Arabesk Filmlerde Konu ve Biçim

Özbek (2002:81), popüler kültürün halka ait olma ve geniş halk kitleleri tarafından yaygın olarak beğenilme gibi özelliklerinden dolayı arabesk kültürü popüler kültür olarak değerlendirmiştir. Arabesk bu anlamıyla sadece müzik olarak değil sinema alanında da geniş halk tarafından yaygın olarak beğenilmiştir. 1950’li yıllarda başlayan göç 80’li yıllara doğru hızını kaybedip kısmen bitse de asıl sonuçları yeni yeni fark edilmeye başlanılacaktı. Göç ile birlikte ortaya çıkan sorunlar barınma, iş, aş, sağlık ve eğitim gibi temel unsurlar olarak sayılabilir. İlk dönemin sarsıcı aşaması atlatıldıktan sonra doğal olarak ihtiyaçlar ve sorunların da niteliği değişmeye başladı. Gecekondular yavaş yavaş yerini apartmanlara bırakırken, göç eden insanların çocukları toplumda kabul görme, beğenilme ve ötekileşme gibi sorunlarla boğuşmaya başlamışlardı. Bununla birlikte zenginleşme bir çeşit güç sahibi olma ve kabul görme anlamına geliyordu.

Arabesk kentlere göç eden insanların şehir hayatında geleneksel değerleriyle, modern hayatın gerekleri ve tesirleri çerçevesinde oluşturduğu bir sentezdir (Öge, 2014: 41). Bu tanımda geçen geleneksel değerler ile modern hayatın gerekleri ve tesiri cümleleri arabesk kültürün ana kodlarını oluştururken; bu kültürün meyveleri olarak arabesk müziğin ve sonrasında arabesk sinemanın temalarını da belirlemektedir denilebilir. Arabesk şarkıların sözleri, arabesk filmlerin senaryolarına kaynaklık ederken, karakterlerin yapılarını ve kişiliklerini daha film başlamadan ortaya koyacak kadar belirleyici olmuştur. Bu durum sadece karakterleri benzer kılmamakta aynı zamanda filmlerin konularını da belli bir kısırlığa dönüştürmektedir. Filmlerin konuları genel olarak benzerlik göstermektedir. Filmlerin genel havasına hâkim olan duygu acı temasıdır. Acı duygusu karasevda, ayrılık, kavuşamama, dışlanma, hor görülme, yoksulluk, kan davası gibi konulara uygun şarkılarla birlikte verilince bir anlamda filmlerin biçim özellikleri de benzerlik kazanmaktadır. Toparlayarak belirtmek gerekirse arabesk müziğe hâkim olan duygular ve şarkı sözlerini belirleyen geleneksel değerler; arabesk filmlerin senaryo, karakter, içerik ve biçim yönleriyle benzerlikler taşımasına sebep olmuştur.

43

Arabesk filmlerde belirlenen konu aşk ayrılık, ihanet vs. ne olursa olsun mutlaka filmlerde değişim ya da dönüşüm beklenmektedir. Bunun sebebi filmlerin klasik anlatı metoduyla örülmüş olmasındandır. Joseph Campell’in yola çıkış, inisiyasyon ve dönüş olarak üç aşamada topladığı monomitosu; Vladimir Propp 31 maddeyle sıralamıştır ve bu aşamalar klasik anlatı sinemasının basamaklarını oluştururken kahramanın dönüşümünü gerçekleştirmektedir. Rus Profesör Vladimir Propp (1895-1970) Rus halk masalları hakkında yazdığı “Masalın Biçim Bilimi” adlı yapıtında İşlevler olarak adlandırdığı 31 madde şunlardır (Tecimer, 2005: 114).

1. Aile bireylerinden biri evden ayrılır, 2. Kahraman bir yasakla karşılaşır,

3. Yasak çiğnenir

4. Saldırgan bilgi edinmeye çalışır 5. Saldırgan kurbanıyla ilgili bilgi toplar,

6. Saldırgan kurbanını ya da servetini ele geçirmek için onu aldatmayı dener,

7. Kurban aldanır ve istemeyerek düşmanına yardım etmiş olur

8. Saldırgan aileden birine zarar verir,

9. Kötülüğün haberi yayılır, kahramana bir dilekle başvurulur, 10. Kahraman eyleme geçmeye razı olur,

11. Kahraman evden ayrılır,

12. Kahraman büyülü bir nesneyi ya da yardımcıyı elde etmesini sağlayan bir sınav, sorgu ya da saldırıyla karşılaşır,

13. Kahraman ileride kendisine yardımda bulunacak kişiye tepki gösterir, 14. Kahraman büyülü nesneyi kullanmak üzere alır,

15. Kahraman arayış amacına kadar ulaştırılır, götürülür, yol gösterilir, 16. Kahramanla saldırgan karşı karşıya gelerek çatışır,

17. Kahraman özel bir işaret edinir, 18. Saldırgan yenik düşer,

19. Başlangıçtaki kötülük yok olur, 20. Kahraman dönüş yoluna çıkar, 21. Kahraman izlenir,

44 22. Kahraman izlenmekten kurtulur,

23. Kimliğini gizleyen kahraman yurduna ya da başka bir ülkeye varır, 24. Düzmece bir kahraman asılsız savlar ileri sürer,

25. Kahraman zor bir görev üstlenir, 26. Kahraman zor bir görevi yerine getirir, 27. Kahraman tanınır,

28. Düzmece kahramanın ya da saldırganın yaptıkları ortaya çıkar, 29. Kahraman yeni bir görünüm kazanır,

30. Saldırgan cezalandırılır,

31. Kahraman evlenir ve tahta çıkar.

Bununla birlikte kahramanın yolculuğunun getirdiği dönüşüm yalnızca bireysel değil aynı zamanda toplumsal bir dönüşüm de olabilmektedir. Örneğin başrolünde Orhan Gencebay’ın oynadığı bir Şerif Gören filmi olan “Derdim Dünyadan Büyük” adlı 1978 yapımlı arabesk filmde toplumsal bir dönüşüm hedeflenmiştir. Her ne kadar umutsuz bir aşk hikâyesi anlatılsa da filmde gecekondu mahallesinde oturan insanlar ile holding sahibi zengin iş adamı Rahmi Kabancı (Memduh Ün) arasında geçen gecekondu mücadelesi yer almaktadır. Filmde Orhan zengin iş adamına karşı (Orhan Gencebay) mahallelinin sözcülüğünü yaparken, hiçbir çıkar yol bulamayınca gecekonduları yıkmaya gelen makinelerin önünde oturarak mahalleliyi cesaretlendirir ve herkes teker teker makinelerin önünde oturmaya başlar. Çaresiz kalan iş makineleri geri döner. Bu şekilde mahalleli bilinçlenmiş ve kenetlenmiştir.

Filmde yoksulluk, işsizlik, gecekondu, geçim mücadelesi gibi konular kader ve talih olarak bırakılmamış; güç karşısında hak arayışı, birlik ve mücadele gibi kavramlar başarılı bir şekilde işlenmiştir. Filmde kenetlenmeyi öğrenen mahalleli bilinçlenmiş ve toplumsal dönüşüme örneklik teşkil etmiştir (Karadoğan, 2005: 113). Şerif Gören ’in bu filminde iki önemli itici güç bulunmaktadır. Birincisi toplumda sevilen bir yeri olan Orhan Gencebay’ın star gücü, ikicisi ise Şerif Gören ‘in filme kattığı toplumcu gerçekçi hava. Böylelikle film popüler bir ürün olmakla kalmayıp aynı zamanda toplumcu bir misyon da üstlenmiştir.

45