BÖLÜM 2: BAĞIMSIZLIK SONRASI ĠLĠġKĠLER
2.3. Kenya-Ġngiltere ĠliĢkileri
2.3.1. Bağımsızlık Sonrası Kenya'nın Siyasi Görünümü
1887 yılında Zanzibar AntlaĢması ile Ġngiltere, günümüzdeki Tanzanya kıyılarında nüfuzunu artırarak, Kenya topraklarına doğru iyice yerleĢmiĢtir.495
AntlaĢmayı yapan BEAC, 1895 yılına kadar bölgenin yönetimini üstlenmiĢtir. 1895 sonrası Ġngiliz Kraliyeti bölgeyi bizzat yönetmeye baĢlamıĢtır.496
Ġkinci Dünya SavaĢı sonrası Pan-Afrika Hareketi olarak adlandırılan Pan-Afrika milliyetçiliği, Kenya'yı da etkisi altına almıĢtır. 1952-1959 yılları arasında meydana gelen Mau Mau ayaklanmaları bu etkinin
492
Carlos V. Silva ve Cinzia Rienzo, "Migrants in the UK: An Overview", Migration Observatory, 21 ġubat 2017, http://www.migrationobservatory.ox.ac.uk/resources/briefings/migrants-in-the-uk-an-overview/, (EriĢim Tarihi: 11.06.2018).
493
Scott Blinder, "Migration to the UK: Asylum", Migration Observatory, 26 Ekim 2017, http://www.migrationobservatory.ox.ac.uk/resources/briefings/migration-to-the-uk-asylum/, (EriĢim Tarihi: 11.06.2018).
494
https://www.gov.uk/foreign-travel-advice/nigeria, (EriĢim Tarihi: 11.06.2018).
495
ġeker, s. 80.
496
Mohammed Z. Touaibia, Land and Labour in Kenya Under British Colonial Rule From 1888-1953, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Es Senia, Faculty of Letter, Language and Art, 2014, s. 36.
104
bir tezahürü olarak değerlendirilebilir. Ġsyan, Kenya'daki Ġngiliz sömürgesinin sona ermesi isteyen, kendi topraklarında yabancı hisseden aktivistler tarafından meydana gelmiĢtir.497
Pan-Afrika hareketinin liderlerinden olan, Kenyatta'nın kabilesi Kikuyuların isyana öncülük etmesi, Kenyatta'nın tutuklanmasına neden olmuĢtur.498
Kenyatta, kendi kabilesine bağlı bir STK olan, Kiyuku Central Association (KCA)'da aktif olarak görev almıĢ ve bu topluluk sayesinde siyasete girmiĢtir. KCA'nın desteği ile Londra'ya giderek çeĢitli giriĢimlerde bulunmuĢ, Kenya'nın özgürlüğe giden yolda lideri olmuĢtur.499 Ġkinci Dünya SavaĢı sonrası Ġngiltere'nin siyasi oluĢuma izin vermesiyle, Kenya African Union (KAU) kurulmuĢtur. Kenyatta önderliğinde 1944-1946 yılları arasında toplam 100 bin üye, bu siyasi oluĢumun etrafında toplanmıĢtır. 1960 yılında hapisten çıkan ve Kenya Africa National Union (KANU)'nun baĢına geçen Kenyatta'nın çabaları sonucu, 1963 yılında Kenya bağımsızlığını elde etmiĢtir. Kenyatta, 1964 yılında seçimlerle birlikte bağımsız Kenya'nın ilk devlet baĢkanı olmuĢtur. 1969 ve 1974 seçimlerinde de liderliğini sürdüren Kenyatta, hayatını kaybettiği 1978 yılına kadar devlet baĢkanı olarak görev yapmıĢtır.500
Kenyatta döneminin ilk yıllarında KANU, ülke yönetimine hakim olarak fiili tek parti iktidarı oluĢturmuĢtur.501
Kenyatta, kendisini "Kenya ulusunun babası" olarak nitelendirmiĢ ve hükümetin daha güçlü olduğu baskıcı bir yönetim anlayıĢını benimsemiĢtir. Kenyatta, bağımsızlık sürecinde Kenyalılara vaat ettiği AfrikalılaĢtırma politikasını uygulamaya çalıĢmıĢ, beyaz hakimiyetinde olan ekonomiyi Kenyalılara devretmeyi amaçlamıĢtır. Bu doğrultuda 1967 yılında, bazı ürünleri yalnızca Kenyalıların pazarlayabildiği "Trade Licencing Act" kanunu yürürlüğe koymuĢtur.502
Kenyatta'nın 1978 yılında hayatını kaybetmesiyle birlikte göreve, o zamana kadar devlet baĢkan yardımcısı olan Daniel Arap Moi gelmiĢtir. Moi, kendi pozisyonunu korumak ve güçlendirmek amacıyla, Kenyatta sonrası muhalif konuma düĢen Kikuyuları devlet görevinden uzaklaĢtırmak istemiĢtir. Kikuyular yerine ise, kendi kökeninden olan
497
ġeker, s. 137.
498
S. M. Shamsul Alam, Rethinking Mau Mau in Colonial Kenya, New York, Palgrave Macmillan, 2007, s. 91.
499
Bouamama, s. 67.
500
Charles Hornsby, Kenya A History Since Independence, London, I.B.Tauris, 2012, s. 19.
501
Bruce D. Roberts, "Jomo Kenyatta", (der.) Thomas M. Leonard, Encyclopedia of the developing
world, New York, Routledge, 2013, s. 906.
502
105
Kalenjinleri devlet görevine getirmeye baĢlamıĢtır.503 Moi gücün merkezileĢmesi ve kiĢileĢmesini amaç edinmiĢ, bu doğrultuda baskıcı bir politika izlemiĢtir. Öyle ki Kenyatta döneminde fiilen uygulanan tek parti sistemi, 1982 yılında Moi'nin aldığı kararla hukuken uygulanmıĢtır.504 Bu geçiĢin en önemli nedenlerinden birisi, 1982 yılında Moi'ye karĢı yapılan baĢarısız darbe giriĢimdir. Zira Moi bu giriĢim sonrası gücünü pekiĢtirmek amacıyla, iktidarını kuvvetlendirme yoluna gitmiĢtir.505
1992 yılında uluslararası güçlerin de teĢviki ve baskısıyla, "Ġkinci Ġstiklal" olarak adlandırılan Kenya'nın çok partili hayata dönüĢü gerçekleĢmiĢtir. Bu dönemde birbirinden farklı birçok kesim bir araya gelerek, tek bir hedef belirlemiĢlerdir: Moi'yi iĢgal ettiği makamdan indirmek.506
Ancak Moi, 1992 seçimlerinde muhalefetin uzlaĢamaması ve parçalı bir halde seçime girmesi sonucu, % 37'lik, 1997 seçimlerinde ise % 40'lık oy oranlarıyla tekrar devlet baĢkanı seçilmiĢtir.507
2002 yılına gelindiğinde Moi aday olmamıĢ, partisinin adayı olarak Jomo Kenyatta'nın oğlu Uhuru Kenyatta'yı aday göstermiĢtir. Ancak muhalefetin adayı Mwai Kibaki bu seçimlerde % 62 oy almıĢ, % 31 oy alan Kenyatta'ya karĢı ezici bir üstünlük elde ederek, Kenya'nın yeni devlet baĢkanı olmuĢtur.508
Kibaki seçimi kazandıktan sonra, seçim öncesi yapmıĢ olduğu ittifakı görmezden gelerek yeni ittifak arayıĢına giriĢmiĢtir.509
Yeni ittifak arayıĢları siyasi ortamda kargaĢanın hakim olmasına neden olmuĢtur. Bu süreçte yargı, bağımsızlığını yitirmiĢ, doğal olarak yürütmenin hesap verebilirliği azalmıĢtır.510
Kibaki döneminde 2007 seçimleri hileli olduğu gerekçesiyle çok tartıĢılmıĢ, seçim sonrası özellikle baĢkent Nairobi'de uzun süren protestolar yaĢanmıĢtır. 2008 yılında BM Genel Sekreteri Kofi Annan arabulucu rol üstlenerek, seçimi kazandığını iddia eden iki lider Kibaki ve Raila Odinga arasında uzlaĢıyı sağlamıĢtır. Kibaki baĢkan olarak görev yaparken, Odinga ise
503
Hornsby, s. 335.
504
Korwa G. Adar ve Isaac M. Munyae, "Human Rights Abuse in Kenya Under Daniel Arap Moi, 1978-2001", African Studies Quarterly, Cilt 5, Sayı 1, KıĢ 2001, s. 3.
505
Mohamed Bakari, "2002 Kenya Seçimleri: Makyavelist Politikanın Sonu Mu?", (der.) Yeni Yüzyılda
Afrika; Güvenlik, Siyaset, Ekonomi, Ġstanbul, Tasam Yayınları, 2005, s. 16.
506
Mohammed Bakari, Kenya'da Siyaset ve Müslümanlar, Ġstanbul, TaĢ Mektep Yayınları, 2016, s. 76.
507
Stephen Brown, "Authoritarian leaders and multiparty elections in Africa: how foreign donors help to keep Kenya’s Daniel arap Moi in power", Third World Quarterly, Cilt 22, Sayı 5, 2001, ss. 725–739, 726
508
Bakari, "2002 Kenya Seçimleri: Makyavelist Politikanın Sonu Mu?", s. 24.
509
Maurice N. Amutabi, "Beyond Imperial Presidency in Kenya: Interrogating the Kenyatta, Moi and Kibaki Regimes and Implications for Democracy and Development", Kenya Studies Review, Cilt 1, Sayı 1, Aralık 2009, s. 73.
510
Karuti Kanyinga, Kenya Democracy and Political Participation, Nairobi, Open Society Foundations, 2014, s. 22.
106
1964'ten beri olmayan baĢbakanlık makamına getirilmiĢtir.511 2013 yılında görevi sona eren Kibaki yerini Uhuru Kenyatta'ya bırakmıĢtır. Kenyatta, 2013 ve 2017 seçimlerinde Odinga'yı yenerek devlet baĢkanı olmuĢtur.512
2.3.2. Siyasi ĠliĢkiler
Bağımsızlık sonrası Kenya-Ġngiltere siyasal iliĢkileri, bezen Kenya bazen de Ġngiltere'den kaynaklı olarak değiĢkenlik göstermiĢtir. Ġngiliz egemenliği altındaki bazı sömürgelerin aksine, Kenya'nın bağımsızlık süreci Mau Mau ayaklanmalarından dolayı kanlı geçmiĢtir. Bu çatıĢmanın bir yansıması olarak, Kenya'nın siyasal, ekonomik ve sosyal yapısı değiĢikliğe uğramıĢtır.513
Bu çatıĢmanın lideri olarak görülen ve Ġngiltere tarafından hapse atılan Jomo Kenyatta'nın devlet baĢkanlığında, iliĢkilerin olumsuz seyretmesi beklenmiĢtir. Ancak Kenyatta'nın en büyük rakibi olan Oginga Odinga'nın Sovyetlere yaklaĢmasıyla, Kenyatta Ġngiltere'ye bağlı kalmayı tercih etmiĢtir.514
Öyle ki Ġngiltere tarafından Mau Mau ayaklanmasının lideri olmakla suçlanan Kenyatta, devlet baĢkanı olarak bu isyancıları desteklemediğini, geçmiĢi unutmak ve affetmek gerektiğini ifade etmiĢtir.515
Bağımsızlık sonrasında Ġngiltere'ye alan açan ve sömürge dönemindeki düzenin devamını sağlayan Kenyatta, Ġngiltere açısından "enemies turned friends" (düĢmandan devĢirilmiĢ dost) olarak görülmüĢ ve desteklenmiĢtir.516
Kenyatta'nın Ġngilizler ile ilk teması, 1929 yılında KCA'nın temsilcisi olarak Ġngiltere'ye gitmesiyle gerçekleĢmiĢtir. Kenyatta, Ġngilizlerin sömürge dönemindeki adaletsiz uygulamalarına karĢı tepki göstermiĢ, bu yüzden de komünist olarak adlandırılmıĢtır.517
Bu adlandırmanın ardında yatan asıl neden, Ġngiltere'de bulunduğu dönemde Büyük
511
Clark C. Gibson ve James D. Long, "The presidential and parliamentary elections in Kenya, December 2007", Electoral Studies xxx, Cilt 1, Sayı 6, 2009, s. 5.
512 Amy Mckenna, "Uhuru Kenyatta", Encyclopædia Britannica, 28 Kasım 2017, https://www.britannica.com/biography/Uhuru-Kenyatta, (EriĢim Tarihi: 22.06.2018).
513
Hornsby, s. 44.
514
ġeker, s. 160.
515
James Baigent, Political Leadership after the British: A Study of Jomo Kenyatta and Julius Nyerere, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Wellington, Victoria University of Wellington Arts in Political Science, 2013, s. 80.
516
Poppy C. Cullen, 'Kenya is no doubt a special case': British policy towards Kenya, 1960-1980,
Durham theses, YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, Durham, Philosophy Department of History Durham
University, 2015, s. 83.
517
Kenneth O. Nyangena, "Jomo Kenyatta: An Epitome of Indigenous Pan-Africanism, Nationalism and Intellectual Production in Kenya", AJIA, Cilt 6, Sayı 1 & 2, 2003, s. 3.
107
Britanya Komünist Partisi'nin yayım organlarında çeĢitli makalelerinin yayımlanmasıdır.518
Afrika bağımsızlık sürecinde Pan-Afrika liderlerini etkileyen ve Kenyatta'nın da savunduğu "Afrika Sosyalizmi", bağımsızlık sonrasında bir anda gündemden düĢmüĢtür. Kenyatta bu durumu "Marksist sınıflar mücadelesi teorisinin Kenya'nın durumuyla hiçbir ilgisi yoktur." Ģeklinde ifade etmiĢtir. Aynı yıl Ġngiliz gazetesi The Economist, "Our man in Kenya" (Kenya'daki Adamımız) baĢlıklı bir makale yayımlamıĢtır.519
Böylelikle Kenya'nın zaman zaman Sovyet çizgisine kayan dıĢ politikası, Ġngiltere öncelikli olmak üzere batı ekseninde devam etmiĢtir.
Ġngiltere, Kenya siyasal sisteminin kurulmasında öncü rol oynamıĢtır. 1962 yılında KANU, KADU partileriyle birlikte Ġngiltere'de konferans düzenleyerek, bağımsız Kenya'nın siyasal sisteminin nasıl olacağına karar vermiĢlerdir. Ġngiltere; askeri, ekonomik, stratejik çıkarları doğrultusunda bir sistem taraftarı olmuĢ ve diğer birçok eski kolonisinde olduğu gibi burada da Westminster sistemi ile benzer bir sistem kurmuĢtur.520
Bu dönemde var olan hukuk sistemi Ġngiliz modelinin taklidi olurken, ekonomi de yine Ġngilizlerin etkisi altında olmaya devam etmiĢtir.521
Ġngiltere ile var olan bağın devamını sağlayan bir diğer önemli unsur, askeri alanda yapılan iĢbirliği olmuĢtur. Somali ve Etiyopya ile yaĢanan sınır sorunlarından dolayı Kenyatta, Ġngiltere ile savunma antlaĢması imzalayarak ülke güvenliğini garanti altına almak istemiĢtir.522
Ayrıca 1964 yılında, yerine getirilmemiĢ bağımsızlık hayallerini ve silahlı kuvvetlerin Ġngiliz subayları tarafından sürekli hakimiyetini protesto eden Kenyalı askerlerin bastırılmasında da Ġngiliz kuvvetleri kullanılmıĢtır.523
Ayrıca 1963-1968 yılları arasında meydana gelen Shifta savaĢında, Ġngiltere Kenya'ya lojistik ve teknik destek sağlamıĢtır. 1964 yılında ise Ġngiltere Kraliyet Hava Kuvvetleri, Kenya Hava Kuvvetlerini kurmuĢtur.524 1965 yılında Sovyetler tarafından desteklenen
518 Bouamama, s. 68. 519 Bouamama, s. 80. 520
Kathryn R. Meyer, Kenya: Decolonization, Democracy and the Struggle for Uhuru, YayınlanmamıĢ Lisans Tezi, South Hadley, Mount Holyoke College, 2015, ss. 45-46.
521
ġeker, s. 155.
522
Hornsby, s. 87.
523
Njagi A. Munene, The Colonial Legacy in Kenya-British Military Relations: 1963-2005, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Nairobi, Political Science of Kenyatta University, 2013, s. 69.
524
Faith Mabera, "Kenya's foreign policy in context (1963–2015)", South African Journal of
108
Kenyatta'nın yardımcısı Oginga Odinga tarafından darbe yapılacağının söylentisi üzerine, Ġngiltere tarafından "Operation Binnacle" adında bir plan hazırlanmıĢtır. Plan dahilinde Ġngiltere, Kenyatta'nın isteği üzerine önce Mombasa'ya gemileri göndermiĢ, ardından ise birlikleri karadan sevk etmiĢtir.525
Sadece söylenti üzerine bile Ġngiltere büyük bir reaksiyonda bulunmuĢtur. Ġngiliz çıkarlarına uygun bir lider olan Kenyatta'nın varlığı desteklenmiĢtir. Bu geliĢmeler Kenyatta döneminde Ġngiltere-Kenya iliĢkilerin olumlu seyretmesini sağlamıĢtır.
Kenyatta döneminde Ġngiltere ile anlaĢmazlık yaĢanan meselelerden birisi Rodezya üzerine olmuĢtur. Kenyatta, Rodezyada'ki beyaz yönetime karĢı Ġngiltere'nin yeterli tepki göstermediğini belirtmiĢtir.526
1975'lere kadar iyi giden iliĢkiler bu tarihten sonra eski yakınlığından uzaklaĢmıĢtır. Bu yıllarda iliĢkilerin kötüleĢmesinin Ġngiltere'ye bakan yönü, Ġngiltere'nin Kenyatta'yı baĢarısız bulmasıdır. Hastalığından dolayı devlet iĢlerindeki yetersizliği, ülkede artan yolsuzluk gibi bir dizi neden, Kenya'daki Ġngiliz Yüksek Komiserliğinin Kenyatta hakkında olumsuz rapor bildirmesine neden olmuĢtur.527
Bağımsızlık sonrasında Kenya dıĢ politikasında öncü konumunda olan Ġngiltere, bu tarihten itibaren konumunu ABD'ye kaptırmıĢtır.528
Kenyatta'dan sonra kimin geleceği, Ġngiliz çıkarlarının devamı açısından önem verilen bir husus olarak ön plana çıkmıĢtır. Bunun içindir ki Ġngiltere, Kenyatta'nın yerine kimin geçeceğini çok önceden düĢünmeye ve uygun ismi belirlemeye çalıĢmıĢtır. Kenyatta'dan sonra yerine baĢkan yardımcısı Daniel Arap Moi geçmiĢtir. 1978 yılında Kenya'daki Ġngiliz Yüksek Komisyonu'nun raporunda, Moi ve ekibinin Ġngiltere'yi Kenya'nın en iyi dostu olarak gördüğü belirtilmiĢtir.529
Moi göreve geldiğinde dıĢ politikada "Nyayo" adı verilen politikayı benimsediğini, yani Kenyatta'nın ayak izlerini takip edeceğini belirtmiĢtir.530
Ancak Moi, Kenyatta'nın aksine sık sık uluslararası seyahatlerde bulunmuĢ, ilk ziyaretini de 1979 yılında
525
Poppy Cullen, "Operation Binnacle: British plans for military intervention against a 1965 coup in Kenya", The International History Review, Cilt 39, Sayı 5, 2017, s. 800.
526
Hornsby, s. 176.
527
Poppy Cullen, Kenya and Britain after Independence Beyond Neo-Colonialism, Cambridge, Palgrave Macmillan, 2017, s. 214.
528
Hornsby, s. 318.
529
Poppy Cullen, "Funeral Planning: British Involvement in the Funeral of President Jomo Kenyatta",
The Journal of Imperial and Commonwealth Histor, Cilt 3, Sayı 44, 2016, s. 14.
530
Javanson K. Arithi, Clandestine Diplomacy and Kenya’s Foreign Policy, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Nairobi, University of Nairobi Institute Of Diplomacy and International Studies, 2015, s. 34.
109
Ġngiltere'ye gerçekleĢtirmiĢtir. Bu ziyaret kapsamından Ġngiliz Kraliyet ailesini ve BaĢbakan Margaret Thatcher'ı ziyaret etmiĢtir.531 Ġngiltere tarafından ise Kraliçe II. Elizabeth, 1983 yılında Kenya'ya ziyarette bulunmuĢtur.532 Moi diğer ziyaretini 1987 yılında gerçekleĢtirmiĢ, bu ziyaretinde Thatcher ile görüĢmüĢtür.533
Thatcher ise 1988 yılında Kenya'yı ziyaret etmiĢtir.534
Bu dönemde ikili iliĢkilerin geliĢmesini sağlayan bir unsur olarak, Moi ve Thatcher'ın yakın kiĢisel iliĢkileri ön plana çıkmıĢtır. Öyle ki bu dönemde yakın iliĢkilerden kaynaklı olarak, Kenya'da bulunan Moi Üniversitesi'nde Margaret Thatcher adına bir kütüphane kurulmuĢtur.535
Ġngiltere, Moi yönetimini hem ekonomik hem de siyasi olarak desteklemiĢtir. Bu desteğin bir tezahürü olarak, Ağustos 1982'de Kenya Hava Kuvvetleri tarafından gerçekleĢtirilen darbe giriĢiminden haberdar olan Ġngiliz Güvenlik Hizmetleri, durumu Kenya ordusuna bildirmiĢtir.536 Kenya ordusunun herhangi bir önlem almaması sonucu Ġngiltere BaĢbakanı Thatcher, durumu dikkatle izlediklerini ifade etmiĢtir. Bu konuĢmada Thatcher, Kenya'da konuĢlandırılan Ġngiliz kuvvetlerinin gerekliliğinin anlaĢıldığını ifade etmiĢ ve ikili iliĢkilerin önemine vurgu yapmıĢtır.537
Moi döneminde Kenya dıĢ politikası tamamen Moi'nin kiĢisel kararları üzerinden yürütülmüĢtür. Moi, Kenya'nın dıĢ politika yönetiminin merkezinde tek baĢına yer almıĢtır.538
Ġngiltere bu duruma karĢı düĢük profil çizmiĢ ve statükoyu desteklemiĢtir. Öyle ki 1969'dan beri devam eden fiiliyattaki tek parti hükümetinin, 1982 yılında Moi tarafından resmi devlet sistemi olarak ilan edilmesine dahi sessiz kalınmıĢtır. Ġngiltere,
531 Hornsby, s. 371. 532 https://www.royalcollection.org.uk/collection/2880517/hm-queen-elizabeth-ii-in-kenya, (EriĢim Tarihi: 30.07.2018). 533
"Britain signs $75 million agreement with Moi", UPI, 16 Mart 1987,
https://www.upi.com/Archives/1987/03/16/Britain-signs-75-million-agreement-with-Moi/7716542869200/ (EriĢim Tarihi: 31.07.2018).
534
Howell Raines, "A Thatcher Milestone Spurs Debate on Her Forceful Style", The New York Times, 5 Ocak 1988, https://www.nytimes.com/1988/01/05/world/a-thatcher-milestone-spurs-debate-on-her-forceful-style.html (31.07.2018).
535
Artur A. Olanda, The role of foreign policy in ecomonic developement in Kenya, 1990-2010, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Nairobi, University of Nairobi Institute Of Diplomacy and International Studies, 2010, s. 35. 536 Hornsby, s. 378. 537 Munene, s. 81. 538
Elizabeth Achieng, "Kenya’s Foreign Policy Trajectory: The Politics of Changing Regimes",
International Journal of Social Science and Humanities Research, Cilt 5, Sayı 2, Nisan-Haziran 2017, s.
110
baĢarısız darbe giriĢiminden sonra Moi'nin 80'ler boyunca uygulamıĢ olduğu yozlaĢmıĢ, baskıcı politikalara da ses çıkarmamıĢtır. 539
1980'lerin sonuna doğru Soğuk SavaĢın etkisinin gitmeye baĢlamasıyla birlikte, Kenya-Ġngiltere iliĢkilerinde düĢüĢ görülmüĢtür.540
Buna ek olarak 1990 yılıyla birlikte göreve gelen John Major, Ġngiltere'nin Kenya politikasındaki duruĢunu sorgulamaya baĢlamıĢtır. Major, yaĢanan yolsuzlukların ve baskıların sonlandırması gerektiğini belirtmiĢ, ancak Moi, politikalarına devam edince iliĢkiler gerilemiĢtir.541
YaĢanan bu gerilemeyle birlikte Ġngiltere, daha önce sessiz kaldığı Kenya'nın gayri hukuki durumuna eleĢtiriler getirmeye ve sistemin Ġngiliz politikasıyla çeliĢtiğini ifade etmeye baĢlamıĢtır. Ġngiltere, diğer Avrupalı devletlerin Kenya'ya göstermiĢ olduğu tepkilere katılarak daha demokratik bir alan talep etmiĢtir. Buna karĢılık Moi, daha önce Kenyatta döneminde on beĢ yıllığına Ġngiliz ordusunun Kenya'da eğitim yapması üzerine olan sözleĢmeyi, önce beĢ yıla indirmiĢ, daha sonra da bu süreyi üç yıl olarak tayin etmiĢtir542
Ġngiltere diğer Avrupalı devletlerle birlikte Kenya'ya yapılan ekonomik yardımları kısma tehdidinde bulunarak, Kenya'nın mevcut durumunu çözme yoluna gitmiĢtir.543
Bu süreç, bağımsızlık sonrası Kenya-Ġngiltere iliĢkilerinin en kötü olduğu dönem olarak ifade edilebilir. 1992 yılında "Ġkinci Ġstiklal" olarak adlandırılan dönemde, Kenya'nın çok partili sisteme dönmesiyle birlikte, Ġngiltere Kenya iliĢkilerinde düzelme görülmüĢtür. Ġngiltere, iktidarda kimin olması gerektiğine değinmeden Kenya'nın demokrasiye dönüĢünü desteklemiĢtir.544
Moi 2002 seçimlerinde KANU'dan ayrılarak aday olmamıĢ ve yerini Jomo Kenyatta'nın oğlu Uhuru Kenyatta'ya bırakmıĢtır. Bu seçimde, National Rainbow Coalition (NARC) çatısı altında birleĢen muhalefetin adayı olarak, 1978-1988 dönemlerinde Moi'nin yardımcılığını yapan Mwai Kibaki seçimlere girmiĢtir. Kibaki seçimleri kazanarak uzun
539
Richard Dowden, "Winners with a country to lose: Britain should tell President Moi that his re-election must not bring political repression back to Kenya, says Richard Dowden", Independent, 6 Ocak 1993, https://www.independent.co.uk/voices/winners-with-a-country-to-lose-britain-should-tell-president-moi-that-his-re-election-must-not-bring-1476868.html (EriĢim Tarihi: 01.08.2018).
540
Mumo Nzau, "The Strategic Art of Appeasing Old Lovers while Courting New Friends: Kenya's Foreign Relations in Retrospect", (der.) Michael M. Kithinji ve diğerleri, Kenya After 50: Reconfiguring
Historical, Political, and Policy Milestones, London, Palgrave Macmillan, 2016, s. 147.
541
Hornsby, s. 482.
542
Munene, s. 82.
543
Lucy N. Njuguna, Terror Activities And Evolution Of Kenya's Foreign Policy: 1998-2015, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Nairobi, University of Nairobi Institute Of Diplomacy and International Studies, 2014, s. 43.
544
111
yıllar tek parti olan KANU'nun iktidarına son vermiĢtir.545
NARC iktidarı ile birlikte Ġngiltere-Kenya iliĢkileri kötüleĢmiĢtir. ĠliĢkilerin kötüleĢmesinin ardında yatan sebep, Kibaki iktidarının Moi döneminde Ġngiltere ile kurulan özel iliĢkiden rahatsızlık duymasıdır.546 Kibaki, dıĢ politikada özel iliĢkilerden ziyade uluslararası ortakların çok olduğu bir anlayıĢı benimsemiĢtir. Bu doğrultuda Ġngiltere ile iliĢkiler düĢüĢ yaĢarken, insan hakları ile dıĢ politikayı bağdaĢtırmamasından dolayı iyi bir alternatif olan Çin ile iliĢkiler geliĢim göstermiĢtir.547
Öyle ki Kibaki göreve geldiği ilk dönemde ilk ziyaretini Çin'e gerçekleĢtirirken, Ġngiltere'yi bu dönemde ziyaret etmemiĢtir.548
2005 yılında Ġngiltere, Kenya UlaĢtırma Bakanı'nı yolsuzluk yapmakla suçlamıĢ, bakanın Ġngiltere'ye geliĢini ve Ġngiltere üzerinden aktarma yapmasını yasaklamıĢtır. UlaĢtırma Bakanlığı sözcüsü, bakanın birçok defa bu iddiaları yalanladığını ve bunu tekrar ettiklerini belirtmiĢtir.549 Bu yasaklamayla birlikte ikili iliĢkiler zarar görmüĢtür. Ġkili iliĢkileri kötü etkileyen olaylardan birisi de 2007 yılında yapılan Kenya seçimleridir. Kenya'da gerçekleĢen seçimlerin gözlemciler tarafından adil olmadığı belirtilmiĢ ve Kibaki adına seçimde hile yapıldığı Ģeklinde kuvvetli bulgular ortaya konulmuĢtur.550
Seçim sonucunun açıklanmasının ardından Ġngiltere, Kibaki hükümetini tebrik etmeyi reddetmiĢtir. Ġngiliz DıĢiĢleri Bakanlığı: "ġu anki Kenya Hükümetini, Kenya halkının demokratik iradesi olarak tanımıyoruz." Ģeklinde açıklama yapmıĢtır.551
Kibaki döneminde, liderler tarafından yapılan üst düzey resmi ziyaretlerin ilki 2005 yılında yapılmıĢtır. Ġngiltere BaĢbakanı Gordon Brown, Afrika'ya düzenlemiĢ olduğu tur dahilinde 12 Ocak'ta Kenya'ya da uğramıĢtır.552
Ancak Kibaki döneminde ziyaret üzerinden de bir kriz yaĢanmıĢtır. 2010 yılında Ġngiltere BaĢbakanı Brown tarafından Kibaki'ye yapılan ve program içerisinde Kraliçe II. Elizabeth'e ziyaretin de bulunduğu
545
McKenna, History of Central and Eastern Africa, s. 152.
546
Hornsby, s. 729.
547
Andrew T. Maina, "Kenya’s ‘New’ Foreign Policy Approach", The Foreign Policy Analyst, 25 Haziran 2013, https://theforeignpolicyanalyst.wordpress.com/tag/pillars-of-kenya-foreign-policy/ (EriĢim Tarihi: 03.08.2018).
548
Munene, s. 96.
549
Mike Pflanz, "Britain bans Kenyan transport minister over suspected corruption", The Telegraph, 29