Avrupa Birliği Parlamentosu

AP, birliğin tarihsel sürecinde sadece danışma organı olarak yer almaktadır. Ancak AKÇT, AAET ve AET’nin tek bir çatı altında toplanması ve 1987’de imzalanan Tek Senet’ten sonra Parlamento’nun birlik içinde fark edilir derecede güçlendirildiği görülmektedir. Maastricht ve Amsterdam Antlaşmaları’yla Parlamento’nun yetkileri daha da artırılarak etkin bir kurum haline dönüştürülmesi doğrultusunda önemli adımlar atılmıştır.

AB Parlamentosu, AB içinde Konsey ve Komisyon arasında paylaşılmış olan özellikle yürütme yetkilerinin kullanılmasının demokratik olarak denetlenmesi amacıyla kurulmuştur. 1958’de Roma Antlaşması’na bağlı Roma Sözleşmesi’yle kurulan meclis AKÇT’nin ortak meclisinin birleşmesiyle oluşturulmuştur. Başlangıçta “Avrupa Parlamenter Meclisi” olarak adlandırılırken 1962 yılında “Avrupa Parlamentosu” adını almıştır (DTM, 2002: 23).

2.4.1 Yapısı ve İşleyişi

Roma Antlaşması’nın 137. maddesinde, üye devlet halklarının temsilcilerinden oluşan AP’nin, anılan Antlaşma ile kendisine verilmiş olan danışmanlık ve denetim yetkilerini kullanacağı hüküm altına alınmıştır. Anılan madde hükmünden de anlaşılacağı üzere, AP henüz bir yasama organı olarak öngörülmemektedir (Yiğit, 2004: 3).

AP, AB halklarının demokratik siyasi iradesini temsil eder. Başlangıçta üye ülkelerde yapılan seçimle gelen milletvekillerinden oluşmaktayken 1979’dan sonra Avrupa bütünleşme sürecine doğrudan seçimle işbaşına gelen temsilcileri aracılığıyla katılmaktadır. Öncelikli amaçlar; kanun yapmak, bütçeyi kontrol etmek ve yürütme erkini denetlemektir. AP’deki çalışmalar değişen tüm alanlarda AB etkinliklerini kapsayan komisyonlarda gerçekleştirilir. Bunlar (Canbolat, 1994: 125):

1. Dışişleri ve Güvenlik Komisyonu

2. Tarım ve Kırsal Kesimi Geliştirme Komisyonu 3. Bütçe Komisyonu

4. Ekonomi, Para ve Sanayi Politikası Komisyonu

5. Enerji, Araştırma ve Geliştirme ve Teknoloji Komisyonu 6. Dış Ekonomik İlişkiler Komisyonu

7. Hukuk ve İnsan Hakları Komisyonu 8. Sosyal İlişkiler ve İstihdam Komisyonu

9. Bölgesel Politikalar ve Yerel Yönetimler Bünyesinde Bölge Planlamaları Komisyonu

10. Taşımacılık ve Turizm Komisyonu

11. Çevre, Sağlık ve Tüketici Korunması Komisyonu 12. Gençlik, Kültür, Eğitim, Medya ve Spor Komisyonu 13. Kalkınma ve İşbirliği Komisyonu

14. Kamusal Haklar ve İçişleri Komisyonu 15. Bütçe Kontrol Komisyonu

16. Balıkçılık Düzenleme Komisyonu 17. Kadın Hakları Komisyonu

18. Dilekçe Komisyonu

19. Kurumsal İşler Komisyonu

AP, AB’nin toplantıları ve çalışmaları halka açık olan tek kurumudur. AP’nin kararları ve toplantı tutanakları AB Resmi Gazetesi’nde (Official Journal of the European Communites) yayınlanmaktadır. Parlamenterler kendi ülkesinde oy kullanma hakkı olan her AB vatandaşı tarafından seçilmektedirler. Parlamenterlerin

seçimi ise her ülkenin seçim sistemine göre değişiklik göstermektedir. Bu şekilde AP, temsil ettiği 492 milyon Avrupalının demokratik isteklerini savunan ve koruyan bir kurum olmuştur. Parlamento’nun aylık genel oturumları Strazburg’da, komite toplantıları ve ek oturumları Brüksel’de yapılır. Genel Sekreterlik Lüksemburg’dadır. Her ay düzenli olarak bütün parlamenterlerin katılımı ile genel kurul oturumları gerçekleştirilir. Parlamenterler 1979’dan bu yana tek dereceli genel seçimle 5 yıl için iş başına gelmektedir. AP’nin sorumluluğu, Komisyon tarafından yapılan mevzuat önerilerini Konsey’e de danışarak (danışma yöntemi, işbirliği yöntemi, ortak-karar yöntemi, Parlamento’nun uygunluk görüşü4_{) yasalaştırmaktır. Bunlar içinde en} önemlisi ortak karar yöntemidir (http://abofisi.metu.edu.tr).

AB’de tüm siyasi eğilimler Parlamento’da temsil edilmektedir. Doğrudan seçilen üyeler ulusal partiler biçiminde değil (mensubu oldukları ülkeden bağımsız), politik gruplar şeklinde örgütlenirler. Bu politik gruplar üye devletlerin benzer eğilimlere sahip siyasal partilerinin bir araya gelmesi ile oluşturulur. Günümüzde AP’de 7 siyasi grubun yanı sıra herhangi bir siyasi gruba bağlı olmayan bağımsız milletvekilleri de yer almaktadır (www.fp6.org.tr).

4 _{Danışma yönteminde, Konsey tarafından mevzuat önerisi kabul edilmeden önce Parlamento’nun} görüşünün alınması gerekmektedir (tarım fiyatlarının incelenmesinde). İşbirliği yönteminde ise, önerilen mevzuatın Parlamento tarafından iyileştirilmesine olanak sağlanmaktadır. Uluslararası anlaşmaların imzalanması, yeni üye ülkelerin Birliğe katılması, Avrupa Merkez Bankası’nın görev ve yetkileri, gibi önemli kararlarda Parlamento’nun uygunluk görüşünün alınması gerekmektedir. Bu AP’nin uluslararası anlaşmaları onaylama veya reddetme hakkına sahip olduğu anlamına gelmektedir.

Tablo 2: Avrupa Parlamentosu’nda Politik Gruplar ve Sandalye Dağılımı (2004 – 2009) (www.ikv.org.tr)

EPP – ED (Avrupa Halk Partisi – Hıristiyan Demokrat

Grup) 268

PES (Avrupa Sosyalistler Partisi Grubu) 179 ALDE (Avrupa Liberal, Demokrat ve Reform Partisi

Grubu) 53

Greens / EFA (Yeşiller / Avrupa Bağımsız İttifakı) 45 EUL / NGL (Avrupa Birleşik Sol / Kuzey Yeşil Sol

Konfederasyonu) 41

IND (Demokrasi ve Farklılıklar Grubu) 36

UEN (Ulusalcılar) 27

Bağımsızlar 28

AP’de üye ülkeler, nüfusları oranında sandalye sayısına sahiptirler. Birliğe katılan yeni ülkeler ile beraber parlamentodaki vekil sayısı 1999- 2004 yılları arasında 624 iken 2004 de 732’ye, 2007’de ise Romanya ve Bulgaristan’ın katılımıyla 785’e çıkmıştır.

Tablo 3: 2004–2009 Dönemi’nde Avrupa Parlamentosuna Seçilen Temsilci Sayısının Ülkelere Göre Dağılımı (http://www.avrupa.info.tr)

Avusturya 18 Letonya 9

Belçika 24 Litvanya 13

Bulgaristan 18 Lüksemburg 6

Kıbrıs 6 Malta 5

Çek Cumhuriyeti 24 Hollanda 27

Danimarka 14 Polonya 54 Estonya 6 Portekiz 24 Finlandiya 14 Romanya 35 Fransa 78 Slovakya 14 Almanya 99 Slovenya 7 Yunanistan 24 İspanya 54 Macaristan 24 İsveç 19 İrlanda 13 İngiltere 78 İtalya 78 TOPLAM 785 2.4.2. Görevleri

Parlamentonun yasama sürecine ilişkin yetkilerinin yanında yönetim üzerinde kontrol yetkisi, denetim görevi, yeni üye alımında ve ortaklık antlaşması imzalanmasında onay yetkisi, bütçeye ilişkin yetkileri ve adalet divanına başvurma hakkı da mevcuttur (Arslan, 2003: 77).

Yasama: AP, Avrupa Topluluğu Antlaşması uyarınca yasama sürecine katılmaktadır. Ayrıca AP, Konsey ve Komisyon ile birlikte ortak açıklamalarda bulunabilmektedir. Yine parlamentolarda uygulanan soru sorma ve yürütmenin de yazılı veya sözlü cevap verme zorunluluğu AP’ye de tanınmıştır (T.C. Başbakanlık DTM, 1999: 25).

Bütçe: Parlamento topluluk bütçesinin hazırlanmasında yönlendirici bir etkiye sahiptir. AB bütçesi her yıl Aralık ayında AP tarafından onaylanmaktadır. Bu süreçte

Komisyon tarafından Eylül ayında oluşturulan bütçe taslağı ilk önce Konsey’de nitelikli çoğunlukla kabul edilerek müzakere edilmek üzere Parlamento’ya gelmektedir. Parlamento bütçeyi zorunlu ve zorunlu olmayan harcamalar açısından değerlendirmektedir. Sonuçta Parlamento bütçeyi ya tamamen reddetmekte ya da bütçe taslağına ilişkin nihai formu onaylamak için alternatif bir bütçe talep etmektedir. Parlamento sadece zorunlu olmayan harcamaları düzeltebilmektedir. Zorunlu harcamalar hakkında ise Konsey’e değişiklik teklifi yapabilmektedir (www.europarl.eu.int).

Komisyon Üyelerini Belirlemek: Komisyon Başkanı’nın belirlenmesi aşamasında AP üye devletler tarafından aday gösterilen ismi onaylama yetkisine sahiptir. AP’nin onayını aldıktan sonra Komisyon Başkanı ve diğer üyeler, üye devletlerce atanırlar.

Üye Kabulü ve Bazı Antlaşmaları Onaylamak: AB’ye üye olmak isteyen devlet başvurusunu öncelikle Konsey’e yöneltmektedir. Ancak Konsey, Komisyon’un görüşü ve AP üyelerinin salt çoğunluğuyla verilmiş olumlu oyu aldıktan sonra karar verebilmektedir (http://www.avrupa.info.tr).

Şikâyet Dilekçelerini İncelemek: AB vatandaşlarının sesi olarak kabul edilen AP, aynı zamanda kendisini bütünleşmenin tetikleyicisi bir araç gibi görmekte bu anlamda ekonomik entegrasyonun yanı sıra siyasal bütünleşmeyi de teşvik etmektedir. Demokratikleşme konusunda büyük bir hassasiyete sahip olan kurum topluluk yurttaşlarının şikayetlerini kabul etmektedir (Canbolat, 1994:140). Böylece vatandaş taleplerinin en sağlıklı biçimde karşılanacağına inanılmaktadır.

Avrupa Parlamentosu Adalet Divanı’na Dava Açması: AP, birlik içinde karar alınması gereken durumlarda Konsey ve Komisyon’un bu kararları almazlarsa Adalet Divanı’na dava açabilme hakkına sahiptir.

Ortak Dış ve Güvenlik Politikası ve Ekonomik ve Parasal Birlik: AP Avrupa siyasi işbirliğine yoğun bir biçimde katılmaktadır. Parlamento, ortak dış politika ve güvenlik politikasının gelişimi hakkında dönem başkanlığı ve Komisyon’ca sürekli

bilgilendirilmekte ve ortak tavır ile ortak eylemin gerçekleşmesine katkıda bulunmaktadır. Ekonomik ve parasal birlik konusunda Parlamento Komisyon’un hazırlayacağı öneriye danışmanlık yapmaktadır. Ekonomik ve parasal birliğe geçişte Konsey ve Komisyon’un Parlamento’yla istişarede bulunması zorunlu görülmüştür.