Yargılamanın yenilenmesi olağanüstü kanun yolunun amacının açıklanması sırasında amacın temel nedenlerinin neler olduğu hususuna genel bir görüş sağlayabilmek adına adli hata nedeniyle yargılamanın yenilenmesi izah edildikten sonra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları nedeniyle yargılamanın yenilenmesi bu başlık altında incelenmiştir. İlgili başlık altında lehe yargılamanın yenilenmesi nedenlerinden olan ve CMK’nın 311.maddesinde düzenlenmiş olan hüküm ile ilgili genel bilgi verilecek olup konu detaylarına hükümlünün lehine yargılamanın yenilenmesi nedenleri başlığı altında yer verilecektir.
59 KUNTER Nurullah, “Hukuki Hatayı Gidermek İçin Ceza Muhakemesinin Yenilenmesi Sorunu”, Yargıtay
Dergisi, C.12, S.3, Ankara, 1987, s.204, http://www.yargitaydergisi.gov.tr/dergiler/yd/ocak1988.pdf, (Erişim Tarihi: 10.06.2018)
23
1. Genel Olarak
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları nedeniyle yargılamanın yenilenmesi hukukumuza ilk kez CMUK’ da düzenlenen lehe yargılamanın yenilenmesine nedenlerine 09.08.2002 tarihinde yürürlüğe giren 4771 sayılı kanun ile eklenmiştir. 4771 sayılı kanunun 7.maddesiyle getirilen değişiklikle kesinleşmiş bir ceza hükmünün Avrupa İnsan Hakları Mahkemesince, İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmesini veya eki protokollerini ihlal ettiğine karar verilmesi durumunda yargılamanın mahkum lehine yenilenmesi hükmü CMUK’a 327/a maddesi olarak girmiştir. Akabinde söz konusu bu hüküm, 04.02.2003 tarihinde yürürlüğe giren 4793 sayılı kanunla yürürlükten kaldırılarak aynı kanunun 3.maddesi ile 327.maddeye son fıkra olarak eklenmiştir. Yapılan değişiklik sadece hükmün kanundaki yerini değiştirmekle kalmamış, aynı zamanda AİHM kararı nedeniyle yargılamanın yenilenmesi sebebine ilişkin koşulları da değiştirmiştir. Bu değişiklikle, ceza hükmünün AİHS’nin veya eki protokollerinin ihlali suretiyle verildiğinin AİHM’nin kesin kararıyla tespit edilmesi, yargılamanın yenilenmesi nedeni olarak kabul etmeye yeterli hale getirilerek; mevcut ihlalin niteliği ve ağırlığı yönünden tazminatla giderilmesi mümkün olmayan sonuçlara neden olması şartı kaldırıldı.
İlk kez 2002 yılında CMUK’ta yerini alan ilgili yenileme nedeni CMK’nın 311.madesinin birinci fıkrasının son bendinde de muhafaza edilmiştir.
2. Yargılamanın Yenilenmesi Sebebi Olarak AİHM Kararları
Söz konusu yargılamanın yenilenmesi sebebinin oluşabilmesi için öncelikli gerekli olan şart, AİHM’ ce verilen ve kesinleşen esasa ilişkin kararın olması gerekmektedir. Bu nedenle AİHM’e yapılmış olan başvuru, ön koşulun eksik olması nedeniyle esasa girilmeden veya dostane çözüm yoluyla ya da başvurunun kayıttan düşürülerek sonuçlandırılmış olması halinde yargılamanın yenilenmesi nedeni
24
oluşmaz. Diğer taraftan AİHM tarafından henüz karar verilmemişse yalnızca yapılmış olan başvuruya istinaden yargılamanın yenilenmesi istenemez.60
Ceza Muhakemesi Kanunu sadece ihlal kararı ile yetinmeyip, “hükmün bu aykırılığa dayandığının Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararı ile tespit edilmiş olması” ölçütünü de kabul ettiği için, bundan sonraki yargılamanın yenilenmesi taleplerinde inceleme yapacak olan ilk hükme katılmamış olan hakim AİHM kararını inceleyecek ve hükmün tespit edilen aykırılığa dayanıp dayanmadığını, bu mahkeme kararı içindeki tümcelere bakarak takdir edecektir.61
3. Ceza Mahkemesi Hükmünün AİHS veya Eki Olan Protokollere Aykırı Olması
Anayasamızın 90.maddesinde uluslararası sözleşmeler düzenlenmiş olup 90.maddesinin son fıkrasına göre; usulüne yürürlüğe konulmuş uluslararası anlaşmalar kanun hükmündedir. Söz konusu maddeye, 22.05.2004 tarihinde yürürlüğe giren 5170 sayılı kanunun 7.maddesi ile eklenen son cümleye göre; usulüne göre yürürlüğe konulmuş, temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası anlaşmalarla kanunların çatışması durumunda uluslararası sözleşme hükümleri uygulanacaktır. Bu hükümden anlaşılacağı üzere uluslararası sözleşmeler mahkemeleri bağlayıcı ve doğrudan uygulanabilen metinlerdir. Temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası sözleşmeler kanunlarla çatıştıklarında ise sözleşmeler uygulanacaktır. Bu nedenlerle AİHS ve ek protokolleri kanun hükmünde olup mahkemeler kararlarında bu sözleşmelere uymak zorundadır.
Bu bağlamda; “bağımsız ve tarafsız mahkemeler huzurunda yargılanma ilkesinin ihlali, hükmün gerekçesiz olması, yasak yöntemler uygulanarak ifade alınması ve sorgu işleminin yapılması, cezaların kanuniliği ilkesine aykırılık “gibi
60 KARAKURT, a.g.e. s.127-128 61 YENİSEY/NUHOĞLU, a.g.e.s.955
25
haller yargılamanın yenilenmesini gerektiren sözleşme düzenlemelerinin ihlallerine örnek olarak gösterilebilir.62
AİHM kararlarının yargılamanın yenilenmesi sebebi olabilmesi için mevcudiyeti zorunlu olan şartlardan bir diğeri de; hükmün esasını etkileyen sözleşme ve ek protokollerine yönelik ihlalin tamir edilebilir olması gerekmektedir. Bu durumda “gözaltı süresinin uzunluğu (AİHS m.5), yargılama süresinin uzunluğu (AİHS m.6/1) veya masumluk karinesi gibi (AİHS m.6) nedenlere dayanarak “tamir edilebilir olmayan” bir ihlal tespit edilmiş ise; artık iç hukuka göre ihlalin ortadan kaldırılması mümkün olmadığı için yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilemez.
Mahkumiyete dayanak oluşturan yasanın sonradan yürürlükten kaldırılması, AİHS’ne uygun biçimde yeniden düzenlenmesi veya Anayasa Mahkemesi’nce anayasaya aykırı bulunarak iptal edilmesi durumlarında; başvurucu TCK m.2/2 uyarınca, başkaca bir işleme gerek olmaksızın kendiliğinden ortaya çıkan lehe durumdan yararlanabileceği için de, yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilmesine gerek yoktur. Öte yandan yargılamanın yenilenmesi, başvurucuya AİHS m.41 uyarınca tazminat ödenmemiş olması koşuluna bağlı değildir. Bu nedenle başvurucuya tazminat ödenmiş olsa bile, bu durum yargılamanın yenilenmesine engel oluşturmaz.”63
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları nedeniyle yargılamanın yenilenmesi yoluna başvuru süresi hakkında düzenleme CMK’nın 311. Maddesinde yapılmıştır. Bu bağlamda CMK’nın 311/1-f bendinin son cümlesine göre; söz konusu olağanüstü kanun yoluna başvurabilmek için, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının kesinleştiği tarihten itibaren bir yıllık süre sınırlaması mevcuttur. Süre bakımından yapılan diğer düzenleme ise yine CMK’nın 311/2. fıkrasında yer almaktadır. Buna göre; birinci fıkranın f bendi hükümleri, 04.02.2003 tarihinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararları ile 04.02.2003 tarihinden sonra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvurular üzerine verilecek
62 Detaylı bilgi için bakınız: KARAKURT, a.g.e.s.119
63 KORKMAZ Ömer/ERDEM Mustafa Ruhan, Yargılamanın Yenilenmesi Nedeni Olarak Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesi’nin İhlali, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 5, Sayı:2, İzmir, 2003, s.207-208
26
kararlar hakkında uygulanır. Öğretideki söz konusu bu düzenlemenin Anayasamızda düzenlenen eşitlik ilkesine aykırılık teşkil ettiği görüşünü kanaatimizce haklı bulmaktayız.64
V.YARGILAMANIN YENİLENMESİ KURUMUNUN BENZER
KURUMLARLA KARŞILAŞTIRILMASI