sekreter ise en az 25 yaĢını doldurmalı ve devlet dairelerinin üst düzey pozisyonları için aranan yüksek öğrenim (1. derece) görmüĢ olmaları gerekir.694

690 _{Ayrıntılı bilgi için bkz. Court of Audit of Belgium, “New fields for the Court of Audit of}

Belgium”, EUROSAI Magazine, No: 12, 2006, p. 81-86.

691 _{Belçika SayıĢtayı’nın TeĢkilatı Hakkında Kanun (29.10.1846),} https://www.courdescomptes.be/EN/Presentation/ReferenceTexts/ReferenceText1846.html (E.T. 05.07.2018).

692 _{Adalet Bakanlığı (2011/c), a.g.e., s. 143-144.}

693 _{National Audit Office of UK, a.g.e., p. 31.}

151

Bir kez atanan üye tekrar aynı göreve atanabilmektedir. Ancak böyle olmakla beraber üyelerin genel görev süreleri, belirlendiği gibi minimum 30 maksimum 70 yaĢla sınırlanmaktadır.695

Üyeler dıĢında SayıĢtay tarafından diğer personel görevlileri de istihdam edilmektedir. Günümüzde SayıĢtayda dengeli bir Ģekilde Fransızca ve Flemenkçe konuĢan yaklaĢık 550 personel görev yapmaktadır. Bunlardan çoğu denetçi veya kontrolördür. 2017 yılında ise, SayıĢtay yaklaĢık 506 personeli istihdam etmiĢtir. Personelin üçte ikisi denetçi ve denetçi yardımcılarından oluĢurken, diğerleri idari ve destek hizmetlerden sorumludur.696 Kurumun personeli üç sektöre ayrılmıĢ ve BaĢdenetçi – Müdürleri tarafından yönetilen 10 müdürlükten oluĢmaktadır. 1. Sektör diğer SayıĢtay organlarına destek sağlamakla görevli olup Koordinasyon ve AraĢtırma Müdürlüğü ile Genel ĠĢler Müdürlüğünden oluĢmaktadır. 2. Sektör Federal düzeyde, 3. Sektör ise Bölge düzeyinde mali ve tematik yönlere ayrılan iĢlemsel sektörlerdir. Mali yönü bütçe analizleri ile mali denetimi ve kamu hizmetlerinin ve mali yönetiminden sorumlu üst düzey yöneticilerinin denetimini kapsamaktadır. Tematik yönü ise denetimlerin yasallığı, iĢlem ve prosedürlerinin doğruluğu yanı sıra hizmet, süreç veya politikaların, etkinlik, verimlilik ve tutumluğunu değerlendirmek amacıyla kamu fonlarının yasal kullanımı ile ilgilenmektedir. Sektörlerin teĢkilat yapısı SayıĢtayın Genel Kurulu tarafından düzenlenmektedir.697

3.1.3.2. Yetki ve Denetim Alanı

Günümüzde Belçika SayıĢtayı; bütçe üzerinde danıĢmanlık, mali denetimi, yasallık ve düzenlilik denetimi, kamu fonlarının kullanımı üzerinde performans denetimi, yargılama, bilgilendirme ve diğer spesifik iĢlevleri yürütmektedir. Ayrıca kurumun denetim yetkisi oldukça geniĢ ve merkezi hükümeti, yerel ve bölgesel yönetimleri, kamu kurum ve kuruluĢlarını kapsamaktadır. Denetimler neticesinde

695 _{Avcı, a.g.e., s. 194.}

696 _{Court of Audit of Belgium, “Annual Activity Report 2017 (abridged version)”, Brussels, 2018,} p. 5; https://www.courdescomptes.be/EN/Publications/AnnualReports.html (E.T. 05.07.2018).

697 _{Court of Audit of Belgium (Organisation),}

152

elde edilen bulgular SayıĢtay tarafından belli aralıklarla Federal ve Yerel Meclislere raporlar verilmektedir.698

Belirtilen faaliyetler, objektiflik ve tarafsızlık ilkeleri çerçevesinde, SayıĢtay tarafından kendi inisiyatifiyle yürütülmektedir.699

Ancak Kurumun yetki kapsamına göre Temsilciler Meclisi SayıĢtaydan denetim düzenlemesi talebinde bulunabilir.700

a) Bütçe üzerinde danıĢmanlık

Bu görev kapsamında SayıĢtay, yürütme tarafından yasamaya sunulan devlet bütçesi üzerinde kanun taslaklarını inceler ve milletvekilleri tarafından kanun taslağı üzerinde oy verilmeden önce Parlamentoya görüĢ bildirir.701

b) Mali denetim

Bu yetki kapsamında kurum, Federal Devlet, Komünler, Bölgeler ve bunlara bağlı kamu hizmet kuruluĢları tarafından hazırlanan ve kamu fonlarının kullanımı ile ilgili bilgileri içeren yıllık raporlar ve mali tabloları üzerinde, güvenilirlik, doğruluk ve özellikle muhasebe mevzuatına uygunluk açısından mali denetimini yürütmektedir. Bununla birlikte SayıĢtay bu tür denetim çerçevesinde kamu gelir ve giderlerinden sorumlu olan saymanların hesaplarını kontrol eder ve kapatır.702 Kamu zararı tespit edilmesi durumunda yargılama yetkisini iĢletir.703

c) Yasallık ve düzenlilik denetimi

SayıĢtay tarafından yürütülen diğer denetim türü de kamu gelirleri ile giderleri üzerinde yasallık ve düzenlilik denetimidir. Bu denetim çerçevesinde kurum kamu gelir ve giderlerinin bütçe kanununda belirlenen ödenek tutarlarına ve diğer ilgili yasal düzenlemelere uygun olup olmadığını kontrol etmektedir.704

ç) Kamu fonlarının kullanımı üzerinde performans denetimi

698 _{Court of Audit of Belgium (Competences),}

https://www.courdescomptes.be/EN/Presentation/Competences.html (E.T. 05.07.2018); Avcı, a.g.e., s. 196.

699 _{Court of Audit of Belgium (Reviewing approaches),}

https://www.courdescomptes.be/EN/Presentation/ReviewingApproaches.html (E.T. 05.07.2018).

700 _{Belçika SayıĢtayı’nın TeĢkilatı Hakkında Kanun (29.10.1846), m. 5.}

701 _{Belçika SayıĢtayı’nın TeĢkilatı Hakkında Kanun (29.10.1846), m. 5; Court of Audit of Belgium}

(Budget analysis), https://www.courdescomptes.be/EN/Presentation/Competences.html (E.T. 05.07.2018).

702 _{Belçika SayıĢtayı’nın TeĢkilatı Hakkında Kanun (29.10.1846), m. 8.}

703 _{Court of Audit of Belgium (Financial audit),}

https://www.courdescomptes.be/EN/Presentation/Competences.html (E.T. 05.07.2018).

704 _{Court of Audit of Belgium (Legality and regularity audit),}

153

Bu tür denetimi çerçevesinde SayıĢtay, sağlık, adalet, istihdam, vergilendirme, eğitim, tarım, turizm vb. kamu politikalarının yönetimini etkinlik, verimlilik ve tutumluluk ilkelerine göre yerine getirilip getirilmediğini incelemektedir.705

d) Yargılama

Yukarıda belirtildiği gibi, SayıĢtay kamu gelir ve giderlerinden sorumlu olan saymanların hesaplarını kontrol etmek ve onaylamakla görevlendirilmiĢtir. Bu bağlamda 1846 tarihli Belçika SayıĢtayının TeĢkilatı Hakkında Kanun’un 7. maddesine göre, hesaplar sayman tarafından her yıl veya saymanın görevden ayrılması durumunda görevden ayrıldığı zaman SayıĢtaya gönderilmektedir. Düzenlenen inceleme neticesinde kamu zararı tespit edilirse Kurum yargılama yetkisini iĢletebilmektedir. Ancak verilen kararlar kesin olmayıp Yüksek Mahkemeye temyiz edilebilmektedir. Söz konusu SayıĢtay kararı Yüksek Mahkeme tarafından bozulursa dosya yasama üyelerinden oluĢan uygun bir “ad hoc” komitesine sevk edilir.706

e) Bilgilendirme iĢlevi

Yürütmenin faaliyetleri ile ilgili kapsamlı bilgi edinilmesi amacıyla SayıĢtay düzenlenen denetimlerinin sonuçlarını Federal ve Yerel Meclislere belli aralıklarla ve çeĢitli Ģekillerde bilgi vermektedir. Bilgilendirme Ģekillerinden en önemlileri de yıllık ve özel denetim raporlarıdır.707

Meclislere gönderilen raporlar meclis komitelerinde SayıĢtay temsilcilerinin katılımıyla tartıĢılırken, raporlar SayıĢtayın web sitesinde de yayınlanmaktadır.708

f) Diğer spesifik iĢlevler

SayıĢtay, 1989’da düzenlenen kurumsal reformlar çerçevesinde, federe kurumların arasında kaynakların dağılımı ile ilgili bir dizi spesifik iĢlevler ile görevlendirilmiĢtir. Söz konusu Fransız ve Flaman Toplulukları arasında katma değer vergilerinin doğru dağıtılması amacıyla belirlenen Komünler tarafından yürütülen öğrenci sayımı kontrole tabi tutulmaktadır. Bununla birlikte SayıĢtay

705 _{Court of Audit of Belgium (Audit of the sound use of public funds),}

https://www.courdescomptes.be/EN/Presentation/Competences.html (E.T. 05.07.2018). 706

Court of Audit of Belgium (Informational task),

https://www.courdescomptes.be/EN/Presentation/Competences.html (E.T. 05.07.2018). 707 _{Avcı, a.g.e., s. 197.}

708 _{Court of Audit of Belgium (Informational task),}

154

Bölgeler arasındaki vergi rekabeti önlemek amacıyla Bölgelerin mali özerkliği üzerinde kiĢisel gelir vergisi ile ilgili tavsiye ve bilgi vermektedir. Üstelik, SayıĢtay iyi yönetiĢim görevlerini de yürütmektedir. Özellikle, seçim giderlerinin sınırlanması ve kontrolü konusunda, aday ve siyasi partiler tarafından yapılan harcamalar hakkında raporların doğruluğu ve bütünlüğü ile ilgili yasama meclislerine tavsiyeler sunulmaktadır. Siyasi partilerin finansmanı konusunda ise SayıĢtay, partilerin yıllık hesapları üzerinde Federal Parlamentosu’na tavsiyelerde bulunabilmektedir.709 Ayrıca yukarıda da belirtildiği gibi, kurum 1 Ocak 2015 tarihinden itibaren kamu görevlilerin mal bildirimlerinin denetimini de yürütmektedir.710

3.1.3.3. Yasama ve Yürütme ile ĠliĢkileri

Belçika SayıĢtayı ile Parlamentosu arasındaki iliĢkiler Parlamento teĢkilatında bulunan çeĢitli komiteler aracılığıyla kurulmaktadır. SayıĢtay tarafından Parlamentoya gönderilen raporlar yasama komitelerinde SayıĢtay temsilcilerinin katılımıyla tartıĢılmaktadır. Ayrıca SayıĢtay denetim sonuçlarının daha sistematik bir Ģekilde takip edilmesi amacıyla yasama bünyesinde yer alan komitelerin dıĢında çeĢitli alt komiteler bulunmaktadır. Bu alt komitelerin temel görevi, denetlenen kurumun ilgili bakanı ve SayıĢtay temsilcisinin katılımı ile SayıĢtay tarafından verilen yıllık raporlarında belirtilen hususları incelemektir. Bu bağlamda Parlamento komiteleri ile alt komitelerinin tüm üyeleri raporla ilgili bilgi sormak ve belgeleri incelemek yetkisine sahiptirler. Diğer ifadeyle yasama üyeleri raporla ilgili SayıĢtay ile danıĢabilir ve SayıĢtay Genel Kurulu ve dairelerinin toplantı tutanaklarının, SayıĢtay ile bakanlar arasındaki mektupların, bütçe ve mali bilgilerin ve saymanlık belgelerin kopyasını almak hakkına sahiptirler.711

709 _{Ayrıntılı bilgi için bkz. Court of Audit of Belgium (2006), a.g.e., p. 84-86.}

710 _{Court of Audit of Belgium (Specific tasks),}

https://www.courdescomptes.be/EN/Presentation/Competences.html (E.T. 05.07.2018); Court of

Audit of Belgium, 2015, p. 9,

https://www.courdescomptes.be/EN/Publications/AnnualReports.html (E.T. 05.07.2018);

Ayrıntılı bilgi için bkz.Court of Audit of Belgium (2006), a.g.e., p. 81-83. 711

155

Bununla birlikte, SayıĢtay anayasal kurum olarak hem yasama hem de yürütmeden bağımsızdır. Ancak buna rağmen Federal ve Yerel Meclis üyeleri kurumdan her an bilgi isteyebilmektedir.712

3.2. YARGI YETKĠSĠ OLMAYAN KURUL TĠPĠ SAYIġTAYLAR