BÖLGE ADLİYE MAHKEMESİ DAİRELERİ

Bölge adliye mahkemelerinde daireler hukuk ve Ceza Dairesi olarak ikiye ayrılmıştır. 5235 sayılı yasanın 29 uncu maddesine göre; “Bölge adliye mahkemeleri, hukuk ve ceza dairelerinden oluşur. Her bölge adliye mahkemesinde en az üç hukuk ve en az iki Ceza Dairesi bulunur. Gerekli hâllerde dairelerin sayısı, Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca artırılıp azaltılabilir. Dairelerde bir başkan ile yeteri kadar üye bulunur.”

Burada dikkat edilirse dairelerde kaç kişinin üye olarak çalışacağı noktasında bir açıklık yoktur. Ancak kanunun 46 ıncı maddesinde, “her daire, bir başkan ve iki üyenin katılmasıyla toplanır” diye belirtmesi nedeniyle bir dairenin oluşumu için en az üç hakim gereklidir. Eğer iş yoğunluğu fazla ise buraya Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu tarafından yeteri kadar üye atanabilir. Bu madde nedeniyle BAM için toplu mahkeme esası benimsenmiştir denilebilir.

Hukuk ve ceza ayırımı yapmadan bölge adliye mahkemeleri daire başkanlarının ve üyelerinin görevleri ayrı ayrı maddelerde düzenlenmiştir.

Daire başkanlarının görevi; dairelerinde uyumlu, verimli ve düzenli bir çalışmanın gerçekleşmesini ve işlerin makul süre içinde incelenmesini ve karara bağlanmasını sağlamak, dairenin kendi kararları arasında meydana gelen farklılık ve uyumsuzlukların giderilmesi için tedbirler almak, dosya hakkında rapor hazırlayacakları tespit etmek ve kararların yazılmasını sağlamak, personelin; sicil raporlarını düzenlemek, izin isteklerini düşünceleriyle birlikte adalet komisyonuna aktarmak, dairede görevli yazı işleri müdürlüğünün işleyişini denetlemek ve personel hakkında ilgili kanunda belirtilen disiplin cezalarını uygulamak, kanunlarla verilen diğer görevleri yapmaktır (m. 38).

Görüldüğü üzere daire başkanlarının yargılamaya ilişkin görevleri yanı sıra idari işlere ilişkin görevleri de mevcuttur.

Bölge adliye mahkemesi üyelerinin görevleri; daire başkanı tarafından verilen dosyaları gerekli şekilde ve zamanında inceleyerek heyete sunmak, rapor hazırlamak ve kararlarını yazmak, dairelerindeki duruşma ve müzakerelere katılmak, dairenin uyumlu, verimli ve düzenli çalışmasının sağlanmasında ve işlerin makul süre içinde incelenip karara bağlanmasında daire başkanına yardım etmek, bu kanun uyarınca daire başkanı tarafından verilen diğer görevleri yapmaktır (m. 39).

BAM kuruluş kanununda Yargıtay’dakine benzer bir tetkik hakimliği sistemi olmadığı için daire üyelerinin dosyaları bizzat inceleyip, bunu bir rapor ile heyete sunmak görevi verilmiştir. Esasen bu durum adil yargılanma ilkesi gereği var olan delilerle yüzyezeliğin de bir gereğidir. Karar verme makamında bulunanların dosyaları bizatihi kendilerinin incelemesi adaletin güvenli bir şekilde sağlanmasına da yardımcı olur.

a. Bölge Adliye Mahkemesi Ceza Dairesinin Oluşumu ve Görevleri

Bölge adliye mahkemeleri Ceza Dairesi bir başkan ile yeteri kadar üye’den oluşur (m. 29). Ayrıca, dairede birde yazı işleri müdürlüğü ve yeteri kadar memur yani katip ve diğer memurlar bulunur (m. 24). Bu itibarla bir bölge adliye mahkemeleri Ceza Dairesinin oluşumu için zorunlu organlar, daire başkanı, yeteri kadar üyeler, yazı işleri müdürü ve yeteri kadar memurdur.

Bölge adliye mahkemesi daire başkanı; birinci sınıfa ayrılmış ve Yargıtay üyeliğine seçilme hakkını yitirmemiş, daire üyeleri ise;birinci sınıfa ayrılmış adli yargı hâkim ve savcıları arasından Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca atanır (m. 43).

Ayrıca 5235 sayılı yasının 45 inci maddesine göre, bakanlık üst düzey bürokratları da daire başkanı olarak atanabilirler. Buna göre; Adli yargı hâkim sınıfından olan Adalet Bakanlığı yüksek müşavirleri, müsteşar yardımcıları, Teftiş Kurulu Başkanı ve genel müdürleri, bağımsız daire başkanları istekleri üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca bölge adliye mahkemesi daire başkanlıklarına atanabilirler.

Kanun, atanan başkan ve üyelere güvence tanımıştır. Daire başkanı ve üyeleri atanmalarından itibaren dört yıldan önce başka bir yere veya göreve atanamazlar. Buna getirilen istisna ise yine aynı madde de düzenlenmiştir. Buna göre, atanan başkan ve üyelerin, ancak meşru mazeretleri durumunda muvafakatleri alınarak veya haklarında yapılacak soruşturma sonunda görev yeri veya görevlerinin değiştirilmesine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca karar verilebilir.

Bölge adliye mahkemeleri ceza dairelerinin görevleri 5235 sayılı yasanın 37 inci maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, bölge adliye mahkemesi ceza dairelerinin görevleri; adli yargı ilk derece ceza mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılacak başvuruları inceleyip karara bağlamak, yargı çevresi içerisinde bulunan adli yargı ilk derece ceza mahkemeleri arasındaki yetki ve görev

uyuşmazlıklarını çözmek, yargı çevresindeki adli yargı ilk derece ceza mahkemeleri hâkimlerinin davayı görmeye hukuki veya fiili engellerinin çıkması hâlinde, o davanın bölge adliye mahkemesi yargı çevresi içerisinde başka bir adli yargı ilk derece ceza mahkemesine nakli hakkında karar vermek ve kanunlarla verilen diğer görevleri yapmaktır.

BAM ceza dairelerinde bulunması zorunlu diğer organ Yazı İşleri Müdürlüğüdür. Müdürlük bir müdür ve yeteri kadar memurdan oluşur.

Yazı işleri müdürünün ve çalışacak diğer memurların görev tanımı yapılmamış olmakla birlikte yukarıda belirtildiği üzere, kıyasen Cumhuriyet Başsavcılıkları İle Adli Yargı İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmelik hükümleri çerçevesinde görevlerini yerine getirebilirler. Bu yönetmelik çerçevesinde;başkanın onayı ile zabıt katipleri ve memurlar arasında iş bölümü yapmak, ve bunların yetiştirilmesini sağlamak, kalem hizmetlerinin temiz, sağlıklı, verimli, hızlı ve güvenilir bir şekilde çalışmasını sağlamak, bu personelin özlük işlerini takip etmek, eğer daire ara karar vermiş ise bu ara kararların yerine getirilmesini sağlama, dairenin duruşma yapılmasına karar verdiği dosyaların duruşma günü listesini hazırlatmak, tutulması gerekli ve zorunlu defterlerin tutulmasın sağlamak ve daire başkanın verdiği görevleri yapmaktır.

Zabıt katipleri yönünden ise söz konusu yönetmelik çerçevesinde; kalem hizmetlerinin yürütülmesi için müdür tarafından yapılan iş bölümü çerçevesinde kalem hizmetlerini yürütmek, tutulması gerekli defterleri itina ile temiz ve düzenli bir şekilde tutmak, ara kararları yazmak, tebligat işlemlerin yapmak, tekit yazılarını yazmak ve kontrol etmek, müdür tarafından verilen görevleri yapmak şeklinde özetlenebilir.

Diğer memurlar açısından da; bu memurlar başkanın onayı ile verilen yetki çerçevesinde yapılan işbölümü gereği yapmaları gerekli işlemleri yapmaktır. Bu memurlar; hizmetli, mübaşir, arşiv memuru ve emanet memuru olabilir.

b. Bölge Adliye Mahkemesi Hukuk Dairesinin Oluşumu ve Görevleri

Bölge adliye mahkemeleri hukuk dairesi bir başkan ile yeteri kadar üye’den oluşur (m. 29). Ayrıca, dairede birde yazı işleri müdürlüğü ve yeteri kadar memur yani katip ve diğer memurlar bulunur (m. 24). Bu itibarla bir bölge adliye mahkemeleri

hukuk dairesinin oluşumu için zorunlu organlar, daire başkanı, yeteri kadar üyeler, yazı işleri müdürü ve yeteri kadar memurdur.

Bölge adliye mahkemesi daire başkanı ve üyelerinin atanma ve yer değiştirme bölge adliye mahkemeleri Ceza Dairesi başkan ve üyelerinin atanma ve yer değiştirmesi ile aynı esaslara tabidir (m. 43).

Ancak, görevleri noktasında bazı küçük farklılar mevcuttur. Bölge adliye mahkemeleri hukuk dairelerinin görevleri 5235 sayılı yasanın 36 ıncı maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, bölge adliye mahkemesi hukuk dairelerinin görevleri;adli yargı ilk derece hukuk mahkemelerinden verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılan başvuruları inceleyip karara bağlamak, adli yargı ilk derece mahkemesi olarak; yargı çevresi içerisindeki adli yargı ilk derece mahkemesi hâkimleri aleyhine Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununa göre açılan tazminat davalarına bakmak, yargı çevresi içerisinde bulunan adli yargı ilk derece hukuk mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözmek, yargı çevresindeki yetkili adli yargı ilk derece hukuk mahkemesinin bir davaya bakmasına fiili veya hukuki bir engel çıktığı veya iki mahkemenin yargı sınırları kapsamının belirlenmesinde tereddüt edildiği takdirde, o davanın bölge adliye mahkemesi yargı çevresi içerisinde başka bir hukuk mahkemesine nakline veya yetkili mahkemenin tayinine karar vermek, kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.

BAM hukuk dairelerinde bulunması zorunlu diğer organ Yazı İşleri Müdürlüğüdür. Müdürlük bir müdür ve yeteri kadar memurdan oluşur. Bunların görevleri konusunda, yukarıda bölge adliye mahkemeleri ceza dairelerinin oluşumu ve görevi bölümündeki açıklamalar geçerlidir.