Avrupa-Akdeniz Ortaklığı/ Barselona Deklarasyonu

Avrupa-Akdeniz Ortaklığı, Avrupa’nın bölge ile olan ilişkilerinde atılmış önemli bir adımdır. Bu adımın izlerini daha önceki Ortak Dış ve Güvenlik Politikası (ODGP) programında görmekteyiz. Özellikle girişimin güvenlik ayağının temelli ODGP’ye dayanmaktadır. Avrupa-Akdeniz Ortaklığı ekonomik olarak da bölge ile Avrupa arasındaki ilişkilerde önemli bir yer tutmaktadır. Programın Avrupa için üç farklı ve tarihsel açıdan kritik önemi bulunmaktadır. Bunlardan ilki; program 1957’deki kuruluştan itibaren Arap ülkeleri ile yapılan en kapsamlı ekonomik ve

236 _{Peter Seeberg, ‘‘Syria and the EU. The Crisis in Syria and the International Sanctions wiht a}

Focus on Syrian-EU Relations’’, Center for Mellemøststudier, 2012, s. 1-18.

237 _{Working Documents 302/72, Avrupa Parlamentosu Resmi Web Sitesi, 1973, s. 14,}

http://www.europarl.europa.eu/pdf/cardoc/2011/2011_05/A0-0302!720010EN.pdf, (16.09.2018)

104

sosyal anlaşmadır. İkinci olarak, program tüm katılımcıların ortak taahhütü olarak paylaşılabilen bir refaha ulaşmak için dengeli ve sürdürülebilir bir ekonomik ve sosyal kalkınmayı öne sürmektedir. Son olarak, program bölge ülkelerine, ekonomik işbirliği, finansal destek ve 2010 yılına kadar kurulacak bir serbest ticaret alanı tesis etmek suretiyle geniş ölçekli politik ve ekonomik reformları hayata geçirmek için kapsamlı ve uyumlu bir yol açmayı hedeflemektedir.239

Program, 12 bölge ülkesini kapsayan ve 25 Nisan 1995 tarihinde imzalanan bir anlaşmadır. Programın amacı siyasal diyalog, güvenlik, ekonomik işbirliği ve sosyal, kültürel ve insani ortaklık aracılığıyla bölgede barış, istikrar ve refahı yaygınlaştırmaktır. Program üç ana ayak üzerine bina edilmiştir. Bunlardan ilki olan siyasal ve güvenlik ayağı; nükleer, biyolojik ve kimyasal silahların üretilmesi veya zenginleştirilmesini önlemek ve kitle imha silahları üzerinde kontrol sağlamayı amaçlamaktadır. Bunlarla birlikte, yasadışı göçün önlenmesi, terörizme karşı savaş, uyuşturucu kaçakçılığı ve uluslararası suçlar ile rüşvete karşı işbirliği vurgulanmaktadır. İkinci olarak, ekonomik ve finansal ayağında pazar ekonomisi için gerekli hukuki şartların hayata geçirilmesi, özel sektörün geliştirilmesi, üretim sektörlerinin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Üçüncü olarak, sosyal ve kültürel olarak bölge insanlarının birbiri ile yakınlaşması, farklı gelenekler, kültürler ve medeniyetlere karşılıklı saygı çerçevesinde bir işbirliği tesis etmek olarak sıralanabilir.240

2005 yılına gelindiğinde programa dördüncü bir sütun eklenmiştir: Göç sütunu. Göç meselesi hali hazırda diğer sütunlarda değinilen bir konu olmasına rağmen, zaman geçtikçe AB ülkeleri tarafından ayrıca ele alınması gerektiği düşünülen bir mesele olarak görülmeye başlanmıştır.241

Barcelona Deklarasyonu’nun onuncu yıldönümüde AB Konseyi tarafından yapılan yazılı açıklamada da, göç meselesinde

239 _{Rory Miller, Ashraf Mishrif, “The Barcelona Peace Process and Euro-Arab Economic}

Relations”, Middle East Review of International Affairs, Sayı 9, No. 2, Haziran 2005, s. 95

240

Munawar Ali Bhutto, ‘‘The Barcelona Declaration and the Role of EU in the Development of Southern and Eastern’’, Adam Akademi, cilt 3/1, 2013, s. 63-82.

241 _{Richard Youngs, The European Union and the Promotion of Democracy: Europe’s}

105

karşılıklı işbirliği, göçmen haklarına saygı duymak şartı ile, Akdeniz’in iki yakası arasında yasa dışı göçün önlenmesi gibi tedbirler yapılacak şeyler arasında sıralanmıştır.242

Avurpa-Akdeniz Ortaklığı Programı, Türkiye, İsrail, Mısır, Cezayir, Ürdün ve Filistin yönetimi ile o dönem AB üyesi olmayan Malta ve Kıbrıs’ı da kapsamaktaydı. Program kapsamında 2010 yılına kadar Orta Doğu bölgesinde bir serbest ticaret alanı kurma hedefi belirlenmişse de bu hedef gerçekleşmemiştir.243

Avrupa-Akdeniz Ortaklığı, AB için yeni bir uygulamanın hayata geçirilmesine öncülük etmiştir. Buna göre periyodik olarak kurumsallaşmış çok taraflı görüşmeler yapılacağı öngörülmüştür. Bu kapsamda, Avrupa-Akdeniz Dışişleri Bakanları Konferansları düzenlenmeye başlanmıştır. Bu toplantılar başlangıçta iki yılda bir düzenlense de 2001 yılından itibaren yılda iki kere düzenlenmeye başlamıştır. Yapılan toplantılarda hem ortaklığın gidişatına yön verilmekte, hem de son gelişmelerin takibi yapılmaktaydı.244

Avrupa-Akdeniz Ortaklığı Soğuk Savaş sonrası dönemde zamanın ruhuna uygun bir girişimdir. Süreç, bölge ülkeleriyle ikili ilişkilere dayalı diyalog zemini yaratmıştır. Ekonomik ilişkiler, sürecin lokomotif unsurunu oluşturmaktaydı.245

Program kapsamında 1998 ile 2005 yılları arasında yedi Akdeniz ülkesi ile ikili işbirliği anlaşması imzalanmıştır. Bu işbirliği anlaşmaları politik ve güvenliğe ilişkin meseleler üzerine düzenli görüşmelerin yapılması ve bu yolla karşılıklı anlayış, işbirliği ve ortak hareket etme olgularının geliştirilmesi, kademeli bir şekilde liberalleşmeyi içeren ekonomik alanda işbirliği, sosyal, kültürel ve eğitim alanında işbirliğini içermekteydi. Bunlara ek olarak yine Akdeniz’de Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) belirlediği kurallarla uyumlu olacak bir serbest ticaret bölgesi

242 _{AB Konseyi, 10th Anniversary Euro-Mediterranean Summit Barcelona, 27 and 28}

November 2005, http://europa.eu/rapid/press-release_PRES-05-326_en.pdf, (10.02.2019)

243 _{McCormick, Avrupa Birliği Siyaseti, s. 515.} 244

E. Johansson-Nogues, The Ufm’s Institutional Structure: Making Inroads Towards ‘Co-

Ownership’?, F. Bicchi, R. Gillespie, The Union for the Mediterranean, (19-36) Taylor and Francis,

Oxxon, 2012.

106

kurulması da hedeflenmişti.246

Fakat yukarıda da belirttiğimiz gibi bu hedef gerçekleşmemiştir. Program kapsamında Tunus (1998), Fas (2000), İsrail (2000), Ürdün (2002), Mısır (2004), Cezayir (2005), Lübnan (2006) ile ikili işbirliği anlaşmaları imzalanmıştır.247

Program kapsamında Euromed (Euro-Mediterranean Transport Partnership) adı verilen bir ulaşım ortaklığı da tesis edilmiştir. Euromed girişiminin amacı Avrupa ve Akdeniz ülkeleri arasında güvenli, sürdürülebilir ve etkili bir ulaşım sistemi tesis etmektir. Program daha sonraki AB girişimleri olan Komşuluk Politikası ve Akdeniz için Birlik projelerine de entegre edilmiştir. Euromed’e üye ülkeler Cezayir, Mısır, İsrail, Ürdün, Lübnan, Libya, Fas, Filistin, Suriye (ilişkiler askıya alınmıştır), Arnavutluk, Bosna-Hersek, Moritanya, Monako, Montenegro, Türkiye ve 28 AB üyesi ülkedir.248

Avrupa-Akdeniz Ortaklığı ile gerçekleştirilmek istenen şey, Avurpa’da demokrasinin gelişim sürecinde ortaya çıkan ulusal burjuvazi kavramının Akdeniz ve Orta Doğu ülkelerinde de yaygınlaşmasını sağlamak ve bu ulusal burjuvaziler eliyle Avrupa’dakine benzer şekilde demokratik kurumların yerleşmesini gerçekleştirmekti. Fakat bunun başarılı olduğunu söylemek güçtür. Çünkü buralarda kamu sektörü hala gayri safi milli hasıla içinde önemli bir paya sahipti. Özelleştirilen kamu kurumları ise tekellerin eline geçmişti. Bununla birlikte dış ticaret alanında ‘‘liberalleşmeyi’’ en çok sağlayan ülkeler AB ile işbirliği anlaşmaları imzalayan ve bu alanı Avrupa Akdeniz Ortaklığı prensiplerine göre düzenleyen ülkeler olmuştur.249

246 _{The EU, the Mediterranean and the Middle East - A Longstanding Partnership,}

MEMO/04/294

2004, Brüksel, https://www.un.org/unispal/document/the-eu-the-mediterranean-and-the-middle-east- a-longstanding-partnership-eu-memo-non-un-document/, (16.09.2018)

247 _{Euro-Mediterranean Association Agreements, EU Official Journal, https://eur-}

lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=LEGISSUM%3Ar14104, (16.09.2018)

248

Euro-Mediterranean Transport Partnership (EUROMED), Avrupa Komisyonu Resmi Web Sitesi,

https://ec.europa.eu/transport/themes/international/european_neighbourhood_policy/mediterranean_pa rtnership_en, (14.02.2019)

249 _{Haizam Amirah Fernández ve Richard Youngs, ‘‘The Euro-Mediterranean Partnership:}

107