Ġngiliz Sömürge Mirası

Sömürgeciliğin sömürge devletlere; siyasal, ekonomik, toplumsal, kültürel gibi birçok yönden etkisi olduğu varsayımı, postkolonyal teorinin temel argümanlarından birisidir. Bu etki literatürde sömürge mirası olarak da ifade edilmektedir. Bunun bir sonucu

296

John Carlin, "South Africa Returns to the Commonwealth Fold", Independent, 1 Haziran 1994, https://www.independent.co.uk/news/south-africa-returns-to-the-commonwealth-fold-1419686.html (EriĢim Tarihi: 24.03.2018).

297

http://www.commonwealthofnations.org/commonwealth/, (EriĢim Tarihi: 24.03.2018).

298

Göktürk Tüysüzoğlu, "Ġkinci Dünya SavaĢı Sonrası Ġngiliz DıĢ Politikası: Ġmparatorluk YaĢıyor mu?"

Akademik Bakış, Sayı 26, Eylül – Ekim 2011, s. 20.

299

"UK regrets The Gambia's withdrawal from Commonwealth", BBC, 3 Ekim 2013, http://www.bbc.com/news/uk-24376127, (25.03.2018).

300

Abdurrahman A. Shaban, "The Gambia rejoins the Commonwealth after 2013 exit", Africanews, 8 ġubat 2018, http://www.africanews.com/2018/02/08/the-gambia-rejoins-the-commonwealth-after-2013-exit/ (EriĢim Tarihi: 25.03.2018).

64

olarak birçok devlet bağımsızlıklarını elde etmelerine rağmen; darbe, iç savaĢ, dikta yönetimleri, etnik çatıĢmalar, siyasal ve ekonomik istikrarsızlık gibi bir dizi sorunlarla karĢı karĢıya kalmıĢtır.301

Ancak sömürgeciliğin olumsuz etkisinin yanı sıra olumlu etkisinin olduğunu iddia edenler de mevcuttur. Bunlar, teknik ve kültürel olarak daha geri olan Afrika toplumunun, sömürgecilik ile yeni bir oluĢum içerisine girdiğini ve sömürgeciliğin kıtanın modernleĢmesine yardımcı olduğunu ifade etmektedirler.302

Olumlu veya olumsuz bu miras, bağımsızlık sonrası süreçte sömürgeci ve sömürge devletlerin iliĢkilerinde belirleyici bir unsur olarak ön plana çıkmıĢtır.

Afrika'da uzun bir sömürge geçmiĢine sahip olan Ġngiltere, sömürge dönemindeki politikalardan kaynaklı olarak kıtada derin bir etki bırakmıĢtır. Sömürge mirası olarak adlandırılan bu etkinin, bağımsızlık sonrası Ġngiltere ile eski sömürgeleri arasındaki iliĢkilerde belirleyici unsurlardan birisi olduğunu söylemek mümkündür. Zira sömürge devletlerin her alanına nüfuz eden sömürgecilik anlayıĢının, bağımsızlıkla birlikte bir anda yok olması ve kurulan yeni devletlerin bir sistem üzerine inĢa edilmesi pek mümkün olmamıĢtır. Bu sorunun ardında yatan en büyük neden sömürgecilik döneminde temel hizmetleri sunacak nitelikli insan gücünün sağlanamamıĢ olmasıdır. Örneğin, Tanzanya'da bağımsızlık ilan edildiği gün, sadece iki mühendis ve dokuz doktor vardır. Uzun vadede çözüm üretilebilecek bu sorunlar, bağımsızlık sonrası toplumsal refahın artacağı beklentisinde olan halkta hayal kırıklığına yol açmıĢtır.303

Ġngiliz eski sömürgelerinde görülen olumsuz etkilerin birçoğu, Ġngiliz dolaylı yönetimine atfedilebilir. Ġngiltere, dolaylı yönetim sisteminde yönetimi, kendi kontrolü altında yerel kabile Ģeflerine bırakmıĢtır. Ancak bağımsızlık sonrası Ġngiltere'nin kıtadan çekilmesiyle kontrol sistemi ortadan kalkmıĢtır. Bu durumun bir sonucu olarak kabileler arasında iktidar mücadelesi baĢ göstermiĢ, iç çatıĢmalar yaĢanmıĢtır.304

Bağımsızlıklarını yeni kazanan bu devletler istikrarsız bir ortamla karĢılaĢmıĢlardır. Bu

301

Stephanie Burchard, Colonial Legacies and Development Performance in Africa, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, New Orleans, The Department of Political Science in University of New Orleans, 2005, s. 4.

302

Gaye Altuner, "Koloniyel Mirasın Afrika'daki Siyasal ve Ekonomik GeliĢmelere Etkileri", (der.) Hasret Çomak ve diğerleri, Afrika Politikası, Beta Basım, 2017, s. 314.

303

Antony Best ve diğerleri, s. 381.

304

Robert Blanton ve diğerleri, "Colonial Style and Post-Colonial Ethnic Conflict in Africa", Journal of Peace Research, Cilt 38, Sayı 4, Temmuz 2001, s. 480.

65

durumu destekler nitelikte bir çalıĢmada Matthew Lange, Ġngiliz dolaylı yönetimi ile siyasi geliĢmiĢlik seviyesi arasında olumsuz bir iliĢkinin varlığını ortaya koymuĢtur.305

Dolaylı yönetimin bir baĢka mirası ise farklı etnik grupların bir arada yaĢamaya zorlanmalarından kaynaklı olarak ortaya çıkan etnik çatıĢmalardır. Örneğin, Tamçelik, günümüzde Kenya'da yaĢanan çatıĢmaların Ġngiliz dolaylı yönetiminden kaynaklandığını ifade etmektedir.306

Benzer bir Ģekilde günümüzde Nijerya'da yaĢanan sorunların kaynağı da dolaylı yönetime dayandırılmaktadır. Ġngiltere, Hausa ve Fulanilerin kontrolündeki Kuzey ile Yorubaların kontrolündeki Batı ve Ġgboların kontrolündeki Doğu'yu bir araya getirmiĢtir. Ġngilizlerin geliĢinden önce üç farklı devlet olarak kabul edilen bu bölgelerin bir araya geliĢi, Ġngiliz sömürgeciliğinin tasfiyesi sonrası, ortak kimlik ve ulusal bütünlük oluĢturma noktasında büyük bir sorun olmuĢtur.307

Sömürge sonrası dönemde ortak kimlik ve kültürün oluĢamaması, postkolonyal teoride vurgulanan kimlik ve kültür dönüĢümünün bir tezahürü olarak değerlendirilebilir.

Bağımsızlık sonrası yaĢanan kargaĢa ortamı, Ġngiltere'nin bu ülkelere müdahalesinin bir bahanesi olmuĢtur. Örneğin, Kenya'da 2007 yılında yapılan seçimlerde hile olduğu iddiasıyla Kikuyu kabilesi ile Odinga'nın Luo kabilesi arasında meydana gelen ve 600 kiĢinin öldüğü çatıĢmada, dönemin Ġngiltere BaĢbakanı Gordon Brown ve DıĢiĢleri Bakanı David Miliband her iki kabileyi de arayarak arabulucu rolüne bürünmüĢlerdir.³⁰⁸ Ayrıca Ġngiltere'nin eski sömürgelerindeki bazı siyasi olaylara doğrudan müdahil olduğu da iddia edilmektedir. Örneğin, 1998 yılında Sierra Leone'da yapılan karĢı darbede Ġngiltere'nin rolü olduğu iddia edilmektedir.309

Bir baĢka örnek olarak, Kenya'da yapılan 2013 seçimlerinde Kenyatta'nın partisi, Ġngiltere'nin Nairobi Yüksek Komiseri'ni seçime

305

Matthew K. Lange, "British Colonial Legacies and Political Development", World Development, Cilt 32, Sayı 6, 2004, s. 917.

306

Tamçelik, "Ġngiltere'nin Afrika Politikası", s. 614.

307

Ufuk TepebaĢ, Dönüşüm Sürecinde Sahralatı Afrika, Ġstanbul, Tasam Yayınları, 2013, s. 176.

308

Yavuz Çekirge, "Ġngiliz Ġmparatorluğu'nun siyasi mirası Kenya", Hürriyet, 13 Ocak 2008, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/ingiliz-imparatorlugunun-siyasi-mirasi-kenya-8018861, (EriĢim Tarihi: 29.03.2018).

309 Zafer Arapkirli, "Ġngiltere'nin baĢı dertte", Milliyet, 10 Mayıs 1998, http://www.milliyet.com.tr/1998/05/10/dunya/dun02.html (EriĢim Tarihi: 28.03.2018).

66

müdahale etmekle suçlamıĢtır.310

Aynı Ģekilde 2017 Zimbabwe darbesinde³¹¹ Ġngiltere'nin bağlantısının olduğu iddia edilmektedir.312

Afrika sömürgelerinde ayrımcılığa neden olan bir baĢka durum eğitimde yaĢanmıĢtır. Ġngiliz sömürgelerinde eğitimin misyonerlere verilmesi, toplumları Hıristiyan ve Müslüman olarak ayırmıĢtır. Bu ayrım dini alanda olduğu kadar kültürel alanda da etkili olmuĢ ve etnik ayrımcılığı körüklemiĢtir.313

Ayrıca bu durumun bir sonucu olarak özellikle Müslüman kesim Batılı eğitime Ģüpheyle yaklaĢmıĢtır.314

Nihayetinde Ġngiltere'den nefret eden bir kesim oluĢmuĢ ve bu durum bağımsızlık sonrası iliĢkilere olumsuz bir Ģekilde yansımıĢtır.

Sömürgeciliğin en büyük miraslarından birisi olarak, Afrika devletlerinin ekonomik açıdan eski sömürgecilerine bağımlı hale gelmeleri gösterilebilir. Bağımsızlıklarını kazanmalarına rağmen bu devletlerin ekonomik altyapılarının olmaması, kurumsal eksiklik, ekonomik çeĢitliliğin sağlanamaması gibi bir dizi faktörden dolayı, bu ülkeler ekonomik geliĢimlerini gerçekleĢtirememiĢlerdir.³¹⁵ Zira sömürgecilik döneminde Avrupalı devletler sömürgelerine -kendi taleplerini karĢılamaları için- ihracata dayalı ekonomiyi dayatmıĢlardır. Örneğin, Gana ekonomisi kakao üretimine dayalıyken, Zambiya ekonomisinde bakır madeni baskın konumdadır.³¹⁶ Bu durum bu devletlerin ekonomilerini kırılgan bir hale getirirken, ekonomik geliĢimlerinin önünde büyük bir engel olmuĢtur.

Sonuç olarak bu devletler bağımsızlıklarını elde etseler dahi ekonomik bağımlılıktan kurtulamamıĢlardır. Eski sömürgeler hala kendi sömürgeci devletleriyle ekonomik

310

"Ġngiltere'ye Kenya seçimlerine müdahale suçlaması", Dünya Bülteni, 21 Kasım 2013, http://www.dunyabulteni.net/afrika/250374/ingiltereye-kenya-secimlerine-mudahale-suclamasi (EriĢim Tarihi: 28.03.2018).

311

"China and United Kingdom knew of military coup plans in zimbabve", Zimbabwe Today, 19 Kasım 2017, http://www.zambianobserver.com/china-and-united-kingdom-knew-of-military-coup-plans-in-zimbabwe/ (EriĢim Tarihi: 28.03.2018).

312

Bu örnekler de göstermektedir ki bağımsızlık sonrası dönemde Ġngiltere, çeĢitli roller üstlenerek alenen veya dolaylı yollarla eski sömürgeleri üzerindeki hakimiyetini korumayı amaçlamaktadır. Eski sömürgelerindeki sorunlara karĢı Ġngiltere'nin müdahale hakkına sahip olduğunu düĢünmesi, Postkolonyal Teori'nin hiyerarĢik devletler argümanının ve "Batı'nın kendini üstün görmesi" tezinin bir yansıması olarak değerlendirilebilir.

313

Mahamoud A. Bechir, The Impact of The Colonial Legacy on Civil-Military Relations in Africa: Chad

and Sudan as Comparative Case Studies, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Monterey, Naval

Postgraduate School, 1997, s. 17.

314

TepebaĢ, s. 180.

315

Kofi Ankomah, "The Colonial Legacy and African Unrest", Science & Society, Cilt 34, Sayı 2, Yaz 1970, s. 133.

316

67

iliĢkilerini sürdürmüĢlerdir. Öyle ki bağımsızlık sonrası dönemde kıtada sömürgeci güçler arasında bloklar oluĢturulmuĢ ve her ülke kendi bloğu ile sınırlı alanda ticaret yapmıĢtır. Bu bloklar her sömürgecinin eski sömürgeleri olarak belirlenmiĢtir.317

Nihayetinde, sömürgeciliğin bırakmıĢ olduğu ekonomik miras, bağımsızlık sonrası dönemde, bu sömürgeci güçlerden birisi olan Ġngiltere ile eski sömürgeleri arasındaki postkolonyal teorinin vurgulamıĢ olduğu hegemonik iliĢkinin devam etmesini sağlamıĢtır.