1136 sayılı Kanun’un 186. ve devamı maddeleri, avukatların tabi olacakları topluluk sigortası hükümlerini düzenlemekteydi. Kanun’un 186. maddesi, 188. maddeye göre topluluk sigortası dışında tutulmuş olanlar dışında kalan avukatların, 506 sayılı Kanun’un 86. maddesine göre topluluk sigortasına tabi olmalarının zorunlu olduğunu öngörmekteydi125. Bu sebeple, isteğe bağlı sigortalılığı devam ederken avukatlık mesleğini icra etmeye başlayanların topluluk sigortasına tabi olmaları zorunlu olup, isteğe bağlı sigortalılıklarının sürdürülmesi mümkün değildi126. Yine aynı Kanun’un 191. maddesi; 506 sayılı Kanun’un 86. maddesi gereğince Barolar ile Sosyal Sigortalar Kurumu arasında yapılacak sözleşmelere esas teşkil eden tip sözleşmenin, Çalışma Bakanlığı, Türkiye Barolar Birliği ve Sosyal Sigortalar Kurumu arasında yapılacak görüşmelerle tespit edileceği hükmünü içermekteydi. Topluluk sigortasına ilişkin hükümlerin dava vekilleri hakkında da kıyasen uygulanacağı öngörülmüştü (Av. K. m. 185).
1512 sayılı Kanun’un 201. maddesi de “Topluluk Sigortasına Girme Zorunluluğu” başlığı ile 202. maddeye göre topluluk sigortası dışında tutulmuş olanlar dışında kalan noterlerin topluluk sigortasına dâhil olmalarının mecburi olduğu hükmünü içermekteydi. Noter odalarıyla Sosyal Sigortalar Kurumu arasında yapılacak sözleşmelere esas teşkil eden tip sözleşme, Çalışma Bakanlığı, Türkiye Noterler Birliği ve Sosyal Sigortalar Kurumu arasında yapılan görüşmelerle tespit edilmekteydi.
1136 sayılı Kanun’un mülga 186. maddesi ile 1512 sayılı Kanun’un mülga 201. maddelerine göre zorunlu olan topluluk sigortası, sadece malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları bakımından olup, iş kazaları ve meslek hastalığı, hastalık ve analık
125 İsteğe bağlı sigortalılık ile zorunlu sigortalılığın çakışması hali burada da uygulama alanı bulacak ve topuluk sigortasına üstünlük tanınacaktır. Yargıtay 9. HD.nin 22.03.1994 tarihli kararı bu yönde verilmiştir (E. 1994/8218, K. 1994/5182, Ertürk, Erkan, Sosyal Sigortalar Kanunu ve Uygulaması, Gerekçeler-Kararlar-Genelgeler, C. 1, Ankara, Turhan Kitabevi, 2002, s. 907-908).
sigortalarına göre sigortalı olmak isteğe bağlı tutulmuştu. Belirtelim ki, sadece uzun vadeli sigorta kollarının zorunlu tutulmuş olması haklı olarak yerinde görülmemiştir127. Malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları bakımından topluluk sigortasına tabi olanlar, zorunlu sigortadan yararlananlar ile aynı haklara sahiptiler128.
5510 sayılı Kanun’un 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe girmesinden önceki durum yukarıda izah ettiğimiz şekilde olmakla birlikte, 5510 sayılı Kanun ile 1136 sayılı Kanun’un 186 ila 188. ve 191. ; 1512 sayılı Kanun’un ise 201 ila 203. maddeleri yürürlükten kaldırılmış ve topluluk sigortası Kanun kapsamına alınmamıştır129 (SSGSSK. m. 106/I, 12-13). Bu sigortalılara ilişkin geçiş hükümleri, Kanun’un geçici 6. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, 5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihi itibariyle, 506 sayılı Kanun’un mülga 86. maddesine göre malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları bakımından topluluk sigortasına devam edenlerin durumları, 4. madde kapsamında değerlendirilecek ve durumlarına uyan bent kapsamında sigortalı sayılacaklardır (SSGSSK. geç. m. 6/5). Buna göre; 01.10.2008 tarihinden önce topluluk sigortasına tabi ve gelir vergisi mükellefi olan avukat veya noterlerin sigortalılıkları, 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesinden sonra 4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında değerlendirilmiş ve bu çerçevede sigortalılıkları devam ettirilmiştir. Zira 5510 sayılı Kanun, ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanları, 4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamına almıştır130. Bununla birlikte, 2009/37 sayılı Genelge’ye göre, bu sigortalılardan sigortalılıklarının devamında ayrıca sigortalı işe giriş bildirgesi alınmayacak, ilgili Baro Başkanlıkları veya Noter Odalarınca herhangi bir bildirim yapılmayacaktır. Ancak bu sigortalıların 01.10.2008
127 Canbolat, s. 1371.
128 Güzel/Okur/Caniklioğlu, Sosyal Güvenlik Hukuku, 11. Bası, s. 163.
129
Caniklioğlu, s. 961.
130 Caniklioğlu, s. 963; Arıkan, Yahya/Öksüzömer Yılmaz, Gülsüm, 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanuna Göre Sigortalılık İşlemleri, İstanbul, İSMMMO Yayınları: 124, 2009, s. 81; Aslanköylü, Resul, Noterlerin Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa İntibakları ve Sigortalı Sayılma Koşulları, Türkiye Noterler Birliği, Hukuk Dergisi, S. 144, Kasım 2009, s. 9 vd; Geçer, s. 32.
öncesi sürelerine ilişkin bildirimleri, önceden olduğu gibi topluluk sigortası uygulaması çerçevesinde sürdürülmeye devam edilecektir (Gen. , 7.1.).
01.10.2008 tarihinden önce topluluk sigortasına tabi olmakla beraber, gelir vergisi mükellefi olmayan serbest avukatların sigortalılıkları ise, 01.10.2008 tarihinden sonra isteğe bağlı sigorta kapsamında devam ettirilir131. Bununla birlikte, isteğe bağlı sigorta kapsamında sigortalı sayılmak istemeyen avukatların Kuruma dilekçe ile başvurmaları durumunda sigortalılıkları, 30.09.2008 tarihinde sona erdirilir.
Diğer yandan, koşullarını yerine getirmiş olmaları halinde, hizmet akdine dayalı olarak çalışan avukatlar Kanun’un 4/I, (a) bendi132; 01.10.2008 tarihinden önce 5434 sayılı Kanun’a tabi tutulan avukatlar, 4/I, (c) bendi kapsamında sigortalı sayılırlar133.
506 sayılı Kanun’un 86. maddesi hükmüne göre topluluk sigortasına tâbi olanların ödedikleri iş kazası, meslek hastalığı, hastalık, analık, malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primleri, genel sağlık sigortası dâhil, 5510 sayılı Kanun’a göre ödenmiş sayılacak ve bu süreler yatırıldıkları sigorta kolları bakımından başlangıç süresi ve prim ödeme gün sayısı olarak kabul edilecektir (SSGSSK.geç. m. 6/4).
5510 sayılı Kanun ile serbest çalışan avukatlar da kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortasından yararlanabileceklerdir134. Böylece 506 sayılı Kanun
131 Arıkan/Öksüzömer Yımaz, Sigortalılık İşlemleri, s. 81; Tüzüner, Özgür, Yeni 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Ankara, Mart 2009, s. 1026. vd.; Karakaş, İsa, Uygulamalı Sosyal Güvenlik El Kitabı, Ankara, Adalet Yayınevi, Haziran, 2009, s. 433; Uğur,
Murat, Avukatların 5510 Sayılı Kanun Karşısındaki Durumları, E-Yaklaşım Dergisi, S. 210, Haziran
2010,
http://www.yaklasim.com/mevzuat/dergi/read_result.asp?file_name=/mevzuat/dergi/makaleler/20100 617004.htm.
132 Aslanköylü, Sigortalı Sayılma Koşulları, s. 9; Geçer, s. 33. 133 Tüzüner, s. 1027; Geçer, s. 33.
134 Caniklioğlu, s. 967 vd. ; Serbest Çalışan Avukatların Sosyal Güvenlikle İlgili Hak ve Yükümlülüklerinde 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunuyla Yapılan Değişiklikler Hakkında Genel Değerlendirme (www.barobirlik.org.tr), Legal Hukuk Dergisi, Legal Yayıncılık, Y. 6, C. 6, S. 71, Kasım 2008, s. 3753-3754.
döneminde, avukatların sosyal statülerine uygun bir sosyal güvenceye kavuşturulabilmeleri bakımından kısa vadeli sigorta kollarına tabi olmalarının zorunlu olması gerektiği yönündeki görüşler135, 5510 sayılı Kanun’da göz önünde bulundurulmuştur.
Kurumun 2009/37 sayılı Genelgesi; 01.10.2008 tarihinden önce topluluk sigortasına tabi olan avukatların ve noterlerin bilgisayar programları aracılığıyla takiplerinin önceden olduğu gibi, “Topluluk Tescil ve Prim Tahsilât Sistemi” programı aracılığıyla; bunlardan 01.10.2008 tarihinden sonra ilk defa gelir vergisi mükellefi olanların takibinin ise “Sigortalama İşlemleri, Sigortalı Tescil İşlemleri” programları aracılığıyla yapılacağını öngörmüştür (Gen., 7.1.). 01.10.2008 tarihinden sonra ilk defa gelir vergisi mükellefi olan avukat ve noterlerin bildirimi de Genelge’nin “Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar” bölümünde yer alan biçimi ile yapılacaktır. Diğer bir deyişle, bu sigortalıların bildirimleri, vergi mükellefiyetlerinin başladığı tarihten itibaren en geç 15 gün içinde vergi daireleri tarafından Kuruma bildirilir. Yine aynı Genelge uyarınca, 01.10.2008 tarihinden önce sigortalı olup bu tarihten sonra gelir vergisi mükellefiyeti bulunmayan sigortalıların isteğe bağlı sigortalılıkları, “İsteğe Bağlı Sigorta İşlemleri” programı aracılığıyla yürütülür.