Baskı

Gerek kültür ve gerekse yönetim yönünden, Kemalizmin Kürdistan’da takip ettiği amaç, orada bir Kürt Halkının varlığını inkâr etmek, bu varlı-ğı her hususta yok etmek, ezmek, susturmaktır. İdari ve kültürel baskının hedefi budur.

İdari baskı

Ağrı Dağı İsyanı’ndan sonra Cumhuriyet Burjuva zisi yeni bir “Bele-diyeler Kanunu” yaptı^*. Bu kanun, Meşrutiyet Burjuvazisinin düzenle-diği eski kanunu bile fazla demokratça buluyor ve Belediyenin yürütme gücünü, yani lâfta değil, işte Belediyeyi fiilen hükümetin emrine veriyor.

Burjuvazi, Türk işçisinin gücünü hissettirdiği büyük şehirlerden özellik-le İstanbul’da bunu uyguladı. Fakat bu kanunun asıl yaman uygulama-sı Kürdistan’da oldu. Bugün Birinci Genel Müfettişliğe bağlı dokuz ilin hemen bütün ilçelerinde seçilme ile [gelen] bir Belediye Başkanı yoktur.

Kürdistan’da, Türk Burjuvazisinin doğrudan doğruya etki altında tuta-bildiği birkaç büyük il merkezi müstesna [ayrık] sayılırsa, geri kalan her Belediyenin fiilî yönetimini, o yörenin [en üst] hükümet görevlisi elinde tutar. Her Kaymakam aynı zamanda bütün Muhtar, Belediye Meclisi vb.

seçimini yaptıran Belediye Başkanıdır da... Dikkat edilirse, Doğu İlleriyle Batı İllerinde, aynı Belediye Kanunu’nun uygulanması birbirinin zıddıdır.

Batı’da, Vali Belediye Başkanıdır. Yani büyük şehirlerin belediyesi Kema-list devlet aygıtının demokrasi tanımaz bir parçasıdır. Çünkü Batı İllerinde Belediye Kanunu’nun pratik hedefi, Türkiye İşçi Sınıfının devrimci hare-ketidir. Doğu’da, Belediye Başkanı Kaymakamdır. Yani, daha çok büyük olmayan kasabaların belediyesi Kemalist devlet aygıtının bir parçasıdır.

Çünkü Doğu İllerinde Belediye Kanunu’nun pratik hedefi, Kürdistan Hal-kının isyancı hareketidir. Nitelik yönünden Doğu’yla Batı ara sında bu fark var.

Fakat nicelik yönünden Belediye yönetiminde büsbütün terörcü yöntem ancak Doğu İllerine özgüdür. Hiç şüphesiz Hindistan sömürgesinde

Em-* Belediyeler Kanunu’nun çıkış tarihi 1930’dur. (F. Fegan)

peryalizm bu hususta geniş yetkiler tanımıştır. Çünkü anavatan, o sömür-genin arazi sahip leri ve burjuvaları ile çok daha ileri metotlar sayesinde bir ittifak kurmuştur. Oysaki Türk Burjuvazisi, Kürdistan sömürgesinde uy-gulamaya mecbur kaldığı barbar sömürgecilik yüzünden, henüz müttefiki [kapitalistliğe] bulaşmış unsurlar ve Ağalık la bile pek ısınmış bir halde de-ğildir. Onun için, tıpkı Hükümet karşısındaki “Büyük Millet Meclisi” gibi, Kaymakam karşısında Belediye Meclisi’nin de “ismi var, cismi yok”tur.^*∗

Onun için, Kürdistan devlet aygıtı bakımından, Jandarma ile Tahsilda-rın üstünde ve Genel Müfettişlikle Valilerin altında, diktatör Kaymakam-lardır... Doğu İllerinde yerel yönetim lâftır. Her şey militarist ve terörist Ağalıkla Kemalizmin en zorbaca emir ve yasaklamasına bağlı tutulur.

Kültürel baskı

Bir Doğu İli (Siirt) milletvekili ve İş Bankası kodamanı olan Milliyet başyazarı Mahmut: “Doğu ve Batı İllerimizi özel bir yönetime mi ba-ğımlı tutuyoruz?” adlı bir Başmakalede, bize Doğu İllerinin genç ve ay-dın tabakalarına işleyen şu haberini veriyor:

“Yazık ki Doğu ve Batı İllerimizin halkı arasına çirkin, yalan birçok fikir ve kanaatler yayılmış… Bu uydurma şeyler; en akıllı geçinen bazı gençleri ve aydınları da kazanmış… Güya hükümetin bu yöre halkına karşı özel bir görüşü varmış… Bu halkı, hele Kürtleri okutmamak, on-ları ebedî bir karanlık içinde bırakmak düşüncesindeymiş… En fena memurları bu havaliye gönderiyormuş... En önemli merkezlerde bu sebepledir ki liseler açılmıyormuş...” (Mahmut: Milliyet, 21.12.1931) İşte, İş Bankası’nın ve Halk Partisi’nin mutemedi bir Doğu milletvekili, Doğu ve Batı İlleri gezisinden bu izlenimlerle dönüyor... Milletvekili Mah-mut “bu ve buna benzer birçok” şeyleri “iftiralar...” diye nitelendiriyor.

Bu sözü işitince, siz de kendi kendinize hayret edebilirsiniz…

Acaba hangisi iftira? Yoksa Kemalizm, Doğu İllerinin Kürt çoğunluğu

* ^∗ Ağrı İsyanı’ndan sonra, Doğu İlleri belediyeleri hakkında gazetelerde, sık sık şöyle telgraflar okumaya başladık:

“Van, Malatya, Siirt, Erciş, Beşir belediyelerine vali ve kaymakamlar baka-cak...” (Milliyet, 09.03.1931)

Aynı tarihten az önce Cumhuriyet’te çıkan bir liste, Kürdistan’ın hemen bütün ilçelerinde belediyeleri kaymakam ların eline geçirtiyordu:

“Ankara 16 (telgrafla) - Beyazit, Hakkâri il mer kezleri belediye başkanlığı va-liler; Şinan, Lice, Kulp, Mura diye, Saray, Başkale, Şıtak, Palu, Malazgirt, Keban, Hersek, Nâzımiye, Diyadin, Puzluca, Tutak, Suruç, Siverek, Viran şehir, Gerze, Pervazi, Çabakçur, Mutku, Bulanık, Varto, Şimdinan, Beytüşşebab ilçelerinin be-lediye başkanlıkları kay makamlar tarafından yerine getirilecektir.” (Cumhuriyet, 17.11.1930)

yörelerinde, Kürtlüğün kültürel haklarını mı tanıyor?..

Hayır. Kemalizm, değil Kürtlüğün kültürel hakkını, hatta varlığını bile tanımaz. İşte aynı yazı söylesin:

“Gerçek şu ki, hükümetin bu yöre halkı için gizli ve özel bir politi-kası yoktur. Onun gözünde Türk vatanı bir bütündür. (Yani Kürdistan diye bir şey yok! – H. K.) Vatandaşları ayrı ayrı muameleye tabi tutmak (Galiba Türke Türk, Kürde Kürt demek – H. K.) Cumhuriyet yönetiminin şiarına uymaz. Esasen böyle bir yol seçimi için ortada bir neden de mevcut değildir. (çünkü… – H. K.) Karşı mızda Türkten başka ırklara mensup olduğunu iddia edenler var mı? (Hemen hemen: Varsa boyunu görelim! gibi bir şey. – H. K.) Tam tersine bu yörede herkes Türk okulu, Türk kültürü istiyor.” (Mahmut, agy)

Siirt milletvekili Kürdistan’da “Türkten gayrı ırk”, düşünemiyor. Oysa-ki Anadolu’da bile “Türkten gayrı” az mı ırk vardır.

Fakat söz konusu olan “Irk” mı ya?.. Kültür bugün Irk’ın mı, yoksa Ulus’un mu niteliğidir? Aynı “Irk”tan sayılan Bulgarlarla Türkler, bugün Ulus olarak başka başka Kültürden değil midir ler?

Şu halde Kürdistan’da bir Irk değil, bir Ulus olarak Kürtlük var mı, yok mu, onu arayacağız… Bunu ise yukarıda aradık ve bulduk: Doğu İllerinde temeli Köylü Sorununa dayanan bir Kürt Ulusu davası vardır.

Türk Burjuvazisi bu Ulusun Kültür hakkını tanıyor mu?

Hayır.

Değil bir Ulus ve Kültür hakkı, hatta “Türkten gayrı ırk”ların buluna-bileceği bile imkânsızdır. Şu halde, Kemalizm Kürdistan’da bal gibi sö-mürge siyaseti takip ediyor. Çünkü bir Ulusun en temel haklarından olan Kültür hakkını tanımıyor.

Başka bir nokta var: İngiltere Mısır’da, Hindistan’da, Güney Afrika’da ve Kanada’da İngilizceyi elinden geldiği kadar çok yaymak ister. Hatta bu İngiliz sömürgeleri içinde halkı sırf İngilizce konuşanları bile vardır. Ana-vatan sömürgeyi kendisine daha iyi bağımlı kılabilmek için onu kültürel esareti altına almaya da uğraşır. Hatta sömürge siyasetinin ekonomiden sonra gelen önemli bir genişleme şartı da bu kültür nü fuzunu kökleştir-mektedir. Bugün, Doğu İllerinin pek azında konuşulan Türkçe, Fransızların Tunus ve Suriye sömürgelerinde konuşulan Fransızcadan oran bakımından çok daha azdır. Anavatan, ezdiği uluslar içinde kendisine satın alacağı sınıf ve unsurları, kendi kültürü ile yetiştirdiği oranda sadık kul yapabilir. Tıpkı bunun gibi, Türk Burjuvazisinin de, Kürdistan’da Türk kültürünü yayması, Türk okulu açması sömürge siyase tinin alfabesidir. Siirt milletvekili de,

“esasen böyle bir yol seçimi için ortada bir sebep de yoktur” derken, bunu amaçlıyor. Yani: Kürdistan’da Türk kültürünü yaymamak “için ortada bir sebep de yoktur”...

Oysaki olaylar olaylardır:

“Son istatistiklere göre” “Diyarbekir ve Erzurum talebesi en az eğitim bölgeleridir.” (Cumhuriyet, 8.10.1930)

Sebep?

Siirt milletvekili bu sebebi aklınca bize veriyor:

“Ertelemenin başlıca sebebi bütçe darlığıdır.” (Milliyet, agy, Başma-kale, 21.12.1931)

Bir Kemalist Bakan, bir milletvekilini her zaman bu “Bütçe darlığı” ile

“ikna” edebilir ya da “kandır”abilir, fakat az çok siyaset ve sosyoloji ile temasa geçenler bunu yutabilirler mi?

Bolşevik Devrimi’ni yaptığı zaman, hiç olmazsa bugünkü Kür distan kadar geri olan bugünkü Ermenistan Cumhuriyeti’ni ele alalım. Orası hak-kında herhangi taraf tutan bir fikir yürütmemek için, Kemalist basında ya-zılabilenlerden bir örnek okuyalım:

“1919-1921 tarihlerinde Ermenistan okullarındaki öğrencilerin toplamı 47.000 idi. Şimdi 217.000 kişiye ulaşmıştır. Ermenistan’da 9 Yüksek Okul vardır ki bunların öğrencisi 8.000’dir.Teknik okulları ve İşçi Üniversiteleri ile birlikte yüksek öğrenci otuz iki bine ulaşıyor.

Ermenistan’da Ermeni ve azınlık dillerindeki basın olağanüstü ilerle-miştir. Ermenistan’daki Türk ve Kürt azınlıklarının yararına çok işler vücuda getirilmiştir. Bu ulusal azınlıklar için ayrıca okul şebekeleri [ağları] vardır.” (Cumhuriyet gazetesi, 27.1.1933)

İşte, ulusal baskı, sömürge siyaseti gütmeyen bir sistemde Kültür ge-lişimi böyle olur ve azınlıklar böyle haklandırılır... Boğulmaz. Yoksa her şeyi “Bütçe” ile açıklamaya, bilinen bürokrasi kafasıyla özenirsek, Maliye Bakanlığına verilecek bir işaretle, daha nelere kadir olunmazdı?..

“Tekrar ediyorum, diyor Siirt milletvekili: bu halkta ayrılık eğilim-leri yoktur. Türk topluluğundan ayrı bir durumda yaşamak arzusu hiçbir kafada yer tutmuş değildir. Kürtlük adına söz söyleyenleri ve kışkırtma yapanları buralarda herkes lanetliyor.” (Siirt Milletvekili Mahmut, Milliyet, 21.12.1931)

Ancak “Âmin!” sesleriyle karşılanabilecek olan böyle “resmi iyimser gerçekleme”ler, isyan ocaklığında “Doğu Balkanları” şekline giren Kür-distan hesabına gülünç derecede kuru teselliler değil mi dir? Bir tek halk Muhtarının, bir tek köylü Belediye Azasının, bir tek Kürt Milletvekilinin, bir tek yerel bağımsız ve halka tercüman olan Gazetenin bulunmadığı Kür-distan içlerinde; “Ayrılık eğilimleri” vardır diyebilecek, halkın kendiliğin-denci ve mağrur isyanlarından başka ne olabilir? Kürdistan’da “Kürtlük adına söz söyleyenleri” “lanet”leyenler bulunur mu?

Elbette: Kemalizmle uzlaşan büyük Ağalık ne güne kalmış!.. Çünkü, Ağalık, zaten ekonomik ve sosyal bakımdan daha yüksek bir birliği temsil eden Ulus kavramının taban tabana zıttıdır.

Zaten Kürdistan’da Kemalizmin Ağalıkla ittifakının bir anlamı da bu değil midir? Ağaların uyruğu halinde yaşayan insan yığınları, bir Ulus ör-gütüne erişmiş insanlardan daha kolayca, yabancı bir ulusal baskıya razı olmaz mı?

Maraba kendisine Ağa denilen bir “Sahip” tanır. Onun için, Kürt Ağa-sının Türk Beyi diye bir sahibi bulunmasını bile tabiî görür. Hele kendi sahibinin Türk veya Kürt olması bir toprakbent için en sonra düşünülecek niteliklerdendir… Böyle kuzuyu kim kırpmaz.

Bütün bu kompromi, konspirasyon ve baskı sistemlerine rağmen, Kürdistan’da bir “ayrılık eğilimi”, hem de denize düşenin yılana sarılma-sından daha fecî psikolojiler yaratan bir “ayrılık eğilimi” egemendir, ge-neldir, müthiştir. Ve Kemalizmin orada, hatta kendi kültürünü bile yay-maktan çekinmesinin temel sebebi o bütçe mütçe değil, bu korkudur. O zaman şu satırları daha iyi anlayabiliriz:

“Esasen bir devletin, herhangi bir halk kitlesini, hatta kendisinden ayrı ırktan bile olsa, kör ve cahil bırakmak suretiyle yönetmeye kalkış-ması çoktan iflas etmiştir.” (Mahmut, agy)

Evet, bir sömürgeci ülke “kendisinden ayrı ırktan” olan sömürgelerine bile, kendi kültürünün üstünlüğünü saldırtır. Fakat, o, bizim Kemalist Bur-juvazi için [geçerli] değil…

Birinci Genel Müfettişliğin topladığı gizli bir Konferansımsı toplantı-da, Kemalist memurlar, oybirliği ile şu sonuca varmışlardı: “Kürtleri de okutalım da, başımıza yeni bir Arnavutluk derdi mi açalım!..”

Ne gerek, Kürdistan Halkı bütün bunları bilmese bile, gözünün önünde olan biteni görmeyecek kadar kör müdür?

Bugün Kürdistan’da yaşayan [sömürgecilik], Kemalizm, her gün, Si-irt milletvekilinin söylediği gibi “yeni kurumlar kurmak” şöyle dursun;

İstanbul’un her ilçesinde bir iki yeni Lise açarken, Kürdistan’daki Orta-okulları, Öğretmen okullarını birer birer kapatmaktan, “Bütçe darlığı”nın bütün [yükünü] Doğu İllerine yüklemekten geri kalmıyor ve “Lise”leri Si-vas sınırından Doğu’ya geçirtmiyor.

“Ne çare ki, her insanda tam bir araştırma ve mantık gücünün var olduğunu kabul edemeyiz; halkın aklı, daha çok gözünde ve kulağın-dadır.” (Milliyet, agy)

Bu satırları biz değil, aynı “sadâkatlû” Siirt milletvekili yazıyor. Ve ma-kalesini şöyle bitiriyor:

“Eğer halk, kendileriyle sürekli temas halinde olduğu memurlar aleyhinde bir şikâyet konusu bulmazsa, hainlerin yapmak istediği her türlü isnat ve iftiralar doğal olarak etkisiz kalır.” (agy)

Tamam!

Biz de bunu söylemedik miydi?

Ateş olmayan yerden duman çıkar mı?

İş, Kemalist Burjuvaziye: “Doğu İllerini sömürge yaptın!” demekte de-ğil, bu denilene Kürdistan Halkını inandırmaktadır. Doğu İlleri buna çar-çabuk inanıyor. Çünkü Siirt milletvekilinin de farkında olmadan ağzından kaçırdığı gibi, halk söylenen lâftan çok kendi gözüne ve kulağına inanır!

Lâftan ne çıkar?

Örneğin bugün, eski Müslüman ağalarının İstanbul’da tortulaşan dö-küntülerine, hasta bir soygun ve çapul “özlem”ine tutulan birisi, Ermenis-tan Cumhuriyeti, Sovyetler’in sömürgesidir, demeye kalkışsa, buna deve-ler de gülmez mi?

Niçin?

Çünkü, rakamlar meydanda. Bolşevizm Ermenistan’da, 12 yıl içinde, okul öğrencisinin sayısını % 461,7 (dört buçuk mislinden fazla) arttırmış-tır. Türk Burjuvazisi, Kürdistan’ı gerilikle istediği kadar suçlayabilir. Yu-karıdaki kültür gelişiminin ekonomik temelini, yine bizzat Türk basını bile bize öğretebilir:

“Sovyet devleti Ermenistan’da ağır bir yüke mirasçı olmuştur.

Sovyet yönetiminin ilk senedeki işi on binlerce Ermeniyi açlıktan ve ölmekten kurtarmak, ona Rusya’dan erzak ve tohumluk getirtmek ol-muştur. Sovyet yönetiminden önce Ermenistan’da sanayi yok gi biydi.

Tarımsal üretimin değeri bile ancak yirmi milyon ruble tutuyordu.

Oysaki Ermenistan’da daha sonra vücuda getirilen sanayi 1931’de 78 milyon ve 1932’de 144 milyon rublelik imalât vücuda ge tirmiştir.

Bu sanayide 60.000 işçi çalışıyor. Erivan, Leninakan ve Karakilise’de yeni sanayi merkezleri kurulmuştur. Bundan başka muazzam pamuk, kimyasal madde ve makine fabrikaları kurulmuştur. Ülkenin elektrik teçhizatı hızla ilerlemiştir. Erivan ve Leninakan civarında muazzam su gücü tesisatı vücuda getirilmiştir. Dsogar’da kurulan elektrik fabrikası bir ay önce açılmıştır. Bu fabrika 22.500 kilovat elektrik üretmektedir.

1919’da Ermenistan elektrik tesisatı ancak 460 kilovat elektrik üreti-yordu. Şimdi ise bu miktar 36.000 kilovata çıkmıştır. Ermenistan’da tarım bile sanayi gibi çok ilerlemiştir. Sovyet yönetiminden önce Ermenistan’da ekilen alan ancak 82.000 hektardı. Şimdi 400.000 hek-tara çıkmıştır. Bunun 30.000 hektarına pamuk ekilmektedir. 125.000 hektar arazi kanallarla sulanmaktadır. Ermenistan’daki tarım alanı-nın yüzde kırkını kollektif yani ortak çiftlikler oluşturmaktadır.

Vak-tiyle Ermenistan geride kalmış bir tarım ülkesi iken, şimdi ileri bir sanayi ve tarım yurdu olmuş tur.” (Cumhuriyet, 27.01.1933)

Ermenistan da iç ve dış savaşlar geçirdi. Ve ancak 1923’lerden sonra kendine geldi. Şu halde Türkiye Cumhuriyeti ile yaşıttır.

Niçin aynı süre içinde Sovyet Cumhuri yeti, Ermenistan’da hemen hiç bulunmayan sanayi üretimini 144 milyona, elektriği 78 misline, tarımsal ekimi dört beş misline, yalnız kanallarla sulanan araziyi, eskiden ekilen toprak toplamının hemen bir buçuk misline yükselttiği halde; Kemalist Cumhuriyet, Kürdistan’da aça aça iki un fabrikası açarak, ekmeğin okka-sını İstanbul’dakinden bir buçuk misli fazlasına yükselt mekten başka bir halt edemedi?

Çünkü Kemalizm, Kürdistan’ı bir sömürge, hem de barbarca ezilen ve soyulan bir sömürge yapmıştır.

Böyle bir sömürgede, yerli halkın ulusal varlığını bile inkâr eden Ke-malizm, hiç orada kültür gelişimine hizmet ede bilir mi?