Avrupa Komşuluk Politikası (AKP)

2000’li yıllardan itibaren AB, komşularıyla yakın ilişki kurma ihtiyacını daha derinden hissetmiştir. Bunun en temel sebebi, Avrupa ülkelerine doğru artarak devam eden yasadışı insan ve uyuşturucu ticaretini önleme düşüncesi ile enerjiye olan ihtiyaçtır. Özellikle Avrupa Birliği’nin son genişleme hamleleri AB’nin sınırlarını Orta Doğu ve Rusya ile komşu yapmıştır. Bu duruma istinaden yeni bir hareket tarzı geliştirme isteği AB’yi harekete geçiren önemli bir unsur olmuştur.250

AKP’nin ilan edilmesinden önce Aralık 2002’de Kopenhag’da düzenlenen Avrupa Zirvesi, AKP’ye giden yolda önemli bir adım olmuştur. Bu zirvede AB’nin gelecekteki genişleme hamlelerini yaparken Avrupa’da yeni ayrışmaların önlenmesi ve AB’nin Doğu ve Güney sınırlarının istikrara kavuşturulmasının önemi vurgulanmıştır.251

2004 yılında ilan edilen Avrupa Komşuluk Politikası Strateji Belgesi’nin sunuş kısmında, bu durumdan bahsedilmiş ve AKP’nin bu yeni duruma bir cevap olduğu vurgulamıştır.252

Komşuluk politikasının 2004 yılında ilan edilmesinden önce 2003 yılında AB, Avrupa Güvenlik Stratejisi’ni kabul etmiştir. Belgede, AB’nin yakın bölge komşularıyla iyi ilişkiler tesis etmesi ve bu ülkelerde demokrasi, refah ve istikrarın temin edilmesinin AB’nin yararına olacağı vurgulanmıştır. Aynı zamanda, Filistin sorunun çözümünün de bölgedeki birçok sorunun çözümü için anahtar nokta olduğu ifade edilmiştir. Bununla birlikte ABD tarafından ilan edilen Büyük Orta Doğu Projesi (BOP) de AB’nin bölgeye yaklaşımını şekillendirmiştir. AB özellikle Filistin sorununda ABD’den farklı bir yaklaşım izlemiş ve Filistin ile elindeki araçlarla orantılı olarak dayanışma içinde olmuştur. ABD’nin hesapsız hareketleri ve Büyük

250 _{Hakan Samur, ‘‘Avrupa Komşuluk Politikası ve Amaçları’’, Elektronik Sosyal Bilimler}

Dergisi, Kış 2009, Cilt:8, s. 18-35.

251

Samur, s. 18-35.

252 _{European Neighbourhood Policy Strategy Paper, COM(2004) 373 Final, Commission of}

the Euroepen Communites, Communication From the Commission, Brüksel,

108

Orta Projesi’nin ilanının bölgede yaratacağı sıkıntıların hesap edilmiş olabileceği ve buna bir tedbir alınması gereksinimi de yeni bir Akdeniz politikasını zorunlu kılmaktaydı.253

Avrupa Komşuluk Politikası böyle bir arka plana sahip olarak 2004 yılında yürürlüğe sokuldu. Amacı 16 Akdeniz ve Doğu Avrupa ülkesi ile daha yakın ilişkiler kurmak ve ekonomik entegrasyon sağlamak olan bu politika, 16 bölge ülkesini kapsamaktaydı. Bu ülkeler Cezayir, Ermenistan, Azerbaycan, Belarus, Mısır, Gürcistan, İsrail, Ürdün, Lübnan, Libya, Moldova, Fas, Suriye, Filistin, Tunus ve Ukrayna’dır. Program bahsi geçen bu ülkelerde demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü, toplumsal bütünlüğü geliştirmeyi amaçlamaktadır.254

Genişlemiş Avrupa’da yeni ayrışma hatlarının ortaya çıkmasını engellemek ve Avrupa’nın komşularında refah, istikrar ve güvenliği güçlendirmek programın ana hedefidir.255

Orta Doğu’da 2010 yılının sonunda patlak veren iç karışıklıklar nedeniyle 2011 yılında program güncellenmiştir. 2011’de yapılan bu güncelleme, bazı Arap ülkelerinde çıkan karışıklıklara bir cevap niteliğinde olan ‘‘more for more’’ prensibinin programa eklenmesidir. Kısaca, daha fazla reform yapan ülkelere daha fazla mali destek verilmesi anlamına gelen bu prensip AKP’nin yeni prensibi haline gelmiştir.256

2015 yılına gelindiğinde bölgede yaşanan gelişmeler AKP’nin yeni bir düzenlemeye tabi tutulması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Programın gözden geçirilme nedeninin Avrupa’nın komşularında yaşanan radikal değişiklikler olduğu AB tarafından ifade edilmiş ve bu değişiklikler Arap ülkelerinde yaşanan çatışmalar,

253 _{Hakkı Büyükbaş, ‘‘Avrupa Güvenlik Strateji Belgesi ve Türkiye’’, Ankara Üniversitesi SBF}

Dergisi,31.07.2014, cilt: 61, sayı:1, s. 37-66.

254

European Neighbourhood Policy (ENP), AB Dış İlişkiler Servisi Resmi Web Sitesi, 21.12.2016, https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/330/european- neighbourhood-policy-enp_en, (16.09.2018).

255 _{European Neighbourhood Policy, Avrupa Komisyonu Resmi Web Sitesi,}

https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/neighbourhood/overview_en, (16.02.2019)

256 _{European Neighbourhood Policy (ENP), AB Dış İlişkiler Servisi Resmi Web Sitesi,}

21.12.2016, https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/330/european- neighbourhood-policy-enp_en, (16.09.2018).

109

IŞİD’in yükselişi, yaşanan insan hakları ihlalleri ile uluslararası hukukun çiğnenmesi ve bunun sonucu olarak ortaya çıkan yoğun göç dalgası ile Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik politikaları olarak sıralanmıştır. Mevcut ilişkileri geliştimek için ekonomik kalkınma ve işbirliğinin yine en başta gelen konu olduğu vurgulanmakla birlikte, güvenlik meselesinin her iki tarafın da çıkar ve istikrarına zarar verdiği için, daha ciddi şekilde ele alınacağı ifade edilmiştir.257

Buna göre işbirliği için belirlenen ortak öncelikler sıralanmıştır. Bunlar, iyi yönetim, hukukun üstünlüğü ve insan haklarıdır. Programın gözden geçirilmesi sonrası bunlara üç başlık daha eklenmiştir: istikrar için ekonomik kalkınma, güvenlik boyutu, göç ve dolaşım. Program dahilindeki Avrupa Komşuluk Enstrümanı kapsamında 2014-2020 aralığı için 15.4 milyar avro bütçe ayrılmıştır. Bu para Komşuluk Politikası’nın uygulanmasında 16 AKP üyesi ülkenin finansmanı için kullanılacaktır. Tahsis edilen paranın çok büyük kısmı ikili ilişkiler için ve söz konusu AKP üyesi ülkelerin gereksinimleri için kullanılmaktadır. Bu bağlamda AKP Eylem Planları sürecin işlemesinde anahtar role sahiptir. AB ve söz konusu partner ülkenin mutabakatıyla imzalanan Eylem Planları kısa ve orta vadeli ekonomik ve politik ve reformların yer aldığı bir ajanda niteliğine sahiptir. İkili ilişki boyutuna ek olarak, AKP aynı zamanda bölgesel çapta ve sınır ötesi olarak da çeşitli faaliyetleri desteklemekte ve böylece ikili anlaşmalarla sağlanan ilerlemeye katkı verilmesi amaçlanmaktadır.258