hay-vancılık ve balıkçılık yok denecek kadar az düzeyde gerçekleştirilmektedir. Bunun yanında, Pervari ve Beytüşşebap gibi ilçelerde önemli miktarda arıcılık yapılmaktadır.
Şekil 65: Türkiye geneli türlerine göre büyükbaş hayvan varlığı (2000-2009)
5.000.000 4.500.000 4.000.000 3.500.000 3.000.000 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0
Kaynak: TÜİK
2006 2007 2008 2009 2001
2000 2002 2003 2004 2005 Sığır (Kültür)
Manda Sığır (Melez) Sığır (Yerli)
Şekil 64: Türkiye ve TRC3 büyükbaş hayvan varlığı
11.500.000 11.000.000 10.500.000 10.000.000 9.500.000 9.000.000
20062007 2008 2009 2001
2000 2002 2003 2004 2005
Kaynak: TÜİK TR
TR 2000-2009 Büyükbaş Hayvan Varlığı
TRC3 Mardin Batman Siirt Şırnak
TRC3 İlleri 2000-2009 Büyükbaş Hayvan Varlığı
200.000
150.000
100.000
50.000
0
2006 2007 2008 2009 2001
2000 2002 2003 2004 2005
si 2007-2009 yıllarında hayvan varlığı açısından Bat-man’a paralel bir seyir izlemiştir.
Türkiye geneli büyükbaş hayvan varlığı 2000 yılında 10.907.000 düzeyindeyken 2009 yılında 10.811.165 dü-zeyine inmiştir. Manda varlığı, 2004-2005 döneminde
% 2,66 artarken ve ileriki yıllarda bu yükselişine de-vam ederken, kültür ırkı sığır sayısı aynı dönemde
% 950 azalmıştır. Yerli ırk sığır sayısı, 2000 yılına göre 2009 yılında % 38 oranında azalmıştır.
Türkiye'de büyükbaş hayvan varlığı düşerken,TRC3
Bölgesi’nde, 2000 yılında 125.050 olan büyükbaş hayvan varlığı, 2009 yılında 158.552 rakamına yük-selmiştir. 2009 yılı verilerine göre, büyükbaş hay-van varlığının % 64,52’sini yerli sığırlar, % 20,6’sını melez sığır ırkı ve % 14,66’sını kültür sığırı oluş-turmaktadır. 2000 yılı verilerine göre ise yerli sığır-lar, toplam büyükbaş varlığın % 86,8’ini ve melez ırkı sığırlar % 9’unu oluşturmaktadır. Verilerden gö-rüldüğü üzere, yerli sığır varlığında, yıllar itibariyle, önemli bir değişim yaşanmamış olsa da, toplam büyükbaş varlığı içindeki payı önemli oranda aza-lırken, melez ırk sığırların payı artmıştır. Kültür ırkı büyükbaş varlığı, özellikle 2005 sonrasında artış
gösterirken, melez ırkı sığır artışı da 2004’ten itiba-ren ivme kazanmıştır. Buna rağmen Türkiye gene-linde büyükbaş hayvanlar içinde en büyük payı
me-lez sığırların oluşturduğu düşünüldüğünde Bölge he-nüz bu görünümü yakalayamamıştır.
93 94
sında, gerçekleşen artış, toplam küçükbaş sayısın-daki artışın tetikleyicisi olarak görülmektedir. TRC3 Bölgesi’nde, tiftik keçisi ve merinos koyunu sınırlı sa-yıda bulunurken, bir diğer önemli tür olan kıl keçisinin sayısı 2000 yılına göre % 16 oranında artış göstermiş-tir.
TRC3 Bölgesi için önemli bir geçim kaynağı olan, ve Bölge’de gelişme potansiyeli bulunan büyükbaş ve küçükbaş hayvan üreticiliği ve çeşitlendirilebilecek hayvansal ürün potansiyeli için aşağıda sıralanan tedbirler alınarak, hem dalgalanan et fiyatlarında bir istikrar oluşmasına katkı yapılmalı hem de Irak paza-rında oluşan ve oluşacak et ve hayvansal ürün tale-bine cevap verilerek hem Bölge’ye hem de ülkeye kat-ma değer sağlankat-malıdır.
•Yerli ve düşük verimli olan hayvan soyları iyileştiril-melidir.
•Özellikle büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinde mera hayvancılığı yerine, besi ve ahır hayvancılığı yaygın-laştırılmalıdır.
•Suni ve tabii yem üretimi artırılmalıdır.
•Mera ve otlaklar ıslah edilmelidir.
•Hayvancılık yapanlara gerekli krediler verilmelidir.
Şekil 66: TRC3 türlerine göre büyükbaş hayvan varlığı (2000-2009)
Kaynak: TÜİK 2006 2007 2008 2009 2001
2000 2002 2003 2004 2005
140.000
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0 Sığır (Kültür) Manda Sığır (Melez) Sığır (Yerli) Sığır (Kültür) Manda Sığır (Melez) Sığır (Yerli)
4.790 210 11.450 108.600
4.640 190 15.040 124.670
5.441 166 12.412 100.972
7.646 175 13.657 116.527
9.037 229 14.379 108.176
10.753 288 18.057 112.383
17.945 263 20.251 114.776
17.701 349 21.924 116.098
15.106 394 32.137 127.854
23.249 225 32.773 102.305
Şekil 67: Türkiye ve TRC3 Bölgesi küçükbaş hayvan varlığı
Kaynak: TÜİK
40.000.000 35.000.000 30.000.000 25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 0
2006 2007 2008 2009 2001
2000 2002 2003 2004 2005 TR
TR 2000-2009 Küçükbaş Hayvan Sayısı
TRC3 Mardin Batman Siirt Şırnak
TRC3 Bölgesi 2000-2009 Küçükbaş Hayvan Sayısı
1.500.000
1.000.000
500.000
0 2.500.000
2.000.000
2006 2007 2008 2009 2001
2000 2002 2003 2004 2005 Bölge’nin, küçükbaş hayvan varlığı, diğer
göstergele-re gögöstergele-re azımsanmayacak bir ölçüdedir. 2009 yılında 1.925.518 olan Bölge'nin toplam küçükbaş varlığının ülke genelinin % 7,16’sını oluşturduğu görülmektedir.
Küçükbaş hayvan varlığında yıllar itibariyle TRC3 Böl-gesi geneli Batman ve Siirt illerindeki değişimden et-kilenmiş olup, Mardin İli ise hayvan varlığında sürekli ilk sırada bulunmuştur. Dört il arasında, 2009 yılında en düşük hayvan varlığı 360.764 ile Şırnak İli’nin ol-muştur. 2008-2009 aralığında gerek Bölge gerekse de ülke çapında paralel bir düşüş yaşanmasına karşılık, TRC3 Bölgesi geneli dalgalı bir seyir izlemiş ve 2006-2008 yılları arasında küçükbaş hayvan varlığında sıç-rama yaşamıştır. Küçükbaş hayvan varlığı oranına gö-re süt ve et ügö-retimi oranlarının düşük kalması, bölge-sel bazda verim düzeyinin düşük oluşunun bir göster-gesidir.
Türkiye küçükbaş hayvan varlığı 2000-2009 dönemin-de, % 24,6 oranında azalarak 26.877.793’e gerilemiş, toplam küçükbaş sayısındaki azalış yerli koyun sayı-sında da görülmüştür (% 25). Kıl keçisi ve tiftik keçisi varlığının da azaldığı dönemde, küçük çaplı da olsa ar-tış gösteren tek tür merinos koyunu olmuştur (% 32,9).
Büyükbaş hayvan varlığında da olduğu gibi, 2000-2009 yılları arasında, TRC3 geneli toplam küçükbaş varlığında ülke genelinin aksine % 38,7 oranında bir artış yaşanmıştır. Yerli koyun sayısında, 2005-2008 ara-
Şekil 68: Türkiye küçükbaş hayvan varlığı (2000-2009)
Kaynak: TÜİK TR
Keçi (Kıl) Keçi (Tiftik) Koyun (Yerli) Koyun (Merinos)
40.000.000 35.000.000 30.000.000 25.000.000 20.000.000 15.000.000 10.000.000 5.000.000 0
20062007 2008 2009 2001
2000 2002 2003 2004 2005
•Kuzu ve dana kesimi önlenmelidir.
•Modern usullerle hayvancılık yapılmalı ve hayvancılıkla ilgili eğitimlere önem verilme-lidir.
•Hayvansal ürünleri işleyebilecek modern entegre tesisler kurulmalıdır.
95 96
sonra gelen hindicilik özellikle son 2 yılda hızlı bir ar-tış yakalamıştır. Son bir yılda et tavukçuluğunda yaşa-nan artış, Bölge’de bir kısım yumurta tavukçuluğu-nun yerini et tavukçuluğuna bıraktığı ihtimalini akla getirmektedir.
Siirt ilinde son yıllarda meydana gelen en önemli sos-yal değişimlerden biri geçimlerini hayvancılıkla sağ-layan göçer grupların çeşitli nedenlerden dolayı kent merkezine yerleşmiş olmalarıdır. Geçmiş yıllarda Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün (KHGM) yapmış ol-duğu çalışmalar sonucunda yerleştirilen 211 ailenin yanı sıra yerleşmeyi bekleyen yaklaşık 600 aile daha bulunmaktadır.
Göçer grupların ve köylülerin kente yerleşmesi ile kentin sosyo-kültürel dokusu büyük ölçüde değişime uğramıştır. Göçer gruplar, hayvancılık odaklı yaşadık-larından kent içinde hayvan beslemeye devam etmektedirler.
Köylerinden göç ederek Merkez İlçe’ye yerleşen in-sanlar, çoğunlukla yaşadıkları binaların alt katlarını a-hır olarak kullanmakta ve özellikle büyükbaş hayvan-larıyla birlikte sağlıksız koşullarda yaşamaktadırlar.
Siirt Tarım İl Müdürlüğü verilerine göre il merkezinde
toplam 646 hayvancılık işletmesi bulunmak-tadır. Merkez İlçe’de mevcut hayvancılık iş-letmelerinin işletme büyüklüklerine bakıldı-ğında, 1-5 arası büyükbaş hayvan bulundu-ran işletmelerin obulundu-ranının % 82,6 olduğu, 50 baş üstü hayvan bulunduran işletmenin bu-lunmadığı görülmektedir. İl merkezindeki küçükbaş işletmelerinin ise % 86,6’lık kısmı 100 baş hayvanın üzerinde varlığa sahiptir. İl merkezindeki hayvancılık, geleneksel yön-temlerle devam etmekte, hayvanlar genel anlamda şehir merkezinde bulunan çöp ar-tıklarıyla beslenmektedir.
Kümes hayvanı sayısı, 2000-2009 yılları itibariyle, TRC3 Bölgesi’nde azalış göstermiş (% 32,8), aynı dö-nemde Batman dışındaki Bölge illeri bu azalışa pa-ralel bir seyir izlemiştir. Türkiye kümes hayvan sayısı, yıllar itibariyle dalgalı bir seyir izlemiş, 2001 yılında düştükten sonra 2006’da en yüksek seviyeye ulaşmış ve takip eden yıllarda yeniden azalışa geçerek 2000-2009 arasındaki dönemde % 27,5 oranında azalmıştır.
Bu kapsamda, Türkiye’de ve TRC3 Bölgesi’ndeki kü-mes hayvan sayısındaki azalış oranı birbirleriyle u-yum göstermektedir. Bu sonuçta ekonomik gerekçe-lerin mi kuş gribi nedeniyle yapılan itlafların mı etkili olduğu ayrıca araştırılmalıdır.
Yandaki şekilden Türkiye’de kümes hayvancılığın-da et tavukçuluğunun en önemli yeri tuttuğu ve top-lam kümes hayvancılığını doğrudan etkilediği görül-mektedir. Hem toplam kümes hayvancılığında hem et tavukçuluğunda 2006 yılından bu yana yaşanan kes-kin düşüş dikkat çekmektedir. Türkiye kümes hayvan-cılığında et tavukçuluğundan sonra 2’nci sırada yu-murta tavukçuluğu gelmektedir.
TRC3 Bölgesi’nde ise kümes hayvancılığında en önemli yeri son 2 yılda düşüşe geçen yumurta tavukçuluğu tutmaktadır. Yumurta tavukçuluğundan
2001
Şekil 69: TRC3 küçükbaş hayvan varlığı (2000-2009)
Kaynak: TÜİK TRC3
Keçi (Kıl) Keçi (Tiftik) Koyun (Yerli) Koyun (Merinos)
2.500.000
2.000.000
1.500.000
1.000.000
500.000
0
TRC3 Keçi (Kıl) Keçi (Tiftik) Koyun (Yerli) Koyun (Merinos)
2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
1.387.660 455.740 41.270 890.540 110
1.422.230 522.430 40.200 859.500 100
1.322.637 489.932 17.256 815.449
1.474.766 545.475 21.205 907.346 740
1.337.645 446.636 18.277 840.321 32.411
1.363.400 483.095 17.494 860.101 2.710
1.524.117 589.286 16.040 918.791
1.968.779 563.552 17.663 1.356.709 30.855
2.130.092 533.499 17.009 1.508.584 71.000
1.925.518 530.818 12.742 1.360.708 21.250
Şekil 70: Türkiye ve TRC3 Bölgesi kümes hayvancılığı
Kaynak: TÜİK
1.200.000
1.000.000
800.000
600.000
400.000
200.000
0
2006 2007 2008 2009 2001
2000 2002 2003 2004 2005 400.000.000
350.000.000 300.000.000 250.000.000 200.000.000 150.000.000 100.000.000 50.000.000 0
20062007 2008 2009 2001
2000 2002 2003 2004 2005
TR TR 2000-2009 Kümes Hayvan Sayısı
TRC3 Bögesi 2000-2009 Kümes Hayvan Sayısı TRC3
Mardin Batman Siirt Şırnak
400.000.000 350.000.000 300.000.000 250.000.000 200.000.000 150.000.000 100.000.000 50.000.000 0
Şekil 71: Türkiye türlerine göre kümes hayvanları varlığı (2000-2009)
Kaynak: TÜİK
20062007 2008 2009 2001
2000 2002 2003 2004 2005 20
15
10
5
0 TR
Et Tavuğu Hindi Kaz Ördek Yumurta Tavuğu
97 98
son yıllarda artan ticaret faaliyetleri, ildeki halkın hay-vancılık faaliyetlerini tercih etmemesi için bir sebep olabilmektedir. TRC3 illeri büyükbaş toplam et üre-timi, Türkiye ortalamasının oldukça gerisinde olup, 2009 yılı et üretimi oranı % 0,025 olarak gerçekleşmiş-tir.
Yandaki şekilden de görülebileceği üzere, büyükbaş et üretiminde TRC3 geneli ile Siirt İli paralellik gös-termekte, diğer yandan Şırnak, Mardin ve Batman a-zalış seyirlerine devam etmektedirler. Siirt et üretimi-nin TRC3 genelini etkileyebilecek bir düzeyde bu-lunması şehirde bulunan önemli ölçekteki büyükbaş hayvan varlığından kaynaklanmaktadır. TRC3 gene-linde 2008-2009 aralığında yaşanan artışa karşılık ülke genelindeki azalış, kırmızı et sektöründeki fiyat artışı-nı açıklayabilmektedir.
Küçükbaş et üretimi Mardin ve Batman’da yıllar itibariyle yok denecek kadar az iken, Bölge içerisinde Şırnak, lokomotif görevi görmektedir. Şırnak’a bağlı Uludere ve Beytüşşebap yaylalarının küçükbaş hay-vancılık açısından uygun iklim koşullarına sahip ol-ması, son yıllarda otlak alanların halkın kullanımına açılması et üretimi üzerinde olumlu bir etki yarat-mıştır. Büyükbaş et üretiminde olduğu gibi, küçük- 3.1.3.1 Et Üretimi
Türkiye’de büyükbaş et üretimi azalırken, küçükbaş et üretimi artmaktadır. Bölge’de de büyükbaş et üre-timinde benzer bir seyir izlenirken, küçükbaş et üreti-minde de düşüş yaşandığı gözden kaçmamaktadır.
Yan sayfadaki tabloya göre toplam büyükbaş et üreti-minde, 2007-2009 aralığında Bölge illerinin tamamın-da önemli bir azalış yaşanırken, Şırnak’taki büyükbaş et üretimi sıfır düzeyine kadar gerilemiştir. Şırnak’ta