TRC3 Bölgesi yerleşime uygunluk haritası

Kaynak: Planevi Gösterim İl Merkezleri İlçe Merkezleri Belde Merkezleri Bucak Merkezleri Köy Merkezleri

Planlama Bölgesi Sınırı Ülke Sınırları İl Sınırları İlçe Sınırları

Nehirler Çaylar Dereler Fay Hatları Ülke Sınırları Çerçeve Göller

Barajlar Jeolojik Uygunluk Uygun Alanlar Önemli Alan-1 Önemli Alan-2 Uygun Olmayan Alanlar Jeolojik Uygunluk Durumu

165 166

Mardin

Batman

Şırnak Siirt

nak yağışlarda akışa geçen kuru dere yatakları da

“Uygun Olmayan Alan” olarak değerlendirilmiştir. Bu öneriler kapsamında Mardin’in Kızıltepe yönünde de-ğil, Diyarbakır yoluna doğru (kuzeybatı yönünde) ge-lişmesi daha uygun olarak değerlendirilmektedir.

Batman il sınırları içerisinden geçen, Silvan Çayı, Pa-muk Çayı, Batman Çayı, Hasankeyf ve Salat Çayı ile bu çayları besleyen tüm dere yataklarındaki güncel alüvyon birimlerin yayılım göstermiş olduğu alanlar

“Önlemli Alan 1”, bu derelerin heyelan ve kaya düş-mesi riski oluşturan dar ve yüksek eğimli yamaçları

“Önlemli Alan 2” olarak belirlenmiştir. Genel anlamda Batman il merkezinin 1’inci sınıf tarım toprakları ve sulu tarım imkânlarına sahip araziler üzerine kurulu olması, İl’in bu potansiyelinden faydalanamamasına sebep olmaktadır. Batman İli’nin kuzeyinde yer alan Sason ve Kozluk ilçeleri Deprem Bölgeleri Haritası’na göre 1’inci derece deprem bölgesi kuşağında değer-lendirilmişlerdir. Batman İli ve çevresinde kaya düş-mesi ve heyelanın gözlendiği yerler “Uygun Olmayan Alanlar” olarak değerlendirilmiştir. Batman’ın idari sı-nırları doğrultusunda batı yönünde gelişme imkânı bulunmamakta, İl’in Siirt’e doğru (doğu yönünde) ve Midyat’a doğru (güney yönünde) gelişmesi mümkün gözükmektedir. Ancak, kent şehrin kuzeyine doğru büyümektedir.

Siirt İl sınırları içerisinden geçen Dicle Nehri, Botan Çayı (Uluçay), Garzan Çayı, Kızılsu Çayı, Behranca Deresi ile bu nehir ve çayları besleyen tüm dere yatak-larındaki güncel alüvyon birimlerin yaygın olduğu a-lanlar “Önlemli Alan 1” olarak belirlenmiştir. Siirt İli Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin tamamını kapsayan Arap-Anadolu blokları bindirme hattına yakın oldu-ğundan 1’inci derece deprem bölgesi içine alınmıştır.

Su baskını açısından önlem alınamayacak olan nehir, dere, çay ve göl kıyıları da “Uygun Olmayan Alan” o-larak değerlendirilmiştir. Kuzeyi ve doğusu yerleşime uygun olmayan Siirt İli’nin hem yerleşime uygunluk açısından hem de ekonomik ve ticari ilişkiler bakımın-dan Batman’a doğru (batı yönünde) gelişmesi uygun olacaktır.

Şırnak il sınırları içerisinden geçen Dicle Nehri, Kızıl-su, Nergüş Çayı, Hezil Çayı ve Habur Çayı ile bu nehir ve çayları besleyen tüm dere yataklarındaki güncel alüvyon birimlerin yayılım göstermiş olduğu alanlar 4.2.2.2.2 Batman İli Arazi Kullanım Önerileri

4.2.2.2.3 Siirt İli Arazi Kullanım Önerileri

4.2.2.2.4 Şırnak İli Arazi Kullanım Önerileri

Mardin’in tüm belediyelerinde içme suyu şebekesi bulunurken, Batman, Şırnak ve Siirt belediyelerinde 1’er olmak üzere toplamda 3 belediyede içme ve kul-lanma suyu şebekesi mevcut değildir. Belediye nü-fusunun % 97’sine içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilirken, belediye nüfusu içerisinde yer alan yaklaşık 40 bin kişiye bu hizmet sağlanamamaktadır.

Türkiye genelinde içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilemeyen belediye nüfusunun % 7,5’i TRC3 Bölgesi’nde bulunmaktadır.

Türkiye genelinde içme suyu arıtma tesisinden fayda-lanan belediye nüfusunun Türkiye geneli toplam be-lediye nüfusuna oranı % 50’dir. TRC3 Bölgesi’nde ise içme suyu arıtma tesisinden faydalanan belediye nü-fusunun TRC3 Bölgesi toplam belediye nüfusuna ora-nı % 1’den azdır.

Türkiye genelinde belediye nüfusunun % 50’si içme ve kullanma suyu arıtma tesisleri tarafından sağlanan su ile hizmet alabilirken, TRC3 bölgesinde bu oran 1’in altındadır. Belediyelerin içme suyu arıtma tesisi projelerinin desteklenmesi, Bölge’de örnek olabile-cek ve etkin bir şekilde işletilebileolabile-cek içme ve kullan-ma suyu arıtkullan-ma projeleri ortaya çıkarılkullan-ması açısından faydalı olacaktır. Aşağıdaki tablodan da görülebile-ceği gibi, Bölge, altyapı ihtiyaçlarını karşılamakta, Türkiye genelinin çok gerisinde kalmaktadır.

Belediyeler ile yapılan görüşmelerde içme suyu iletim ve dağıtım şebekelerindeki fiziksel kaçaklar ve kaçak kullanımlar nedeni ile kayıp-kaçak oranın çok yüksek oranlarda olduğu ortaya çıkmıştır. Örneğin, Bölge potansiyel yerleşim alanlarını değerlendirmek, olası

mühendislik problemlerini belirlemek mümkün ol-maktadır. İmar mevzuatı ve bağlı düzenlemelere daya-lı olarak gerçekleştirilen teknik değerlendirme, arazi-ye ilişkin önlem önerileri ile potansiarazi-yel afet zararları azaltılmaktadır. 121

TRC3 Bölgesi’nde yeni potansiyel yerleşim birimle-rinde arazi kullanımı ve mevcut afet riski taşıyan alan-ların belirlenmesi afet riskini azaltan önemli bir fak-tördür.

İnceleme alanları taşıdıkları yapısal özelliklere bağlı olarak Uygun Alanlar, Önlemli Alanlar, Ayrıntılı Jeo-teknik Etüt Gerektiren Alanlar ve Uygun Olmayan A-lanlar olarak nitelendirilir. Aşağıda yer alan harita-122

dan TRC3 Bölgesi genelinde, Bölge’nin orta kuşağı-nın yerleşime uygun olduğu, kuzey ve güneyde ise ön-lemli alanlar bulunduğu görülmektedir. Şırnak’ın do-ğusu ile Batman ve Siirt’in kuzey kesimlerinin ise yer-leşime uygun olmadığı göze çarpmaktadır. Bu kesim-ler Bölge’de nüfus yoğunluğunun az, kırsal nüfusun yaygın, sosyo-ekonomik gelişmişliğin düşük düzeyde olduğu yerlerdir.

Mardin il sınırları içerisinde yer alan ve Gümüş Çayı (Zergan), Çağ Çağ Suyu, Savur Çayı (Habur Çayı), Bu-ğur Çayı, Gülzar Deresi, Sultan Şeyhmus Deresi, Gurs Suyu, Büyük Dere, Cehennem Deresi tarafından bes-lenen dere yataklarındaki güncel alüvyon birimlerin yayılım göstermiş olduğu alanlar, “Önlemli Alan 1” o-larak değerlendirilmiştir. Bölge'nin en kalabalık yerle-şimlerinden biri olan Kızıltepe ilçesinin bu alanlar ü-zerinde kurulu olması bu anlamda risk taşımaktadır.

Merkez ilçede kale ve çevresinde yer alan yerleşim bi-rimlerinde yamaç eğimlerinin yüksek olduğu alanlar, kaya düşmesi ve heyelan riski nedeni ile “Önlemli A-lan 2” olarak değerlendirilmiştir. Sel riski taşıyan ve önlem alınamayacak olan dere, çay kıyıları ve sağa-4.2.2.2.1 Mardin İli Arazi Kullanım Önerileri

“Önlemli Alan 1”, akarsuların içinden geçtiği yüksek eğimli vadi yamaçlarının yer aldığı alanlar da heyelan ve kaya düşmesi riskleri nedenleriyle “Önlemli Alan 2” olarak değerlendirilmiştir. Şırnak Merkez’in kuru-123

lu bulunduğu alan yerleşime jeolojik olarak uygun bir konumda olup, ana ticari merkezlere ve güzergâhlara yakınlıkları dolayısıyla Cizre ve Silopi ilçeleri Şırnak Merkez’e göre daha hızlı bir şekilde gelişmektedir. An-cak bu merkezler, 1’inci sınıf tarım toprakları ve sulu tarım imkânlarına sahip araziler üzerinde kurulu bu-lunmasıyla “Önlemli Alan 1” kategorisinde yer almak-tadır.

Nüfusun ve kentleşme oranının artışı TRC3 Bölge-si’nin çevre ve altyapı durumunu doğrudan etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Kentlerde meydana ge-len nüfus artışı ile birlikte yeni altyapı ihtiyaçları orta-ya çıkmaktadır. Nüfusun kentlerde yoğunlaşma seyri Türkiye ortalamasının altında olmasına rağmen, Böl-ge kentlerinde var olan altyapı eksikleri ile birlikte ye-ni altyapı ihtiyaçları karşılanamamaktadır.

Mardin İli hariç diğer illerin toplam nüfusu ve kent nü-fusu son 3 yıl içerisinde sürekli artmıştır. Batman, da-ha önce de belirtildiği gibi Bölge’nin; şehir nüfus ora-nı bakımından Türkiye ortalamasına en yakın ilidir.

TRC3 Bölgesi’nde bulunan toplam 76 belediyeden 73’ü içme suyu şebekesi hizmeti verebilmektedir.

4.2.3 Altyapı

4.2.3.1 İçme ve Kullanma Suyu Altyapısı

123Çevre Durum Raporu

Kaynak: TÜİK-2008

Tablo 99: İçme suyu alt yapısı karşılaştırması

Toplam Belediye Sayısı Toplam Belediye Nüfusu Anket Uygulanan Belediye Sayısı Anket Uygulanan Belediye Nüfusu İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Sayısı İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusu İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ile Hizmet Verilen Nüfusun Toplam Belediye Nüfusu İçerisindeki Oranı (%) İçme Suyu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Sayısı Türkiye -İçme Suyu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusu İçme Suyu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Nüfus İçerisindeki Oranı (%)

121Afet ve Acil Durum Başkanlığı

122Afet ve Acil Durum Başkanlığı

167 168

Özellikle Bölge’nin tüm illerinde etkili olan sel, taşkın ve toprak kayması gibi afetler göz önünde bulundu-rularak, ani gelişen yerleşim birimlerinin gelişme planlamalarında yerleşime uygun alanların belirlen-mesi, afetlerden doğrudan etkilenme riskinin azaltıl-ması amacıyla riskli yerleşim birimlerinde altyapı stan-dardı düzenlemelerinin kısa sürede gerçekleştirilmesi önemlidir.

li için % 56, 2008 yılı itibari ile Bölge için atık su arıtma tesisi olmadığı için % 0’dır. 2009 yılı itibari ile hizmete başlayan Siirt Belediyesi’ne ait atık su arıtma tesisi ile birlikte bu oran yükselmiştir.

Bölge’de 2008 yılında kanalizasyon şebekesi ile topla-nan atık suların % 93’ü akarsulara, % 7’si araziye arıtıl-madan deşarj edilmektedir. Türkiye genelinde 2008 yı-lında kanalizasyon şebekeleri ile toplanan atık suyun

% 44,7’si denize, % 43,1’i akarsuya, % 3,5’i baraja, % 2,1’i göle-gölete, %1,5’i araziye ve % 5,1’i diğer alıcı or-tamlara deşarj edilmiştir.

TRC3 Bölgesi’nde bulunan 76 belediye tarafından toplam belediye nüfusunun % 98’ine katı atık toplama hizmeti verilmektedir. Bölge’nin katı atıklarının % 90’ı belediye çöplüğü olarak kullanılan açık arazilerde toplanmaktadır. Bölge’de kompost tesisi ve düzenli depolama alanı yoktur. Türkiye genelinde dere ve göle dökme şeklinde bertaraf edilen yıllık 47.685 ton katı atığın % 22,6’sı TRC3 Bölgesi’ne aittir. Toplamda 4 belediye atıklarını dere ve göle dökme şeklinde berta-raf etmektedir. Katı atıkların doğrudan su kaynak-larına dökülmesinin önlenmesi ve düzenli depolama alanları ile katı atıkların bertaraf edilmesi öncelikler arasında yer almalıdır. Bölge’de katı atık yönetimine ilişkin detaylı tablolara “Ekler” kısmında yer verilmiş-tir.

4.2.3.3 Katı Atık Altyapısı

ancak Bölge OSB’lerinin doğalgaz altyapısına, mer-kezi atıksu arıtma tesisi ve çevre laboratuarına sahip olmadıkları görülmektedir. Şırnak ve Cizre OSB’ler dı-şındaki OSB’lerde telekomünikasyon altyapısı da ta-mamlanmış olup tır parkı ise sadece Mardin ve Bat-man OSB’lerinde bulunmaktadır.

belediyelerinden Batman ve Mardin Belediyesinin su temini ve iletimi sırasında yıllık yaklaşık 10 Milyon TL civarında enerji harcaması yaptığı verilerine dayana-rak, tahsilat ile karşılaştırıldığında şebekede var olan fiziksel kaçak ve kaçak kullanım nedeni ile kayıp ora-nının ortalama % 80’ler seviyesinde olduğu tahmin e-dilmektedir. Tüm altyapı sorunları içerisinde kayıp ve kaçak sorunun çözüme kavuşması ile birlikte ilgili ku-rum ve kuruluşların kapasitelerinin artması sağlana-caktır.

TRC3 Bölgesi’nde bulunan toplam 76 belediyeden 65’inde kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilmekte-dir. Siirt’in tüm belediyelerinde kanalizasyon şebeke-si ile hizmet verilirken, Mardin’de 3, Şırnak’ta 7 ve Bat-man’da 1 olmak üzere toplamda 11 belediyede kanali-zasyon şebekesi mevcut değildir. Bölge’de belediye nüfusunun % 86’sına kanalizasyon şebekesi ile hiz-met verilirken, belediye nüfusu içerisinde yer alan yaklaşık 143 bin kişiye kanalizasyon şebekesi hizmeti sağlanamamaktadır. Türkiye genelinde kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilemeyen belediye nüfusunun

% 2’si TRC3 Bölgesi’nde bulunmaktadır.

Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun be-lediye nüfusu içindeki oranı, Türkiye geneli için % 88, Bölge için % 86 iken, arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı Türkiye gene-4.2.3.2 Atık Su Altyapısı

4.2.3.4 Sanayi Altyapısı

Bölge’deki OSB’lerin altyapı durumlarına ilişkin bil-gileri içeren aşağıdaki tablo incelendiğinde; yapım süreci devam eden Cizre OSB dışındaki diğer OSB’lerde yol yapımının, su dağıtım ve elektrik şebe-kelerinin ve kanalizasyon sisteminin tamamlandığı

Tablo 101: Atık su deşarj miktarları ve deşarj yerleri

Kaynak: TÜİK-2008

Toplam Belediye Sayısı Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Sayısı Deşarj Edilen Toplam Atıksu 3 Miktarı (1000 m/yıl) 3 Denize (1000 m/yıl) 3 Göle-Gölete (1000 m/yıl) 3 Akarsuya (1000 m/yıl) 3 Araziye (1000 m/yıl) 3 Baraja (1000 m/yıl) Diğer Ortamlara (2) 3 (1000 m/yıl) Deşarj Edilen Kişi Başı Atıksu Miktarı (Litre/Kişi-Gün)

Türkiye

Tablo 100: Atık su alt yapısı karşılaştırması

Kaynak: TÜİK-2008

Toplam Belediye Sayısı Toplam Belediye Nüfusu Anket Uygulanan Belediye Sayısı Anket Uygulanan Belediye Nüfusu Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Sayısı Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusu Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Nüfusun Belediye Nüfusu İçindeki Oranı (%) Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Sayısı Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusu Arıtma Tesisi ile Hizmet Verilen Nüfusun Belediye Nüfusu İçindeki Oranı (%) Türkiye

Tablo 102: TRC3 OSB’leri alt yapı bilgileri

Kaynak: OSBÜK OSB Bilgi Sitesi, Organize Sanayi Bölge Müdürlükleri Elektrik Kurulu Gücü (Mwa)

Merkezi Atık Su Arıtma Çevre Laboratuvarı Su Dağıtım Şebekesi Kanalizasyon Doğalgaz Elektrik Şebekesi Telekomünikasyon Diğer Tamamlandı Var

% 25’i Tamamlandı Parke Tamamlandı Yok Asfalt Tamamlanmadı Parke Tamamlandı Yok Asfalt Tamamlandı Var

5