Redd-i Miras: Bağımsızlık Sonrası Ulus-Devlet İnşası Bağlamında Kosova’da Yugoslav Dönemi Anıtlarına Yönelik Yaklaşımlar

Aslı itibarıyla reddi miras veya öfkenin anıtlar üzerinden br çatışma ile tariflendiği yaklaşımlar bağımsızlık öncesi geçen dokuz yıl boyunca da öncül vakalarda görülmüştür. Örnek olarak savaş-sonrası sosyo-ekonomik boyuttaki sorunlar ve uzanımları gittikçe

belirginleşen içine kapanma ve mikro toplumsallıklar (aile ve yakın çevre bazlı) yanı sıra politik karşıtlıklar ve geride kalan Sırp toplum üyeleriyle, başta Kuzey Kosova ve iki etnisite arasında paylaşılmış Mitroviça kenti olmak üzere gergin bir hat çizilmiş ve 2004 yılının Mart ayıyla birlikte Mitrovica’yı ikiye ayıran İber nehrinde bir kovalamaca sonucunda üç Arnavut çocuğun boğulmasıyla iki gün süren olaylar neticesinde Kosova’nın genelinde, ayrıca Belgrad, Niş ve Sırbistan’a bağlı Voyvodina Özerk Bölgesi’nin başkenti Novi Sad’da tümden bir beklentisizlik ve hayalkırıklığından kaynaklı öfke, kendini yeniden “görünür” kılacak şekilde mimari tezahürlere veya anıtlara verilecek zararın karşılığında bulmuştur. Öyle ki karşılıklı tepkilerin dışavurumu esnasında Belgrad’da Bayraklı Cami ve Medresesi, Niş’teki Hadroviçeva Camii, Novi Sad’da İslam Birliği Merkezi ve iki cami kundaklanırken, Kosova’da da 20’ye yakın kiliseye saldırı düzenlenmiştir (Yılmaz, 2005:97).

2008 yılındaki bağımsızlık sonrası, yeni bir ulus devlet olarak kurgulanan Kosova’da yer alan Yugoslav dönemi veya Sırp yapımı anıtlara yönelik müdahaleler, tepkiler, yaklaşımlar tek bir düzlemde veya düzeyde ilerlememekle birlikte, en azından büyük bir coşku ile varlıklarının savunulmadığını söylemek güç değildir. Öyle ki Kosovalılar için günümüzde bağımsızlıklarından yoksun oldukları bir dönemin süreklilik imgeleri olarak konumlandırabilecek bu anıtların varlıklarını bir şekilde kabullenebilmenin yöntemlerini farklı biçimlerde ürettikleri görülebilmektedir. Karşı ulusal vizyonlarına dışavurumsal düzeyde yatırım yapmanın yanı sıra, bu yeni ulusal projeksiyonun mekânsal uzanımlarını da hem yeni eserlerde hem de eskilerini toponomik vb. alanlarda dönüşüm ve değişime sokarak yapmışlardır.

Zamanın kapalı salon kompleksi ‘Boro-Ramiz’13 _{yapısının isminin “Pallat i Rinisë”}

(Gençlik Sarayı’na çevrilmesi), sosyalist dönem toplukonut bloklarının cephe yüzeylerine Kosova’nın bağımsızlığını simgeleyen ulusal kahramanların dev posterlerinin asılması vb. müdahalelerle bu süreklilik imgelerinin kompanse edilebildiklerine rastlamak mümkündür.

13

Aynı durum günümüz Kosova Parlamento Binası’nın hemen yanıbaşında yer alan ‘Kardeşlik ve Birlik Anıtı’nın bulunduğu meydana Kosova Kurtuluş Ordusu lideri ‘Adem Jashari’nin isminin verilmesi, yıkılıp yıkılmaması üzerine belediyenin kentlilerle açık oturum düzenlemesi vb. gibi vakalarda da gözlemlenmiştir. Öyle ki 2013 yılında Norveçli uluslararası mimarlık bürosu Snohetta’nın başkent Priştine’de düzenlediği bir mimari atölyede Kosovalı birkaç mimarlık öğrencisinin bu anıtı sürekliliğini aynı anda sağlayıp aynı anda fiziksel anlamda görünmez kılmanın bir yöntemi olarak ayna yüzeylerle kaplama önerisi de oldukça üzerinde durulması, tartışılması gereken bir bakışaçısının ürünü olarak öne çıkmıştır. Bir diğer ilginç olay da Kosovalı pop sanatçısı Era Istrefi’nin müstehcen bulunan bir klibi Sırp Ortodoks Kilisesi ‘Aziz George’un şehrin merkezinde yarım kalmış, âtıl strüktür içerisinde çekmesi ve bu olayın Sırp medyası tarafından kendi kutsallarına yapılmış bir hakaret şeklinde basına afişe etmesiyle yankı bulmuştur.

Şekil 8.20, 8.21. Savaş-sonrası ziyarete kapalı ve atıl halde varlıklarını sürdüren Kosova’daki Yugoslav dönemi anıt ve yapılarına örnekler: “Aziz George Kilisesi” ve Mitrovica’daki “Madenciler Anıtı”

Ancak bu noktada belirtilmesi gereken, Kosova’daki bu anıtlara yönelik tepkilerin, ideolojik güdümle inşa edilmiş anıtlarda tam anlamıyla öfke patlamasına yol açmayışıdır. Bu türden anıtlara yönelik yaklaşımlarda net bir tavırdan ziyade ideolojinin yerli nüfusu da içine alan, kapsayıcı yanını hatırlatan bir kesimin halen varlığını koruması, ülkenin yeni bir inşai girişim yapma noktasında ekonomik potansiyelinin yüksek profilde olmayışı, bir tür ‘müphem’, muğlak, girift bir tavra yol açmaktadır.

Bu tavrı en iyi görebileceğimiz örneklerden bir tanesi de yakın zamanlarda 2015’in sonlarına doğru Paris’te gerçekleşen terör saldırıları sonrasında görülmüştür. Tüm dünyada bu olaylar karşısında Paris’teki mağdurlarla dayanışma içerisinde olunduğuna yönelik önemli anıtlar Fransız bayrağının renkleriyle ışıklandırılırken, Kosova da bu dayanışmaya yıkılması gündemde olan ‘Kardeşlik ve Birlik Anıtı’yla katılmıştır. (Bkz. Şekil 8.28-8.31.)

Görsel 8.22. Savaş-sonrası ziyarete kapalı ve âtıl halde varlıklarını sürdüren Kosova’daki Sırp yapımı ve/veya Yugoslav dönemi anıt ve yapılarına örnekler: Priştine Üniversitesi Merkez Kampüsü arsası içinde

yer alan 1990’lar yapımı “Aziz George Sırp Ortodoks Kilisesi”.

Şekil 8.23. Savaş-sonrası ziyarete kapalı ve âtıl halde varlıklarını sürdüren Kosova’daki Sırp yapımı ve/veya Yugoslav dönemi anıt ve yapılarına örnekler: Kosova Ovası’ndaki “Gazimestan Anıtı”.

Kaynak: Wikipedia (https://en.0wikipedia.org/) [153]

Şekil 8.24. Savaş-sonrası ziyarete kapalı ve âtıl halde varlıklarını sürdüren Kosova’daki Sırp yapımı ve/veya Yugoslav dönemi anıt ve yapılarına örnekler:

Priştine’deki “Kardeşlik ve Birlik Anıtı”, stencille yazılmış sloganlar Kaynak: Flickr (https://www.flickr.com/) [154]

Şekil 8.25. Savaş-sonrası ziyarete kapalı ve âtıl halde varlıklarını sürdüren Kosova’daki Sırp yapımı ve/veya Yugoslav dönemi anıt ve yapılarına örnekler: Priştine’deki “Kardeşlik ve Birlik Anıtı”, bağımsızlığı

destekleyen müttefik ülkelerin bayraklarının renklerine boyanmış hali. Kaynak: Cuckoo for Kosovo Blog (http://cuckooforkosovo.blogspot.com.tr/) [155]

Şekil 8.26. Savaş-sonrası ziyarete kapalı ve âtıl halde varlıklarını sürdüren Kosova’daki Sırp yapımı ve/veya Yugoslav dönemi anıt ve yapılarına örnekler: Priştine’deki “Gençlik Sarayı” (Orj. “Pallati i Rinise”) binasına (Eski ismi:“Boro ve Ramiz”) asılan Kosova Kurtuluş Ordusu lideri Adem Jashari’nin görseli. Müellif: Filippo Romano, Kaynak: Common Ground Laboratory Prishtina, Town Planning Design Workshop, Politecnico di Milano , 2014 [156]

Şekil 8.27. Kosova’nın bağımsızlık lideri Ibrahim Rugova’nın cenaze merasimi, 26 Ocak 2006, Yugoslav dönemi “Şehitler Anıtı’nın” hemen yanındaki “Rugova Anıt Mezarı”. Bağımsızlık yanlısı liderin yanıbaşında

ünitarist Yugoslav dönem anıtının yer alması hayli ilginç bir manzara taratmıştır. Priştine. Kaynak: Getty Images (http://www.gettyimages.com/) [157]

Şekil 8.28, 8.29, 8.30, 8.31. Paris’te yaşanan terör olayları nedeniyle dünyanın dört bir yanındaki belli başlı anıtlar terör karşısında uluslararası dayanışma göstergesi olarak Fransa bayrağının renklerine boyandı: (1) Rio de Janeiro’daki “İsa Heykeli”, (2) Sydney’deki “Opera Binası”, (3) Berlin’deki “Brandeburg Kapısı”, (4) Priştine’deki “Kardeşlik ve Birlik Anıtı”.