Bakım Hizmetleri

2828 sayılı SHÇEKK ile kimsesiz ve 5395 sayılı ÇKK ile mahkemece hakkında koruma kararı alınan çocukların gerekli eğitim, danışmanlık ve sosyal yardımlarla desteklenip topluma kazandırılması hedeflenmiştir.

3.6.4.1. Korunmaya Muhtaç Çocukların Tespiti

Çocuklar, bir ülkenin geleceğini oluşturdukları için, onların iyi yetiştirilmesi ve eğitimlerinin sağlanması hususunda son derece özen gösterilmesi gerekmektedir. Hiçbir çocuk arasında ayrım yapılmadan, bütün çocukların korunması gerekmektedir. Normal hayatlarında herhangi bir eksiklikten dolayı özel ilgiye muhtaç olan küçüklerin oluşturduğu bir grup vardır ki, öğretide ve kanuni düzenlemelerde bunlara “korunmaya muhtaç çocuklar” denilmektedir (Cansel, 1969:26, 3-4).

Grafik 14: 2011 yılında çocukların korunma altına alınma nedenleri

Çocukların koruma ve bakım altına alınma sebeplerine bakıldığında, sosyo-ekonomik nedenlerin %69,5, anne ve babanın çocuğunu terk etmesi neticesinde çocuğun koruma ve bakım altına alınmasının %33,4 oranında olduğu görülmüştür. Yine anne ya da babanın cezaevine girmesi sonucu koruma ve bakım altına alınan çocukların %21,2 oranında, çocuğun kötü muameleye uğraması veya aile içinde ve dışında cinsel istismara uğraması %7,7 oranında, terör ve doğal afetlerin yanı sıra, anne veya babadan birinin ölümü sonrasında anne veya babanın yaptığı evlilikte üvey anne veya babanın kabul etmemesi %6,6 oranında, anne veya babadan

0

birinin ölümü %5,7 oranında, fiziksel ve duygusal nedenlerden kaynaklanan sebeplerin ise

%1,5 oranında olduğu tespit edilmiştir (Yazıcı, 2012: 515). Koruma ve bakım altına alınan çocukların nedenleri incelendiğinde sosyo-ekonomik nedenlerin ilk sırada yer aldığı görülür.

Yaşları itibarıyla küçük olan çocuklar, istek ve ihtiyaçlarını ailenin kendisine verdiği güven kadar hissettirirler. Bazen de baskılar neticesinde korkar ve herhangi bir tepki gösteremezler. Bu çerçevede başta aileler olmak üzere bir takım çevreler çocukları çıkarları ve kendi emelleri doğrultusunda kullanırlar. Başkalarına yardım etmek insanlığın gereğidir. Bu birey çocuk ise görmezlikten gelmek olamaz, çünkü her konumda zayıf olan çocuklara yardım etmek insani görevlerin başında gelir. Bu tür insani görevler ulus olma bilinciyle kanunlar çerçevesinde yapılır. Elbette ki insanın olduğu yerde her şey olağan gitmez. Çocuk; yaşadığı ailede, akraba çevresinde, mahallede ve çeşitli topluluklarda ihmale, istismara uğrayabilmekte, suça bulaşabilmektedir. Böyle bir durum tespit edildiği takdirde en yakın yetkili kurumlar ve güvenlik birimleri bu durumdan haberdar edilmelidir. Yetkili kurumlar ve güvenlik birimleri de tespit edilen kişileri ASPB il müdürlüklerine bildirmekle sorumludurlar (KMÇY, m. 7-10).

Çocukla direk temas halinde olabilecek eğitim kuruluşları, sivil toplum kuruluşları ve sağlık kuruluşları tespit edecekleri durumları ÇHGM’ye bildirmekle sorumludurlar. ASPB İl Müdürlükleri bulundukları il sınırları içerisindeki ilgili kurumlarla işbirliği yaparak korunmaya muhtaç çocukları belirlenmesi için gerekli sosyal incelemeleri yaptırırlar. Bazen de vatandaşlar maddi sıkıntılar yaşamaları durumunda kendileri ASPB İl Müdürlüklerine müracaat edebilirler.

Herhangi bir çocuğun ihmali, istismarı ve suça sürüklenmesinin yazılı ve görsel basına yansıması durumunda il müdürlükleri bunu doğrudan ihbar kabul edip araştırma yaptırarak gerekli işlemleri uygular (KMÇY, m. 12-14).

3.6.4.2. Korunma Kararına Dair İşlemler

Aile içerisinde veya çevrede mağdur duruma düşmüş herhangi bir çocuk için anne-baba veya vatandaşlar tarafından ASPB İl Müdürlüğü’ne bildirim yapılır. ASPB İl Müdürlüğü’nce, Sosyal Hizmet Merkezine gerekli tetkikat yapılması için aktarım yapılır. SHM tarafından sosyal çalışma görevlisi görevlendirilir. Görevlendirilen sosyal çalışma görevlisi ilgili çocuğun özgeçmişi, anne ve babası (haklarında geniş bir yer ayırarak onların yaşam durumları, sosyo-ekonomik durumları, akrabalık ilişkileri ve komşuluk ilişkilerine kadar genişçe bir yer ayırarak) hakkında sosyal inceleme raporu düzenler. Düzenlenen rapor hakkında ilk önce buluntu olup olmadığına yer verilir. Buluntu veya terk edilmiş ise tutanak düzenlenir. Hazırlanan sosyal inceleme raporu, düzenlenen tutanak ve hazırlanan dosya mahkemeye sunulur. Çocuk hakkında

alınacak tedbir ve koruma kararını ÇKK, mahkemeye vermiştir. İlgili kararlar çocuğun yaşadığı şehirde çocuk mahkemeleri tarafından gerçekleştirilir. Çocuk mahkemelerinin olmadığı yerlerde koruma ve tedbir kararları aile mahkemeleri tarafından, aile mahkemelerinin olmadığı yerlerde ise asliye hukuk mahkemeleri tarafından alınır.

Sosyal inceleme raporunu ön hazırlık olarak değerlendiren mahkeme, çocuğun velayet durumunu dikkate alır. Mahkeme, çocuk hakkında gerekli gayrimenkul durum incelemesini yaptırır. Başlangıçta neden sosyal inceleme raporu düzenlenmiş olduğu (ihmal sonucu mu veya buluntu ise vesayet durumu) mahkemece değerlendirilir. Değerlendirme sonucunda mahkeme kararıyla çocuk öncelikle aile yanına veya yakınına daha sonra koruyucu aile yanına yerleştirilir. Bu seçeneklerden birisi gerçekleşmiyorsa çocuğun bulunduğu bölgede uygun kuruluşa yerleştirilmesi için ASPB İl Müdürlüğü gerekli çalışmayı yapar ve ÇHGM’ye yazılı bilgi verilir. ÇHGM’ce korunmaya muhtaç çocukların işlemleri takip edilir. Korunmaya muhtaç çocukların tespiti, inceleme ve koruma kararının alınması ve kaldırılması, ilgili yönetmeliğe göre genel müdürlük adına taşrada Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlükleri tarafından yerine getirilir.

3.6.4.3. Korunma Kararının Kaldırılmasına Dair İşlemler

Koruma kararı alınmış çocuk hakkında gerekli koşulların oluşması durumunda ilgili kurum ve sosyal çalışma görevlisinin teklifi ile çocuk ergin olmadan mahkeme tarafından koruma kararı kaldırılır. Gerekli koşulların oluşmaması durumunda ise koruma kararı çocuk ergin oluncaya kadar devam eder. Bazı durumlarda ergin olan çocuğun koruma ve tedbir kararı kaldırılmaz. Engelli, eğitimi devam eden ve ergin yaşını doldurmuş ancak kalacak yeri olmayan kızların kurum yetkililerinin teklifi ve ilgili kişinin rızası alınarak koruma kararı devam ettirilebilir. Kız çocukları ergenlik yaşını doldurduğunda, tek başına yaşamlarını idame ettirmede zorlanacağından dolayı İl Müdürlüğü onayıyla kuruluşta korunabilir.

Korunmaya muhtaç çocuğun kurum tarafından korunması 18 yaşını tamamlayana kadar, halen ortaöğretim kurumuna devam ediyorsa 20 yaşına kadar ya da bir yükseköğrenim kurumuna devam ediyorsa 25 yaşına kadar devam edebilir. Bu sınır yine kızlarda iş ve meslek edinmesi ve kendi kendine yetmesi amacıyla 20 yaşına kadar uzatılabilir. Bedensel, ruhsal ve zihinsel engeli nedeniyle sürekli bakım altında olan çocukların koruma kararı gerekli görüldüğü kadar uzatılabilir. Kurumda kalan ve ilgili şartları devam eden çocukların beslenme, barınma ve harçlıkları kurumca karşılanır. Diğer çocuklara sağlanan tüm imkânlardan faydalandırılır (Akyüz, 2012: 440).

3.6.4.4. Korunma Kararı Kalktıktan Sonra Gençlere Sağlanan Destek Hizmetleri 5395 sayılı ÇKK’ya göre; 18 yaşını dolduran ve eğitim faaliyetlerine devam etmeyen kişi reşit sayılmaktadır. 2828 SHÇEKK madde 24-c bendine göre, 18 yaşını doldurmuş eğitim hayatına devam eden kız çocuğu yalnız başına yaşamını sürdüremeyecek durumda ise kurum himayesi altında bulundurulur. Bu tür çocuklar belirli bir emek karşılığında çalışabilirler.

Bununla birlikte kurum imkânları olan iaşe, ibate ve harçlıklarından da faydalanırlar. Fiziksel, zihinsel ve ruhsal özrü olan çocukların koruma kararları uzatılır. SHÇEKK md. 24 göre, koruma kararı kalkan çocukların kurumla ilişkisi hemen kesilmez. Bu durumdaki çocuklara gerektiği ölçüde yardım yapılır.

Koruma altında bulunup reşit olan kız ve erkek çocuklar için 25.5.1988 tarih ve 3413 sayılı kanunla mevcut devlet kadrolarında binde bir oranında kadro tahsil edilmiştir. Koruma altında bulunan çocuklar, kendi aralarında eğitim seviyelerine göre sınavlara tabi tutularak kadrolara atanırlar.

SHÇEKK, Sosyal ve Ekonomik Destek Yönetmeliği gereğince koruma/tedbir kararı var iken yaş durumunu tamamlamış ve bakım hizmetinden ayrılmış ancak herhangi bir iş ve meslek sahibi olamayanların SYDV tarafından sunulan hizmetlerden yararlanmasına olanak sağlanmıştır. Burada kişiyi mağdur etmemek ve hayata bağlı kalmasını sağlayarak kalkındırmak hedeflenmiştir.

Aileye yönelik hizmetlerin yeterli biçimde yerine getirilemeyişi, gerekli rehberlik ve destek hizmetlerinin verilememesi, ailenin sorunlarının giderilememesi sorunların artarak büyümesine ve ailelerin sürekli yardıma muhtaç durumda kalmalarına neden olmaktadır.

Ailelerin izlenip desteklenememesi nedeniyle geçici bir bakım modeli olması beklenen kurum bakımı uzun süreli hale gelmekte, çocuğun topluma erken katılımı sağlanamamaktadır (Yolcuoğlu, 2009:4).

3.7. ÇOCUK HAKLARININ TEMSİLİ VE TAKİBİ BAKIMINDAN ÇOCUK