Bedri Rahmi Eyüpoğlu ( 1911 1975)

Yazar, şair ve ressam olan Bedri Rahmi Eyüboğlu, 1911’de Giresun Görele’de doğdu. Kaymakam bir babanın oğludur. Babasının mesleğinden dolayı Anadolu’nun farklı kentlerinde yaşama imkânı olmuştur. Anadolu’nun doğal ve kültürel özelliklerinden etkilenmesi, ilerleyen zamanlarda yapacağı, yerel motifli resimlerine katkıda bulunacaktır. Trabzon’da öğretmenlik yapan, ressam Zeki Kocamemi, henüz öğrenci olan Eyüpoğlu’nun, yeteneğini keşfederek ona yol göstermesiyle sanat hayatına başlamıştır. Ressamın gelişmesinde, bu sıralarda Fransa’da öğrenim gören ağabeyi Sabahattin Eyüpoğlu’nun, kardeşine göndermiş olduğu Batı resim kitaplarının da katkısı olmuştur. 1929’da İstanbul Güzel Sanatlar Akademisinde

sanat eğitimine başladı. İbrahim Çallı, Ziya Güran, Léopold Lévy’nin atölyelerinde ders aldı. 1931 yılında Fransa’ya giden Bedri Rahmi Eyüpoğlu orada Gauguin, El Greco, Cézanne, Matisse, Braque, Chagall gibi ustaların resimlerini inceleyerek üsluplarından etkilenmiştir. Paris’te kısa bir dönem André Lhote Atölyesi’nde çalıştı. Yurda döndükten sonra 1937’de Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’ne resim öğretmeni olarak atandı. 1942 yılında Cumhuriyet Halk Partisi’nin aracılığıyla düzenlenen yurt gezilerine katılarak ilk önce Edirne’ye daha sonra Çorum’a giderek Anadolu insanını ve toprağını konu alan resimler yapmaya başlamıştır. Bu dönem resimlerinde köy manzaraları, köy kahveleri, halay çekenler, pazardan köye dönenler, pazar yerleri, han avluları, saz çalan âşıklar gibi yerel konuları resimlerine işlemiştir. Yabancı ressamlardan etkilendiğini, Eyüpoğlu’nun resimlerindeki Doğu- Batı sentezinden çıkarmaktayız. Dışavurumcu üslupla yapılan figürlerin iç ve dışını, geleneksel sanatın yerel motifleriyle işleyerek resimler yapmıştır. 1947 yılında İstanbul’da kendi ismini taşıyan özel bir atölye açmıştır.

Görsel-82: Bedri Rahmi Eyüpoğlu, “Kadın ve Kuş”, 1952, 28x 20 cm, Kâğıt Üzerine Sulu Boya, (“Sanal”, 2019).

Görsel-83: Bedri Rahmi Eyüpoğlu, “Oturan Köylü”, 28x22 cm, Kâğıt Üzerine Guaj Boya, (“Sanal”, 2019).

Görsel-84: Bedri Rahmi Eyüpoğlu, “Kahbe Felek Sana Nettim Neyledı̇m Yıktın Mümkünümü Çarelerimı̇”, 1966, 120x208 cm, TÜYB, (“Sanal”, 2019).

Eyüpoğlu’na göre, sanat öğrenileni olduğu gibi aktarmak ya da realist çizimler yapmak değildir. Öğrenileni sanatçının kendi iç dünyasında tartarak ve yeni bir boyut kazandırarak, kendine has bir üslupla ortaya konan eserlerin, sanatsal bir değer taşıdığını savunur. 12 Mart sürecinde kardeşi Sabahattin Eyüboğlu’nun gözaltına alınması onu çok etkiler ve toplumsal değerleri içeren resimler yapar. Sanatçı görsel- 84’de, “Kahbe Felek Sana Nettim Neyledı̇m Yıktın Mümkünümü Çarelerimı̇” resminde, bu süreçte yaşadığı bunalımları, kendine has bir üslupla dışa vurduğu görülmektedir. Ön kompozisyonda elinde saz tutan bir erkek figürü bulunmakta olup bu figürün sol yanında beyaz eşarplı, oldukça derin düşüncelere dalmış kadın figürü yer almaktadır. Resmin sağ arka bölümünde çalınan sazı dinleyen kadınlı ve erkekli silüetler bulunmaktadır. İzleyiciye göre sol tarafta masanın üstünde, kırmızı ve mavi renkler kullanılarak yapılan semaver dikkat çekmektedir. Bu ortamın kahvehane ya da dostlar meclisi olabileceğini söylemek mümkündür. Eyüpoğlu’nun resimde sıcak tonlara ağırlık vermesi, insanların içinde bulunduğu ruhsal durumun bir yansımasıdır. Bu resmin yapıldığı dönem, toplumsal olayların revaçta olduğu zamana denk gelmektedir. Bu yıllarda ki sanayileşme, köyden kente göçün artmasına, kentlerde nüfusun çoğalmasına, gecekonduların oluşmasına neden olmuştur. Diğer taraftan da

1960 askerȋ darbesi sonrası siyasal ayaklanmaların çoğaldığı bunalımlı dönem yaşanmaktadır. Resimde, beyaz eşarplı kadın figürü, saz çalan erkek figürü ve arkada çizgisel olarak ifade edilen diğer figürlerin dalgın duruşlarından, yaşanan bunalımlı sürecin toplumun üzerinde bıraktığı tesiri ve refah içinde yaşamaya duyulan özlemi göstermiştir. Bedri Rahmi Eyüpoğlu, “Kahbe Felek Sana Nettim Neyledim Yıktın Mümkünümü Çarelerimi” resmini, yaşanılan zor şartların toplum üzerinde bıraktığı bunalımı dışavurumcu üslupla yapmıştır.

Görsel- 85 : Bedri Rahmi Eyüpoğlu, " Kırmızı Kahve", 1975, T.Ü.A.B., 125x125cm., ("Sanal"” 2019).

Bedri Rahmi Eyüpoğlu toplumsal değerlere önem veren bir sanatçımızdır. Görsel-85’de, "Kırmızı Kahve" resminde ana merkezde dört tane figür bulunmaktadır. Ortada yer alan figür, önünde duran sarı masaya eğilmiş, seyirciye bakmaktadır. İzleyiciye göre sağ tarafta saz çalıp söyleyen bir erkek figürü ve onun yanında gövdesi gözükmeyen ama başı ile oturduğu sandalyesi belli olan bir erkek figürü yer almaktadır. Sol tarafta oturan başka bir erkek figürü daha vardır. Eserin arka planında kırmızı ton değerinin kullanılmasından dolayı resme sıcak renk tonları

hâkimdir. Bedri Rahmi Eyüpoğlu'nun bu eserde perspektif kullanmadığı dikkat çekmektedir. Eserdeki figürler gerçek büyüklüğüne ve anatomik değerlere önem verilmeden yapılmıştır. Resimde saz çalan figürün, hem saz çalması hem de türkü söylemesi esere hareket kazandırmıştır. “Kırmızı Kahve” resminde ilk bakışta dikkat çeken, ortada seyirciyi izleyen vaziyette önündeki sarı masaya eğilmiş figürdür.

1975 yılında yapılan eserin güncel yaşamdaki bunalımlara değindiği görülmektedir. 70’li yıllar Türk halkının zor zamanlar geçirdiği dönemlerdir. Bu dönem, siyasî bunalımlar ve kültürel çatışmaların bir arada yaşandığı zamanlara karşılık gelir. Saz çalan ve onu dinleyen figürlerin yüzlerindeki mimiklerden yaşadıkları bunalımı okumak zor değildir. Sanatçı, yaşanan acıyı, kederi ve kaybedilişliği göstermektedir. Fonda kırmızı renk tonunun kullanılması, figürlerdeki psikolojik bunalımı niteler şekildedir. Ortada yer alan figür bir teslimiyet duygusu içindedir ve bu duygunun getirmiş olduğu buhranı hisettirebilir. Saz çalan figür ise adeta Neşet Ertaş’ın bozlak okuyuşunu anımsatarak insanların içlerindeki bunalımı dile getirmektedir. “Kırmızı Kahve” duyuları ortaya çıkartarak dışa vurulmuş olan bunalım izlerini gösterir. Bu eser dışavurumcu üslup kullanılarak yapılmıştır.

Görsel-86: Bedri Rahmi Eyüpoğlu, “Efkarlı”, 1950-1959, A.Ü.Y.B., 50x35cm., (“Sanal”, 2019).

Bedri Rahmi Eyüpoğlu’nun bunalım hissettiğimiz diğer bir resmi de görsel- 86 “Efkârlı”dır. Resimde tek bir figür bulunmaktadır. Bu figür izleyiciye bakarak elleriyle çenesini destekleyip tabureye oturmaktadır. Resimde kırmızı, siyah ve beyaz olmak üzere üç ton renk değeri kullanılmıştır. Resmin fonunda kırmızı rengin kullanılmasından dolayı sıcak renk tonlarının hâkim olduğunu söylemek mümkündür. Eserde eğri çizgiler göze çarpar. Çoğunlukla geometrik şekillerin tercih edildiği resimde figürler gerçek büyüklüğünde değildir.

Bedri Rahmi Eyüpoğlu “Efkârlı” resmini 1950-1959 yılları arasında yapmıştır. 1950’li yıllar Türkiye'si, sanatsal alanda pek gelişmemiş ve sanatçıların devletten yardım alamadığı bir ülkedir. O dönem içerisinde birçok sanatçımız kendi imkânlarıyla sanatını geliştirmeye çalışsa da bu çabaları yeterli olmamıştır. Resimdeki figürün derin düşüncelere dalmış halinden sanatçının o dönemde yaşanan zorlukları ve bunalımları yansıtmak istediği söylenebilir. Ağırlıklı olarak kullanılan kırmızı renk ise dönem sanatının ve sanatçılarının gereken değeri görmeyişini kanıtlar niteliktedir. Bedri Rahmi Eyüpoğlu, “Efkârlı” eserini biçimci ve dışavurumcu üslupları kullanarak yapmıştır.