B Balassa’nın Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler Yaklaşımı

yaklaşımını geliştirmiştir. 1965 yılında yaptığı çalışmada dünya ticaretinin liberalleşmesinin uzun süreli sonuçlarını açıklamaya çalışmış ve Belçika, Kanada, Fransa, İtalya, Japonya Lüksemburg, İsveç, İngiltere, Hollanda, Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri gibi gelişmiş ülkeler bakımından imal edilen 74 çeşit malın rekabet gücü ölçümünü yapmıştır. 136 Liesner AKÜ endeksini ilk bulan kişi olmasına rağmen, Balassa’nın geliştirmiş olduğu endeks daha sık kullanılmaktadır.137

Günümüzde ülkelerin rekabet gücünü analiz etmek isteyen birçok iktisatçı Balassa’nın yaklaşımını kullanmaktadır. Balassa, ülkelerin belirli ürünlerdeki göreli

134 _{Hans Liesner, “The European Common Market and British Industry”, The Economic Journal,}

Vol.68, June 1958, ss.302-316.

135 _{Tansu, a.g.e., s. 42} 136 _{Vollrath, a.g.e., s.268}

137 _{Jeoren Hınloopen ve Charles Van Marrewijk, On the Empiricial Distribution of the Balassa} Index, Unıversıty of Amsterdam Press, Rotterdam, 2000, s.4

ihracat başarısını ortaya koyan AKÜ yaklaşımını kullanarak, bir ülkenin rekabet gücüne sahip olduğu sektörlerin belirlenmesinin mümkün olacağını belirtmektedir.138

Balassa karşılaştırmalı üstünlüklerin pek çok faktörün sonucunda oluşmakta olduğunu, bu faktörlerin kiminin ölçülüp, kiminin ölçülemediğini, kimilerinin ise kolay araştırılırken, kimilerinin tespitinin güç olduğu belirtmiştir.139 Balassa’ya göre ithalata uygulanan gümrük vergisi ve diğer kısıtlayıcı önlemlerin boyutları ülkeden ülkeye farklılık göstermekte olduğu için ülkelerin ithalat – ihracat oranları ölçütü bu farklılıklardan etkilenir. Ancak tüm ülkelerin ihracatları belirli bir ürün için aynı oranda gümrük vergisi ile karşılaşırsa ülkenin göreceli ihracat performansı ölçütünde bir sapma ortaya çıkmaz. Bu nedenle Balassa, karşılaştırmalı üstünlüklerin hesaplanmasında göreli ihracat performansı ölçütünü temel almıştır. 140

Balassa’nın geliştirdiği ve çalışmada AKÜ2 olarak adlandırılacak ölçüt

aşağıdaki formülle hesaplanmaktadır.

AKÜ2 = (Xij / Xnj) / (Xit /Xnt)

Bu ölçümde “x” ihracatı, “j” ihraç edilen ve rekabet ölçümü yapılan malı (ya da sektörü) “t” ise toplam mal grubunu simgelemektedir. “i” göreli rekabet ölçümü yapılan ülkeyi, “n” ise i ülkesinin j ürünündeki göreli rekabetin karşılaştırıldığı ülke ya da ülke gruplarını (Örn: AB) ifade etmektedir. 141

Bu yaklaşıma göre, AKÜ hesaplanırken belirli bir endüstrideki ihracatın ülkenin toplam ihracatı içindeki payı hesaplanarak, aynı endüstrideki göreli rekabet avantajının ölçüldüğü ülke ya da ülke gruplarının ihracatı içindeki payına oranlanmaktadır.142

138 _{Kum, a.g.e., s.39} 139 _{Vollrath, a.g.e., s.265}

140 _{Osman Küçükahmetoğlu, “Gümrük Birliği Sürecinde Türkiye’nin Rekabet Gücü, Gümrük Birliği} Sürecinde Türkiye Dergisi, Sayı: 21–22, 1996, s.25

141 _{Bela Balassa, Revealed Comparative Advantage Revisited, Manchester School, 1997, s.331} 142 _{Küçükahmetoğlu, a.g.e., s.25}

Bu ölçümü tüm ürünler ve ülkeler bazında geliştirmek mümkündür. Belli bir mal ya da sektör için hesaplanan AKÜ değerinin 1’den büyük olması söz konusu mal ya da sektörde Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlük olduğunu, hesaplanan indeks değerinin birden küçük olması ise ilgili mal ya da sektörde dezavantaj olduğunu göstermektedir. Diğer bir ifade ile AKÜ değeri birden büyük ise söz konusu ürün ya da sektör rekabet edebilir, bu değer birden küçük olduğunda ise söz konusu ürün ya da sektörün rekabet gücü düşüktür. 143 Sonuç olarak ülkenin performansı seçilen sektörde dünya ortalamasından iyi ise o ülkenin söz konusu sektörde rekabet üstünlüğünün olduğunu söyleyebiliriz.144

Ülkenin belirlenen üründeki ihracat ve ithalat rakamlarının eş zamanlı olarak kullanıldığı ve çalışmamızda AKÜ3 yaklaşımı olarak adlandırılacak bir başka ölçüm

yöntemi daha geliştirilmiştir. Bu yöntem ülkenin Karşılaştırmalı rekabet güçlerini ölçmemekte, sadece ülkenin belirlenen üründeki performansını ölçmektedir. Bu ölçüt şu şekilde formüle edilmektedir.

AKÜ3 = (Xij – Mij) / (Xij + Mij)

Bu ölçümde”x” ihracat, “m” ise ithalatı simgeler. “j” ölçümü yapılan mal ya da sektörü, “i” ise rekabet ölçümü yapılan ülkeyi ifade etmektedir.

AKÜ3 ölçümünde endeks –l ile +1 arasında değer alabilmektedir. Endeksin -l’e eşit olması i ülkesinin j ürünü hiç ihraç etmediği ve bu üründe dezavantaja sahip olduğunu, endeksin +1’e eşit olması ise i ülkesinin j ürün ithalatını hiç yapmadığı ve bu üründe rekabet avantajına sahip olduğunu belirtmektedir. Endeksin “0” değerine yakın olduğu durumlarda ise ülkenin rekabet avantajında belirsizlikler ortaya çıkmaktadır.145 Bu ölçüm ülkenin endüstri içi ve endüstriler arası ticareti ölçer, karşılaştırmalı üstünlükleri ölçtüğünü söylemek güçtür.

143 _{Utkulu ve Seymen , a.g.e., s.9}

144 _{Güzin Erlat ve Haluk Erlat, “Do Turkish Exports Have Comparatıve Advantage With Respect to}

the European Unıon Market, 1990–2000, METU Studies in Development, Ankara, 2004, s.4

145 _{David Greenaway ve Carl Milner, Trade and Industrial Policy in Developing Countries: A} Manual Of Policy Analysis, The Macmillan Press, 1993, s.184

Ülkelerin seçilen üründeki ihracat ve ithalat oranları esas alınarak karşılaştırmalı üstünlüklerinin hesaplanabildiği ve çalışmada AKÜ4 olarak

adlandırılacak bir diğer AKÜ yaklaşımı daha Balassa tarafından geliştirilmiştir. Bu ölçüt şu şekilde formüle edilmiştir.

AKÜ4= (Xij/ Xit) / (Mij/Mit) = (Xij/Mij) / (Xit / Mit)

Bu formülde, “x” ihracatı, “m” ithalatı, “i” seçilen ülke, “j” seçilen malı, “t” ise tüm malları ya da sektörleri ifade etmektedir.

Göreli İhracat- İthalat ölçütü olarakta adlandırılan AKÜ4 endeksinin

değerinin 1’den büyük olması ölçümü yapılan sektör ya da malda rekabet üstünlüğünün var olduğu anlamına gelmektedir.

Balassa AKÜ4 ölçümüne benzer bir ölçüm daha geliştirmiştir. AKÜ5 olarak

adlandıracağımız bu ölçüt şu şekilde formüle edilmektedir.

AKÜ5= Ln (Xij/ Xit) / (Mij/Mit) * 100 = Ln(Xij/Mij) / (Xit / Mit) * 100

Bu formülde “x” ihracatı, “m” ithalatı simgelemektedir. “i” seçilen ürün ya da sektörü, “j” rekabet ölçümü yapılan ülkeye, “t” ise toplam mal ya da sektörleri ifade etmektedir.

AKÜ5 endeks değerinin ilgili ürün veya sektör için açıklanmış karşılaştırmalı

üstünlük ifade edebilmesi için 0’dan büyük olması gerekmektedir. Değerin 0’dan düşük olması durumunda karşılaştırmalı dezavantaj belirecektir.

Balassa’nın geliştirdiği rekabet gücü ölçümlerinden, iktisatçılarca en sık kullanılanı AKÜ2 ölçümüdür. Balassa’nın geliştirdiği diğer ölçümler ( AKÜ3, AKÜ4

ve AKÜ5) küresel ya da bölgesel rekabeti ölçmede kullanılabilinmektedir.146 Balassa

geliştirdiği tüm AKÜ ölçümleri ülkelerin güçlü ve zayıf sektörlerini belirlemede kullanılmaktadır. 147