Arazi Varlığı, Tasarruf Şekli ve Üretim Desen

İncelenen tarım işletmelerinde; işletme başına düşen ortalama arazi genişliği küçük ölçekli işletmelerde 56,00 da, orta ölçekli işletmelerde 177,84 da ve büyük

Sayfa | 149

ölçekli işletmelerde 462,44 da olup ortalama işletme arazisi 295,53 da’dır (Tablo 7.7). Toplam işletme arazisi mülk arazi ve kiraya tutulan araziden oluşmaktadır. Toplam işletme arazisi içerisinde %90,29’luk alan mülk arazisine, %9,71’lik alan da kiraya tutulan araziye aittir.

Toplam işletme arazisi içerisinde mülk arazisi kullanımı incelendiğinde en büyük oranın %96,85 ile küçük ölçekli işletmelere ait olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra tüm tabakalarda mülk arazi kullanım oranı yüksektir. Bunun nedeni Türkiye’de genellikle kiracılık ve ortakçılık eğiliminin bulunmamasıdır (Oğuz ve Bayramoğlu, 2014).

Tablo 7.7. İncelenen Tarım İşletmelerinde Arazi Tasarruf Şekli

Bölgeler İşletme Grupları

Arazi Tasarruf Şekli

Toplam İşletme Arazisi Mülk Arazi Kiraya Tutulan

Arazi da Oran (%) da Oran (%) da Oran (%) Konya 0–75 54,23 96,85 1,76 3,15 56,00 100,00 76–250 161,58 91,29 16,26 8,71 177,84 100,00 251+ 415,27 89,80 47,17 10,20 462,44 100,00 İşletmeler Ortalaması 266,83 90,29 28,70 9,71 295,53 100,00

Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü (2014); Çukurova Bölgesinde tarla ürünlerinin üretim maliyetleri ve pazarlama olanakları ile ilgili çalışmada bir işletmenin ortalama 279,60 dekar alan genişliğine sahip olduğunu ortaya koymuştur. Çalışmada toplam arazi varlığının 208,16 dekarının mülk, 69,64 dekarının kira ve 1,80 dekarının ortak araziden oluştuğu görülmektedir.

İncelenen tarım işletmelerinde ortalama parsel sayısı ve büyüklüğü Tablo 7.8’de verilmiştir. Görüldüğü gibi işletmelerin arazi varlığı büyüdükçe ortalama parsel sayısı ve büyüklüğü de doğrusal bir oranla artmaktadır.

Sayfa | 150

İşletme ortalamaları değerlendirildiğinde ortalama parsel büyüklüğünün 78,41 da ve ortalama parsel sayısının 3,77 adet olduğu görülmektedir.

Tablo 7.8. İncelenen Tarım İşletmelerinin Ortalama Parsel Sayısı ve Büyüklüğü

Bölgeler Arazi Durumu

İşletme Grupları

0–75 76–250 251+ İşletmeler Ortalaması

Konya

İşletme Arazisi (da) 56 177,84 462,44 295,53

Ortalama Parsel

Sayısı (adet) 2,07 3,46 4,51 3,77

Ortalama Parsel

Büyüklüğü (da) 27,03 51,35 102,53 78,41

İncelenen tarım işletmeleri arazi kullanım durumuna göre değerlendirildiğinde (Tablo 7.9) birinci tabakada yer alan işletmelerin %87,24’ü sulu arazilerden oluşurken, %12,76 oranında arazi kurudur. İşletmeler kuru arazilerin büyük bir kısmında buğday yetiştiriciliği yapmaktadır. İkinci tabakada sulu arazilerin varlığı %87,19 iken kuru arazi varlığı %12,81’dir. Son olarak üçüncü tabaka sulu arazi varlığı %87,79 ve kuru arazi varlığı %12,21’dir. Tüm tabaka düzeylerinde sulu ve kuru araziye ayrılan alanların oranları birbirlerine yakındır. İşletmelerin yetiştirdikleri ürün itibariyle arazi nev’inde sulu alanlar tercih edilmekte ve sulama işlemi için ruhsatlı ve ruhsatsız birçok kuyu aracılığıyla yer altı sulaması yapılmaktadır.

DSİ’nin belirlemiş olduğu rakamlara göre; Konya kapalı havzasında 70 binin üzerinde ruhsatsız ve 30 bin ruhsatlı kuyu olmak üzere 100 binin üzerinde kuyudan sulama yapılabilmektedir (Anonim, 2017n).

Gül ve Orhan (1998); Yüreğir ilçesi sulama alanlarında yapılan mısır üretimini incelemişlerdir. İncelenen işletmelerin arazi genişliği 115,23 da’dır. Toplam arazi genişliğinin %74,02’si mülk arazi, %23,20’si kiraya tutulan arazi ve %2,78’si ortakçılıkla işlenen arazilerden oluşmaktadır. İşlenen toprakların %36,26’sında ana ürün olan mısır, %36,61’inde buğday, %20,36’sında pamuk, %4,01’inde turunçgiller ve %2,76’sında karpuz üretilmektedir. Ayrıca işletme arazisinin %30,97’sinde ikinci ürün mısır ve %0,92’sinde ikinci ürün soya ekilmiştir. Arazi genişlikleri büyüdükçe toplam

Sayfa | 151

ekiliş alanı içerisinde pamuk, buğday, ana ürün mısır, ikinci ürün mısır ekim alanlarının paylarında artış söz konusu olmamıştır.

Tablo 7.9. İncelenen Tarım İşletmelerinde Arazi Kullanım Durumu (Arazi Nev’î)

Bölgeler İşletme Grupları

Arazi Kullanım

Durumu Toplam İşletme

Arazisi Sulu Arazi Kuru Arazi

da Oran (%) da Oran (%) da Oran (%) Konya 0–75 48,86 87,24 7,14 12,76 56,00 100,00 76–250 155,06 87,19 22,78 12,81 177,84 100,00 251+ 405,96 87,79 56,48 12,21 462,44 100,00 İşletmeler Ortalaması 258,98 87,63 36,55 12,37 295,53 100,00

Tatlıdil (1992); Konya İli sulu ve kuru tarım koşullarındaki tarım işletmelerine yönelik gerçekleştirilen çalışmada aile nüfusu işletmeler ortalamasında 8,66 olarak, sulu tarla arazilerine sahip işletmelerde 7,33 ve kuru tarla arazisine sahip işletmelerde 6,33 hesaplanmıştır. Çalışmada işletmelerin sahip oldukları EİG sulu ve kuru tarım arazisine sahip işletmelerde 4,41, sadece sulu tarım arazilerine sahip olan işletmelerde 3,93 ve sadece kuru tarım arazilerine sahip olan işletmelerde 3,43 olarak hesaplanmıştır.

Aksoyak (2004); Konya İli Sarayönü İlçesi Tarım İşletmelerinin Ekonomik Analizi ve Planlaması adlı çalışmada işletme arazilerinin büyüklüğü 242,54 da’dır. Tabakalara göre gruplandırılan işletmelerde 1–100 da arazi genişliğine sahip işletmelerin ortalama genişliği 75,62 da, 101–250 da arazi genişliğine sahip işletmelerin ortalama genişliği 181,26 da ve 251 da ve üzeri arazi genişliğine sahip işletmelerin ortalama genişliği 529,32 da’dır. İşletmeler ortalamasında arazilerin %77,16’sı mülk arazi, %7,20’si ortağa tutulan arazi ve %15,64’ü de kiralanan arazilerden oluşmaktadır.

Güneş (2004); tarımsal işletmelerin tarımsal kredi taleplerinin analiz edilmesine yönelik yaptığı çalışmasında incelenen tarım işletmelerinin işletmeler ortalamasına göre

Sayfa | 152

%11,70’inin sulanabilir araziye ve kalan %88,30’unun kuru araziye sahip olduğunu ortaya koymuştur.

Peker ve Oğuz (2008); Konya İli Çumra ilçesinde domates üreten tarım işletmeleri ile yaptıkları analizlerde incelenen işletmelerin ortalama parsel büyüklüğünü 18,99 da olarak hesaplamışlardır. İncelenen tarım işletmelerinin arazi tasarruf şekilleri değerlendirildiğinde arazilerin %62,25’i kira, %37,75’i mülk arazi olduğu görülmektedir.

Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü (2014); Çukurova Bölgesinde tarla ürünlerinin üretim maliyetleri ve pazarlama olanakları ile ilgili yapılan çalışmada işletme arazilerinin yaklaşık olarak %15,60’ının sulu arazi olduğu, kalan arazilerde de kuru tarım yapıldığı belirlenmiştir. İncelenen işletmelerin üretim deseninde ilk sırada buğday yer almaktadır. Buğdayın yetiştirilme oranı %66,86’dır. Buğdayı %15,72 ile ayçiçeği, %10,61’le birinci ürün mısır, %3,27 ile ikinci ürün mısır, %2,75’le pamuk ve kalan %0,79 ile diğer ürünler yer almaktadır.

Yapılan çalışmada meyve arazisi ve bağ arazisine rastlanmamıştır. İşletme arazisinin büyük kısmı tarla arazilerinden oluşmaktadır. Çalışma alanına konu olmuş işletmelerde yetiştirilen ürünler; mısır, şeker pancarı, buğday, fasulye, arpa, yonca, kenevir, aspir, silaj mısır, fiğ, domates, kabak ve patatestir. İncelenen tarım işletmelerinin üretim deseni Tablo 7.10’da verilmiştir.

Tablo 7.10.’da incelenen tarım işletmelerinde ortalama işletme arazilerinin %41,22’sinde mısır, %11,50’sinde şeker pancarı, %23,09’unda buğday, %2,84’ünü fasulye, %5,68’ini arpa, %2,42’sini yonca, %0,10’unu kenevir, %0,08’ini aspir, %3,37’sini silaj mısır, %0,54’ünü fiğ, %0,08’ini domates, %0,42’sini kabak, %0,38’ini patates ve %1,84’ünü nadas oluşturmaktadır.

Sayfa | 153 Tablo 7.10. İncelenen Tarım İşletmelerinin Üretim Deseni

Bölgeler Konya İşletme Grupları 0–75 76–250 251+ Ortalama da Oran (%) da Oran (%) da Oran (%) da Oran (%) Mısır 35,89 64,09 81,64 45,90 142,27 30,76 104,04 41,22 Şekerpancarı 5,96 10,65 18,85 10,60 57,81 12,50 35,47 11,50 Buğday 10,93 19,52 39,55 22,24 114,76 24,82 71,13 23,09 Fasulye 1,43 2,55 4,76 2,67 14,13 3,06 8,73 2,84 Arpa 1,79 3,19 6,46 3,63 37,46 8,10 20,44 5,68 Ayçiçeği 0 0,00 11,52 6,48 38,16 8,25 22,52 6,44 Yonca 0 0,00 7,13 4,01 8,21 1,78 6,68 2,42 Kenevir 0 0,00 0 0,00 1,02 0,22 0,48 0,10 Aspir 0 0,00 0 0,00 0,82 0,18 0,38 0,08 Silaj Mısır 0 0,00 4,02 2,26 24,29 5,25 13,03 3,37 Fiğ 0 0,00 0 0,00 5,31 1,15 2,50 0,54 Domates 0 0,00 0 0,00 0,82 0,18 0,38 0,08 Kabak 0 0,00 0 0,00 4,08 0,88 1,92 0,42 Patates 0 0,00 0 0,00 3,72 0,81 1,75 0,38 Nadas 0 0,00 3,90 2,19 9,59 2,07 6,06 1,84 TOPLAM 56,00 100,00 177,84 100,00 462,44 100,00 295,53 100,00

Sayfa | 154 Şekil 7.2. İncelenen Tarım İşletmelerinin Üretim Deseni