Verimlilik üzerine çeşitli denemeler yaptığı işletmeten, henüz genç yaşta olmasına karşın, yönetici sıfatıyla ayrılan Frank Gilbreth, 1895 yılında Boston’da kendi inşaat işletmeini kurdu. Frank, beş yıl gibi kısa bir süre içerisinde ABD’nin çeşitli kentlerinde ve Londra’da birer ofis açacak derecede işini büyütmeyi başardı. Lillian Moller ise, bir genç kızın üniversiteye gitmesinin pek uygun olmadığını düşünen ailesine rağmen, İngiliz edebiyatı alanındaki eğitimini 1903 yılında yüksek lisans derecesiyle tamamlamıştı. Frank ve Lillian aynı yıl tanıştı ve bir yıl sonra evlendi. Başarılı evlilikleri aynı zamanda başarılı bir iş ortaklığına dönüştü. Bu dönemde Lillian, psikoloji alanındaki doktora derecesi aldı ve Gilbrethlar, verimlilik konusunda çalışmalar yaparak kendilerini yeni bir yönetim sistemi geliştirmeye adadı. “Atölye Yönetimi”, çifti heyecanlandıran bir eser oldu ve böylece eserin yazarı Taylor ile onunla tanışmak için harekete geçen Gilbrethlar’ın yolları 1907 yılında kesişmiş oldu.
Bir verimlilik uzmanı olarak tanınan Frank Gilbreth bu eğilimini yalnız iş yaşamında değil, aile ve sosyal yaşamında da gösteriyordu. Çocuklarının yazdığı bir kitapta Frank; gömleğinin düğmelerini yukarıdan aşağıya değil, aşağıdan yukarıya doğru ilikleyen ve dolayısıyla giyinirken 4 saniye kazanan;
tıraş köpüğünü iki fırça kullanarak yüzüne süren ve tıraş süresini 17 saniye kısaltan bir baba portresiydi.
Frank Gilbreth verimlilik çalışmalarını Taylor’dan bağımsız olarak geliştirdiği bazı tekniklerle yürü-tüyordu. Kendisi, yaptığı bu çalışmaları ‘hareket etüdü’ (motion study) olarak adlandırıyordu; oysa Taylor, ‘zaman etüdü’ (time study) terimini tercih etmişti. Uygulamada her ikisi de işi analiz ediyor, daha fazla üretmeyi ve daha az yorulmayı sağlayan yeni bir iş görme yöntemi oluşturmayı hedefliyordu.
Frank Gilbreth, başarılı bir inşaatçıydı ve aynı zamanda yenilikçiydi. Duvar örme işini analiz ederek tuğla başına on sekiz hareketten oluşan eski yöntemi yalnız beş harekete indirmişti. Bunun için, tuğla-nın üzerine bir tabaka harç yerleştiren işçinin bu işlem sırasında mala ile yaptığı hareketleri incelemiş ve işçinin, diğer eliyle yeni bir tuğlayı bu harç tabakası üzerine koyarken uyguladığı basıncı dikkate almıştı. İşçilere aynı anda sol eline bir tuğla alırken sağ elindeki malayı harçla doldurmasını öğretmişti.
Bunun için, tuğlalar ile harcın tek uzanma hareketiyle ulaşılacak biçimde yerleştirildiği ve işçinin, duvar örme işini en iyi yaptığı yöntemi geliştirmişti. Tüm bu çalışmalar sonucunda duvar örme işinde gereksiz hareketler kaldırılmış, gerekli hareketlerin daha hızlı yapılması sağlanmış ve standart koşullarda duvar örme işi için en iyi yöntem belirlenmişti.
Öte yandan Taylor, ‘duvar örme bilimi’ adını verdiği ve yüzyıllardır uygulanan alışagelmiş iş görme yönteminin yerine geliştirilen bu yeni yöntemden oldukça etkilenmişti. 1911 yılında yayımladığı Bi-limsel Yönetim İlkelerinde Gilbreth’in geliştirdiği bu yönteme ayrıntılı olarak yer vermiş; doğru işçinin seçilerek birinci sınıf işçi olarak eğitilmesi ve hızlı çalışırken, aynı zamanda kendisine söyleneni yaptığı için işçiye tatmin edici miktarda günlük primin verilmesi ilkelerini de bu yöntemle ilişkilendirmişti.
Tüm bunlarla birlikte Taylor, yöneticilerin de duvar işçilerinin yanında olması, onlara cesaret vermesi ve gereken durumlarda yardım etmesi gerektiğini vurgulamıştı. Yorgunluk, Gilbreth’in hareket etüdünde odaklandığı başlıca sorundu. O dönemde kabul gören bir teoriye göre bedensel çabalar bir toksinin salgılanmasına neden oluyor, bu toksin kana karıştırdığı zaman kişi yorulmuş oluyordu. Yapılan her beden hareketi yorgunluğa yol açıyordu ve bu nedenle hareketlerin azaltılması yorgunluğun azaltılması anlamına geliyordu. Taylor gibi Gilbreth de işi en basit ögelerine ayırıyor ancak Taylor’dan farklı olarak işin toplam süresini değil, işin yapılması için gerekli temel hareketleri belirlemeye çalışıyordu. Çevir-mek, seçişin toplam süresini değil, işin yapılması için gerekli temel hareketleri belirlemeye çalışıyordu. Çevir-mek, kaldırmak, yüklemek gibi temel hareket türlerini belirlemiş, bunların her birini ‘therblig adını verdiği simgelerle kodlamıştı. Böylelikle hareketleri daha hızlı ve sistematik biçimde analiz etmek mümkün oluyordu.
Kaynak: Berber, Aykut (2013), Klasik Yönetim Düşüncesi, Alfa Basım Yayım Dağıtım, (1.B.), İstan-bul. (s.142-144).
Hangi disiplin yaklaşımı ceza verme konusunda di-ğer yaklaşımlardan ayrıl-maktadır?
İşletmelerde verilen ceza ile işlenen suçun ilişkisi nasıl ilişkilendirilmelidir?
Uzaktan çalışma süreçleri-nin yoğun kullanıldığı bir işletmede ne tür disiplin durumları söz konusu ola-bilir, anlatın.
10 İşletmenin disiplin yaklaşımlarını tanımlayabilme 11 Disiplin sisteminin bileşenlerini tartışabilme
Araştır 5 İlişkilendir Anlat/Paylaş
Öğrenme Çıktısı
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti
İş Analizi
İş analizi yöntemleri sonucunda ortaya çıkan iş tanımları ve iş gerekleri hakkında bilgi edinebilme
2
İşletmelerin insan kaynakları altyapısını oluşturan iş analizi sürecini tanımlayabilme
1
İş analizi -adından da anlaşılacağı gibi- işletmedeki tüm işlerin kapsamlı olarak incelenmesi, analiz edilme-sidir. Bu analiz sonunda işletmede yapılmakta olan işler ve çalışanların bu işleri yapmak için sahip olması gereken bilgi, beceri ve yetenekler belirlenir. “İşe alma süreci” işletmenin personel ihtiyaçlarını planlamak, daha sonra adayları işe almak ve pozisyonları için en iyisini seçmek demektir. İşgücü planlaması ve işe alım süreci daha sonraki bölümde açıklanmaktadır. Hangi işlerin doldurulması gerektiğine ve kendileri için başvuru sahiplerinin nasıl işe alınacağına karar vermeden önce, işverenler genellikle her işin gerektirdiği gö-revleri ve işçi becerilerini bilmek ister. İş analizi bu bilgiyi sağlar. İş tanımı, adından da anlaşılacağı gibi, işin tanımlanmasıdır. İş tanımları, aynı iş gerekleri gibi, iş analizi bilgilerinden türetilir. İş gerekleri de adından anlaşılacağı gibi, işi yapacak çalışanın sahip olması gereken özelliklerdir. Daha açık bir deyişle; işi yapacak ça-lışanların sahip olması gerekli nitelik, eğitim, beceri, yetkinlik ve deneyimleri gösteren özet bir açıklamadır.
İş Etüdü
Zaman ve hareket etüdü aşamalarını açıklayabilme
4
İş etüdünün amacını tanımlayabilme
3
İş etüdü ile verimliliği arttırmak, insan yapısına uygun iş süreçleri ve çalışma koşulları sağlamak amaçlanır.
Zaman etüdü iş veya işin bütününü oluşturan unsurların gerçekleştirilmesinde gerekli olan gövde hareket-lerinin belirlenmesine yönelik incelemelerdir.
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti
İş Değerleme
İş değerleme yöntemleri ile ilgili temel bilgileri açıklayabilme
9
İş değerleme sürecinin aşamalarını irdeleme
8
İş değerlemesi bir işletmede seçilen bir işin değerinin belirlenmesidir. İş değerlemesinde işletmede yapılan her işin diğerlerine göre değeri ortaya konulur. En önemli konu iş değerlemenin iş yapan kişiyi değil, işi değerliğidir. İşleri yapan çalışanlara verilecek ücreti adil olarak tespit etmek için işler değerlenir. Seçilen iş değerleme yönteminin işlerin göreli katma değerlerinin belirlenmesinde yeterli, güvenilir ve geçerli olması gerekir. Ayrıca seçilen yöntem, yönetici ve çalışanlar tarafından anlaşılıp benimsenmelidir.
Disiplin Sistemi
Disiplin sisteminin bileşenlerini tartışabilme
11
İşletmenin disiplin yaklaşımlarını tanımlayabilme
10
Çalışma yaşamında çalışan ve işveren arasındaki iş ilişkisi ve iş sözleşmesi tarafların serbest iradeleriyle kuru-lur. İş ilişkisinin ve iş sözleşmesinin yine tarafların serbest iradeleri ile sona erdirilmesi doğaldır. Çünkü bir kimsenin sözleşme uyarınca sınırsız süre ile bağlı kalacağını kabul etmek, kişi özgürlüğüne aykırıdır. Disiplin sistemi kurulması konusunda örgütün insan kaynakları birimi net disiplin politikaları oluşturma ve bunları sistematik bir şekilde nasıl hayata geçireceklerini yöneticilere aktarmalıdır. Modern disiplin sistemini amacı
İş Dizaynı
İş zenginleştirme ve iş rotasyonunu açıklayabilme
6
Ekip iş dizaynı ve alternatif çalışma programlarını açıklayabilme
7
İş basitleştirme ve iş genişletmeyi tanımlayabilme
5
İş basitleştirme (job simplification) işlerin etkinliğini arttırmak için görevlerin bölünerek azaltılması ve daha basit hâle getirilmesidir. İş genişletme (job enlargement) işle ilgili yeni görevler eklemektir. İş zenginleştirme (job enrichment) işin içeriğini daha fazla iş tatmini sağlayacak şekilde zenginleştirmektir. Rotasyon, çalışan-ların belli bir plan doğrultusunda işletmede yaptığı işle ilgili farklı görevleri ve geçici olarak sırayla yapması-dır. Özellikle işlerin projelendirilerek yürütüldüğü işletmelerde ekip çalışmasını pekiştirmek ve dayanışmayı arttırmak için ekip iş dizaynı uygulanır.
neler öğrendik?
1
İş analizi sürecinin ilk adımı nedir?A. İş analizinin hazırlanması B. İş analizinin planlanması C. İş tanımlarının oluşturulması D. İş analizi sürecinin yürütülmesi E. İş gereklerinin oluşturulması
2
İş analizi bilgileri neden güncellenmelidir?A. Mevzuatta öyle uygun görüldüğü için B. Rekabet ve teknolojinin etkisinden ötürü C. Yeni ortaklıklara uygun olsun diye D. Küresel piyasalara açılabilmek için E. Sendikal ilişkileri düzenlemek için
3
İş veya işin bütününü oluşturan unsurların gerçekleştirilmesinde gerekli olan gövde hareket-lerinin belirlenmesine yönelik incelemelere ne ad verilir?A. Zaman etüdü B. Hareket etüdü C. Kurum etüdü D. Çevre etüdü E. Sistem etüdü
4
İşlerin etkinliğini artırmak için görevlerin bö-lünerek azaltılması ve daha basit hâle getirilmesine ne ad verilir?A. İş zenginleştirme B. İş sistemleştirme C. İş basitleştirme D. İş rotasyonu E. İş genişletme
5
Çalışanların belli bir plan doğrultusunda iş-letmede yaptığı işle ilgili farklı görevleri ve geçici olarak sırayla yapmasına ne ad verilir?A. İş zenginleştirme B. İş sıralama C. İş genişletme D. İş rotasyonu E. Ekip iş dizaynı
6
Teknoloji ve internetin olanaklarını kullana-rak görevlerin, iş yerine gitmeden uzaktan yürütül-mesine ne ad verilir?A. Durumsal iş yöntemi B. Dinamik iş yöntemi C. Küresel iş yöntemi D. Ekip iş yöntemi
7
Yönetici ve çalışan temsilcilerinden oluşan uzmanların, iş analizi ve iş tanımında yer alan bil-gileri inceleyip, işleri bir bütün olarak önemlerine göre en üstten en alta doğru sıraladığı iş değerleme yöntemine ne ad verilir?A. Sıralama yöntemi B. Derecelendirme yöntemi C. Faktör karşılaştırma yöntemi D. Puan yöntemi
E. Karma yöntem
8
Çalışanın kural ve düzenlemeleri ihlal etme-mesi amacıyla yönlendirilÇalışanın kural ve düzenlemeleri ihlal etme-mesi hangi disiplin yak-laşımının özelliğidir?A. Önleyici disiplin B. Düzeltici disiplin C. Kademeli disiplin D. Yapıcı disiplin E. Durumsal disiplin
9
Çalışanı zorlayarak ve tehdit ederek kuralla-ra uygun davÇalışanı zorlayarak ve tehdit ederek kuralla-ranmaya yönelten disiplin yaklaşımı aşağıdakilerden hangisidir?A. Sistematik disiplin B. Düzeltici disiplin C. Küresel disiplin D. Yapıcı disiplin E. Kademeli disiplin
10
Sürekli ve beklenen standardın altında per-formans gösteren çalışana, kurumsal perper-formansı olumsuz yönde etkilediğini ve çalışma temposunu düşürdüğünün yazılı olarak bildirilmesi ve kendi-sinin daha alt kademelerde uygun bir işe yerleştiril-mesi hangi tür disiplin cezasıdır?A. Kınama cezası B. Uyarma cezası C. İhtar cezası
D. Geçici işten çıkarma cezası E. Tenzil cezası
neler öğrendik yanıt anahtarı
Yanıtınız yanlış ise “İş Analizi Süreci” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.
1. B
Yanıtınız yanlış ise “Alternatif Çalışma Prog-ramları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
6. D
Yanıtınız yanlış ise “İş Etüdü” konusunu ye-niden gözden geçiriniz.
3. A Yanıtınız yanlış ise “Disiplin Yaklaşımları”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
8. A Yanıtınız yanlış ise “İş Analizi” konusunu
ye-niden gözden geçiriniz.
2. B
Yanıtınız yanlış ise “İş Değerleme Yöntemle-ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
7. A
Yanıtınız yanlış ise “İş Dizaynı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
4. C
Yanıtınız yanlış ise “İş Dizaynı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
5. D
Yanıtınız yanlış ise “Disiplin Yaklaşımları”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
9. B
Yanıtınız yanlış ise “Disiplin Sistemi” konu-sunu yeniden gözden geçiriniz.
10. E
Araştır Yanıt Anahtarı
2
Araştır 1 İş analizi çalışmaları altyapı olarak kabul edilir. Çünkü iş analizi ile elde edilen bilgiler işletmenin neredeyse bütün insan kaynakları fonksiyonlarına katkıda bulunur.
Araştır 2
İş etüdü çalışmaları yaklaşık yüzyıl önce araştırılan Klasik Yönetim Teorisiyle ilişkilendirilir çünkü ilk Klasik Yönetim Teorisi ilk defa Hareket ve Zaman Etütleriyle işlerin standart zaman ve hareketlerle daha verimli nasıl yapılaca-ğını ele almıştır.
Araştır 3 İş dizaynı işlerin yeniden ele alınıp nasıl verimin artacağını bulmaya çalıştığı için bu süreçte işlerin yapılma yöntemi ve dolayısıyla işbölümü de değişir.
Araştır 4
Araştır 5
Sıralama ya da Derecelendirme Yöntemleri daha basit yöntemlerdir ve küçük aile işletmeleri için uygundur. Eğer büyük, kurumsal bir aile işletmesinden bahsediyorsak; Puan Yöntemi uygulanabilir.
Yapıcı disiplin yaklaşımı diğer yaklaşımlardan farklıdır. Yanlış davranıştan ötürü çalışanı cezalandırmaya karşıdır. Yapıcı disipline göre, kural ihlalleri doğal insan kaynakları fonksiyonlarıdır. Cezalandırarak yerine, davranışın nedenlerini araştırmak ve çalışana yol göstermek çok daha etkili sonuçlar verecektir.
Berber, A. (2013). Klasik Yönetim Düşüncesi. Alfa Basım Yayım Dağıtım, (1.B.), İstanbul.
Çetin, C. ve Özcan, E. D. (2013). İnsan Kaynakları Yönetimi. Beta Yay., No: 2941, İstanbul.
Çetin, C., Elmalı, E. D. ve Arslan, M. L. (2019). İnsan Kaynakları Yönetimi. Beta Yay., 8. B., No: 3897, İstanbul.
De Cenzo, D. A., Robbins, S. P. ve Verhulst, S. L. (2017). İnsan Kaynakları Yönetiminin Temelleri. 12 B., Ç.
(C.Çetin, M.L.Arslan), Nobel Yay, No:1761. İstanbul.
Dessler, G. (2009). Fundamentals of Human Resource Management. Pearson Prentice Hall, New Jersey.
Geylan, R. (1996). Personel Yönetimi. Birlik Ofset, Eskişehir.
Koçel, T. (2020). İşletme Yöneticiliği. 18.B., Beta Yay. No: 4013, İstanbul.
Mirze S. K. (2016). İşletmelerde Organizasyon Tasarımı ve Yapılandırma. 1.B., Beta Yay., No: 3397, İstanbul.
Mondy, R. W. (2017). İnsan Kaynakları Yönetimi. 13.B., Nobel Yay., No: 1840, Ankara. Çev. (B.K.Güler).
Saruhan, Ş. C. ve Yıldız, M. L. (2014). İnsan Kaynakları Yönetimi, Teori ve Uygulama. 2. B., Beta Yay., No:
3049, İstanbul.
Uyargil, C. vd. (2009). İnsan Kaynakları Yönetimi. İ.Ü. İşletme Fakültesi İKY Anabilim Dalı (4.B.), Beta Yay., No: 2211, İstanbul.
50 Soruda İş Kanunu’nda Çalışma Süreleri. Aile ve Çalışma Bak. Web Sitesi. (8.6. 2020). https://ailevecalisma.
gov.tr/medias/7971/05-50-soruda-%C4%B0%C5%9F-kanununda-%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fma-suereleri.pdf.
Aksan Hukuk Bürosu Web Sitesi. (26.3.2020). Covid-19 Kapsamında Uzaktan Çalışma ve Telafi Çalışmasının Değerlendirilmesi. Gamze Telli, https://aksan.av.tr/tr/blog/detail/1069.