ARAMA VE KURTARMA
BİLGİSİ
Prof. Dr. Özen KILIÇ
ÜNİTE
Ara a Ve Kurtar ada A il Duru Pla ları
A il Duru Ve A il Duru Pla ı
A il duru pla ları ı a a ı, kaza so rası oluşa ak etkileri e aza i dir ek; i sa lara, çevreye ve ala
gele ek zararı sı ırla dır ak içi olayları ve geliş eleri ko trol
etmektir.
A il duru lar doğal ve i sa kay aklı tek olojik afetler ol ak üzere ikiye
ayrılır.
Afet so rası hayatta kala ları destekle esi gerekli ve çok
ö e lidir.
A il duru lar so rası üdahale süre i a ve al kurtar a
çalış alarıyla irlikte afet ölgesi deki hayatı or ale dö esi çalış aları ı kapsar.
A il duru pla ı ı asıl ve e şekilde hazırla ası gerektiği iş yerleri de a il duru lar hakkı da yö et elik’te açıkça elirtil iştir.
Acil Durumlarda Arama Ve Kurtarma
A il duru pla ı hazırla ak ütü iş yerleri zorunludur.
A il duru pla ları iş vere e hazırla ır; uyarı ver e, ara a kurtar a, ilk yardı , ya gı la ü adele, tahliye, ha erleş e gi i uygula ası gereke a il duru
üdahale yö te leri elirle ir ve yazılı hâle getirilir
A il duru pla ları; tehlike sı ıfı a göre çok tehlikeli iş yerleri de iki,
tehlikeli iş yerleri de dört ve az tehlikeli iş yerleri de altı yılda ir
ye ile ek zoru dadır.
A il duru çalış aları ı yürütül esi; hazırlık prepared ess ,
zarar azaltma (mitigation), arama kurtar a respo se , iyileştir e re overy aşa aları da eyda a
gelir. A il duru da ihtiyaç duya ile ek ö e li telefo u araları ve u u araları asıl ara ası gerektiği öğre il elidir.
Büyük e düstriyel kazalarda ara a kurtar a ve a il duru pla ı a
seveso adı verilir.
Büyük e düstriyel kazalar içi a il duru pla ı ge elgesi’ e göre pla ı uygula ası da valiler soru ludur.
GİRİŞ
Afet ve acil durumlar ile sivil savunmayla ilgili hizmetlerin ülke düzeyinde etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi, gerekli önlemlerin alı ması ve olaylar meydana gelmeden önce hazırlık ve zarar azaltma; olay sırası da yapılacak müdahale ve olay sonrası da gerçekleştirilecek iyileştirme çalışmaları ı yürüten kurum ve kuruluşlar arası da koordinasyonun sağlanması ve bu konularda politikaları üretilmesi ve uygulanması, yapılacak acil duruma hazırlık planları ile mümkün olabilecektir 1.
Yeterli ve etkin acil durum planları ile yaşanacak afetlere en kısa sürede
eğitimli ve organize bir şekilde müdahele edilebilecek ve en az kayıp ile arama ve
kurtarma çalışmaları gerçekleştirilebilecektir (Şekil 9.1).
Olağa dışı duru lar da de ile ile a il duru lar, a ve al kay ı yarata ile eği gi i, i sa ları te el ihtiyaçları ı karşıla ada zorla ası a da
ede ola il ektedir. Bu ihtiyaçları herha gi ir ede le aksa ası, zarar gör esi yaşa sal faaliyetleri so la ası a da ede ola il ektedir.
A il duru lar çok farklı içi lerde ortaya çık ası a rağ e azı ortak özellikleri ulu aktadır. Bu özellikler aşağıda elirtildiği şekilde
sırala a il ektedir 2:
• Yaşa kay akları a, altyapıya zarar verir. • Oluştuğu da şok etkisi yaratır.
• A il duru ları ir kıs ı ı e za a ola ile eği tah i edile ilirke ir kıs ı ı tah i edile il e şa sı ulu a aktadır.
• Bazıları a i ve hızlı olur, azıları yavaş gelişir.
• İlk a larda orga ize üdahale et e i kâ ı ol aya ilir.
İ sa ları yaşa ları ı sürdüre il eleri içi azı te el ihtiyaçları ı karşıla ası gerek ektedir. Bu lar ge ellikle ilk etapta fizyolojik ihtiyaçlar olarak algıla sa da psikolojik ihtiyaçları da dikkate al ak gerek ektedir. Olağa dışı duru larda hayatı sürdür ek içi ü adele verilirke a aç olayı sade e atlat ak değil, ay ı za a da fiziksel ve psikolojik etkisi i de e aza i dire il ek ol alıdır. Fizyolojik ihtiyaçları gider ek rahatlıkla gözle e ildiği içi daha kolaydır. Gıda, su,
arı a, tuvalet, hijye gi i ihtiyaçları tespiti ve gideril esi ispete kolay ol akta; a ak güve lik, ahre iyet, öz saygı, şefkat gi i azı gereksi i ler de gözle görül ese ile hayati ö e taşı aktadır 2.
ACİL DURUM
Acil Durumların Özellikleri
Afet ve Acil Durum Yönetmeliği e göre 2;
Acil durum: Toplumun tamamı ın veya belli kesimlerinin normal hayat ve
faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan ve acil müdahaleyi gerektiren olayları ve bu olayların oluşturduğu kriz hâlidir.
İ sa ları yaşa ları ı sürdüre il eleri içi fizyolojik ihtiyaçları ı
ya ı da psikolojik ihtiyaçları da vardır.
Şekil 9.1. Acil Durum Yerel Düzey Yö etim Sistemi
Afet: Toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal
kayıplar doğura , normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan doğal, teknolojik veya insan kaynaklı olaylardır.
Afet ve Acil Durum Yö etim Merkezî: Afet ve acil durumlarda müdahalenin
koordine edildiği, 24 saat esası a göre çalışan, kesintisiz ve güvenli bilgi-işlem ve haberleşme sistemleri ile donatılan merkezî ifade etmektedir.
Hazırlık: Afet ve acil durumlara etkin bir müdahale amacıyla önceden yapılan
her türlü faaliyetleri içermektedir.
İyileştirme: Afet ve acil durum sebebiyle bozulan hayatın
normalleştirilmesine yönelik faaliyetleri ve yeniden yapıla mayı ifade etmektedir.
Müdahale: Afetlerde ve acil durumlarda can ve mal kurtarma, sağlık, yeme
içme, arı dırma, güvenlik, mal ve çevre koruma, sosyal ve psikolojik destek hizmetlerinin verilmesine yönelik çalışmaları ifade etmektedir 2.
Acil durum planları ın ama ı, kaza sonrası oluşacak etkileri en aza indirmek;
insanlara, çevreye ve mala gelecek zararı sı ırla dırmak için olayları ve geliş eleri
kontrol etmektir. İş yerleri de A il Duru lar Hakkı da Yö et elik’e göre alı a ak
ted irler, risklerde koru a ilkeleri e uygu olur ve toplu koru ayı esas alır.
Acil Durumların Çeşitleri
Acil durumlar doğal ve teknolojik (insan kaynaklı) afetler olmak üzere iki ayrı grupta incelenmektedir.
Doğal afetler/acil durumlar: Büyük oranda ya da tümüyle insa ların etkisi
olmadan ortaya çıkan, can ve mal kayıpları a sebep olabilen tehlikeli ve çoğu lukla üyük çaplı olaylara verilen addır. Doğal afetler, yavaş gelişe ve ani gelişe afetler olarak sı ıfla dırıla ilmektedir. Yavaş gelişe doğal afetler; şiddetli soğuklar, kuraklık, kıtlık vb. ani gelişe doğal afetler ise deprem, seller, toprak kayması (heyelan), kaya düşmesi, çığ, fırtı a, hortum, yanardağ patlamaları ve ya gı lar olarak sırala a ilmektedir. Dolayısıyla acil durum, müdahale ve kurtarma çalışanları açısı dan en önemli afet deprem olarak görülmekte, buna göre çalışmalar yapılmaktadır 3.
Doğal afetlerin etkileri aşağıdaki şekilde sırala abilmektedir 3: Toplu u ta a ı ı
veya belli kesimlerinin normal hayatları ı
durduran ve acil üdahaleyi gerektire olayların oluşturduğu kriz hâli e A il Duru
• Ara a kurtar a hiz etleri herkese ay ı za a da ulaş az. • Altyapıda ozukluklar oluşur.
• Şok etkisi oluşturur.
• Yarala alara ve a kayıpları a se ep olur. • Bulaşı ı ve salgı hastalıklar ortaya çıkar.
• Eğiti ve öğreti i sekteye uğra ası a se ep olur.
• Emniyet ve asayiş orga izasyo ları da pro le ler ortaya çıkar. • İki il afetleri oluşu u a etki ede ilir.
• Afette etkile e i sa ları arı a ve esle e pro le leri oluşur. • İş yerleri i etkile esi se e iyle işsizlik ortaya çıkar.
• Psikolojik hastalıklar oluş aya aşlar. • Eko o ik yapıda soru lar çıkar.
• Devleti veya özel sektörü yatırı ları da ertele eler eyda a gelir. • Enflasyon ve vergiler artar.
İ san kaynaklı ve teknolojik afetler/acil durumlar: İ sa ların etkili olduğu
üyük çaplı olaylarla beraber, ya lış ve eksik planlama ve operasyo ların sebep olduğu yerel ve bölgesel yapıdaki olaylar ile u ların oluşturduğu afet nitelikli olguların tamamı ı kapsamaktadır. Bu tür afetler için yapay afetler ifadesi de kulla ılmaktadır 4.
Kentlerin plansız ve düzensiz bir şekilde yapılaşması, insan kaynaklı birçok afet riskini de beraberinde getirmektedir. Bunun ya ında doğal afetlerden sonra oluşan ikincil tehlikeler de önemli bir risk oluşturmaktadır. Örneğin bir deprem sonrası da hasar gören kimyasal üretim yapan fabrikadan sızan kimyasallar, ikinci bir afet oluşturma riski taşımaktadır. Aşağıda insan kaynaklı olarak oluşabilecek acil durum örnekleri sıralanmıştır 3:
• Baraj yıkıl ası • Made çök eleri
• Biyolojik saldırılar veya o a tehditleri • Cepha e, i a oru hattı ve tesis patla aları • Dikkatsizlik so u u da oluşa e düstriyel kazalar • Gaz ve ki yasal sızı tılar
• Büyük ölçekli ilgisayar siste leri i ya da iletişi siste leri i çök esi, etkisiz kal ası ve si er saldırılar
• Gıda zehirle eleri, üyük göç hareketleri, hava kirliliği, hayva ve itkilerdeki salgı lar
• “avaşlar, iç çatış alar ve terör • Çevre kirliliği
• İş kazaları, işgal, pilotajdan kaynaklanan kara, deniz ve hava kazaları • Ekonomik krizler
• Küresel ikli değişikliği, erozyo ve or a sızlaş a
• Ki yasal, iyolojik, radyolojik ve ükleer KB‘N adde kazaları veya serpintiler
Acil durumlar sonrası müdahale süreci can ve mal kurtarma çalışmalarıyla
birlikte afet ölgesindeki hayatın normale dö mesi çalış aları ı da kapsamaktadır.
İ sa kay aklı a il duru ları ortaya çıkışı ke di aşı a etke lerle ola ile eği gi i doğal bir afetin etkisiyle de
Bu yüzden uzun bir süreçtir. Çalışmaların ilk 24 saatinde arama ve kurtarma,
tahliye ve barı ma, gıda, su ve kamuoyunu bilgilendirme işlevleri yerine
getirilmektedir. Kısa vade olan birinci hafta ın sonunda ise güvenlik, enerji, çevre
sağlığı için sanitasyon ve atık yö etimi sorunları ın üzerine gidilmektedir.
Acil duruma müdahale durumunda yapılan işler aşağıda belirtildiği şekilde sırala a ilmektedir:
• Ha er al a ve ulaşı pro le leri i çözü ü • Afeti etkisi i ve ihtiyaçları tespit edil esi • Ara a ve kurtar a çalış aları ı aşlatıl ası • İlk yardı çalış aları
• Altyapı soru ları ı tespiti ve çözü ü • Tahliye
• Geçi i ko utları veya arı akları te i i
• Yiye ek, içe ek, giye ek ve yaka ak te i edil esi
• Güve lik, çevre sağlığı ve koruyu u heki lik hiz etleri i sürdürül esi • Bası ve halkla ilişkiler ko usu u düze le esi
• Hasar tespiti, tehlikeli atıkları ve e kazı ortada kaldırıl ası
Arama kurtarma çalış aları birçok faktörün etkilediği kapsamlı çalış alar
olduğu dan çalış aların koordinasyonu ve organizasyonu yeterli olmalı; karışıklığa elden geldiği e fırsat verilmemeli, ürokratik ö lemler verimli ve yeterli olmalı, lojistik destek tam olmalı, gö üllü faaliyetler eğitimli ve organize olmalıdır.