Araştırmada Kullanılan Ölçeklerin Geçerlilik Çalışmaları

Ölçme aracının güvenilir çıkması, ölçme aracının kararlılığıyla ilgili bir özelliğidir. Ancak kullanılan ölçek ile acaba araştırmacının ölçmek istediği şeyi ölçüp ölçmediği sorusunun yanıtını veremez. Bu nedenle, davranışsal özellikleri, özellikle de

bilişsel ve duyuşsal yönü baskın olanları ölçerken, kullanılan ölçeğin, ölçmek istenilen özelliğine ilişkin ölçme derecesinin araştırılması gerekir. Bu bağlamda geçerlilik, araştırma bileşenlerinin anlamlılığıyla ilgilidir ve araştırmacının ölçmek istediğini gerçekten ölçebilmesini ifade eder. Başka bir ifadeyle bir ölçme aracının, ölçmeyi amaçladığı özelliği, başka herhangi bir özellikle karıştırmadan, doğru ölçebilme derecesidir. Davranışsal özelliklerin ölçülmesinde kullanılan ölçeklerin hiçbirinin geçerliliği tam olarak sağladığı söylenemez. Ancak geçerliliği bilimsel araştırmalar sonucunda yeterli sayılabilecek şekilde ölçümler verecek düzeye getirilebilir (Akt. Ercan ve Kan, 2004: 214; Drost, 2011: 114).

Araştırmada yer alan ölçeklerin içerik geçerlilikleri ve yapı geçerlilikleri incelenmiştir. İçerik geçerlilikleri uzman görüşleri ile yapısal geçerlilikleri ise doğrulayıcı analizi yöntemi ile değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bir ölçeğin içerik geçerliliğini sağlayabilmesi için iki önemli konu vardır. Bunlardan biri ölçekte yer alan ifadelerin, ölçmek istediğimiz özelliği ölçmesi, ikincisi ise ifadelerin ölçeği cevaplayanların eğitim, kültür ve bilgi düzeylerine uygun olmasıdır (Şencan, 2005: 743). Çalışmada içerik geçerliliğini sağlamak için önce ilgili alandaki akademisyenler tarafından ölçek ifadelerinin kontrolü sağlanmış, gelen tavsiyelerle düzeltmeler yapılmış ölçek, çalışma evrenindeki benzer niteliklere sahip iş hayatındaki profesyonellere kontrol ettirilerek, ölçeğe son hali verilmiştir.

Araştırmada kullanılan ölçeklerin yapı geçerliliğini ölçmek için doğrulayıcı faktör analizi yöntemi kullanılmıştır. Doğrulayıcı faktör analizi, bir ölçeğin gruplar, kitleler veya zaman içerisindeki sabit veya değişmeyen bir ölçüm olup olmadığı noktasında yapı geçerliliğini incelemek için kullanılır (Harrington, 2009: 5). Doğrulayıcı faktör analizi, ölçekteki faktörler arasında yeterli düzeyde ilişki olup olmadığını, hangi değişkenlerin hangi faktörlerle ilişkili olduğunu, faktörlerin birbirinden bağımsız olup olmadığını ve faktörlerin modeli açıklamada yeterli olup olmadığını test etmek için kullanılan bir yöntemdir. Öncelikli amacı, önceden tanımlanan bir faktör modelinin gözlenen veri seti ile uyuşma yeteneğini saptamaktır (Erkorkmaz vd. 2013: 212). Araştırma ölçeklerinin doğrulayıcı faktör analizi sonuçları, çeşitli uyum indeksleri ile birlikte Tablo 5’de gösterilmektedir.

Tablo 5. Doğrulayıcı Faktör Analizi Sonuçları Uyum Endeksi* Kurumsal İtibar Algısı Ölçeği Çalışanın İnovatif Davranışı Ölçeği Mükemmel Uyum Ölçütleri** Kabul Edilebilir Uyum Ölçütleri** χ²/df 2,97 2,57 0 ≤ χ2/df ≤ 2 2 ≤ χ2/df ≤ 3

RMSEA ,066 ,059 ,00 ≤ RMSEA ≤ ,05 ,05 ≤ RMSEA ≤

,08 SRMR ,045 ,026 ,00 ≤ SRMR ≤ ,05 ,05 ≤ SRMR ≤ ,10 GFI AGFI ,91 ,88 ,97 ,94 ,95 ≤ GFI ≤ 1 ,90 ≤ AGFI ≤ 1 ,90 ≤ GFI ≤ ,95 ,85 ≤ AGFI ≤ ,90

CFI ,98 ,99 ,95 ≤ CFI ≤ 1 ,90 ≤ CFI ≤ ,95

NFI NNFI ,97 ,98 ,99 ,99 ,95 ≤ NFI ≤ 1 ,95 ≤ NNFI≤ 1 ,90 ≤ NFI ≤ ,95 ,90 ≤ NNFI ≤ ,95

IFI ,98 ,99 ,95 ≤ IFI ≤ 1 ,90 ≤ IFI ≤ ,95

*_{χ²/df= Ki-kare/serbestlik derecesi}

RMSEA=Root mean square error of approximation=Yaklaşık hataların ortalama karekökü

SRMR=Standardized root mean square residuals=Standardize edilmiş artık ortalamaların karekökü GFI/AGFI=Goodness of fit index/Adjusted goodness of fit index=İyilik uyum endeksi/Düzenlenmiş iyilik uyum endeksi

CFI=Comparative fit index= Karşılaştırmalı uyum endeksi

NFI/NNFI=Normed fit index/Non-normed fit index=Normlaştırılmış uyum endeksi/Normlaştırılmamış uyum endeksi

IFI= Incremental fit index=Fazlalık uyum endeksi

**_{Kaynak: İlhan M. ve Çetin B. (2014), "LISREL ve AMOS Programları Kullanılarak Gerçekleştirilen}

Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) Analizlerine İlişkin Sonuçların Karşılaştırılması", Eğitimde ve Psikolojide

Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 5(2), s. 31.

Doğrulayıcı faktör analizinde sonuçları tek bir testin sonuçlarına göre değerlendirilmez. Çeşitli uyum indeksleri mevcuttur, bu uyum indekslerine göre modelin teori ile uyumlu olup olmadığına karar verilir. Bu uyum indeksleri çok çeşitlidir ve hepsinde mükemmel uyum ölçüt ve kabul edilebilir ölçüt aralıkları vardır. Test edilen modelin geçerliliği için LISREL programının sonuç sayfasında çıkan bu uyum indeks değerlerinin en azından kabul edilebilir uyum aralığında olması istenir (Çapık, 2014: 199). Doğrulayıcı faktör analizi sonuçları incelendiğinde χ2 değerinin serbestlik derecesine bölünmesiyle elde edilen değer öncelikle dikkate alınır. Bu oranının 2 ve altında olması mükemmel uyumu ifade eder, ancak bu değerin 3’e kadar olması kabul edilebilir uyum olarak değerlendirilir. Bazı araştırmacılar tarafından ise büyük örneklemler için χ²/df≤3 aralığı mükemmel uyum olarak değerlendirilmektedir. (Sümer, 2000: 59-60; Çokluk vd., 2012: 271). Bu değerlendirme

sonuçlarına göre hem kurumsal itibar hem de çalışanın inovatif davranışı ölçeğinin kabul edilebilir uyum aralığında olduğu söylenebilir.

Ana kütledeki yaklaşık bir uyumun ölçüsü olarak kabul edilen RMSEA değeri, yaklaşık ortalamaların karekökü anlamına gelir ve modelin karmaşıklığını düzeltir (Weston ve Gore, 2006: 742). RMSEA değeri 0 ve 1 arasında bir değer olması beklenir ve 0’a ne kadar yakınsa model için o kadar mükemmel uyum olarak kabul edilir (Erkorkmaz vd. 2013: 200). RMSEA sonuçlarına bakıldığında her iki ölçeğin de kabul edilir değerler aralığında olduğu ve böylece iyi uyum gösterdikleri söylenebilir. Gözlenen veriler ve model arasında ne kadar fark olduğunun bir özeti olarak değerlendirilen SRMR indeksi de 0 ve 1 arasında bir değer olması beklenir ve 0’a ne kadar yakınsa, mükemmel uyuma o kadar yaklaşır (Weston ve Gore, 2006: 742) . Her iki ölçeğin de SRMR değerleri incelendiğinde mükemmel uyum aralığında olduğu görülmektedir.

GFI uyum iyiliği indeksi anlamına gelir ve ki-kare testine alternatif olarak geliştirilen ilk uyum indeksidir. Modelin örneklemdeki kovaryans matrisini ölçme oranını verir (Waltz vd. 2010: 174). AGFI olarak isimlendirilen düzeltilmiş uyum iyiliği indeksi gözlenen değişken sayısına göre modelin serbestlik derecesi için GFI değerini düzeltmektedir. Yani modelin karmaşıklığına göre GFI değerini ayarlamaya çalışır (Hox ve Becher, 1998: 362). Her iki değer de 0-1 aralığında 0,90’dan büyük olması tavsiye edilir, ancak 0, 95’den büyük olması arzu edilir. Sonuçlar incelendiğinde kurumsal itibar ölçeğinin kabul edilebilir uyum aralığında, çalışanın inovatif davranışı ölçeğinin için mükemmel uyum aralığında olduğu görülmektedir. Karşılaştırmalı uyum indeksi olan CFI değeri, artan uyum indeksi örneğidir. Bu indeks, araştırmacıya değişkenler arasında ilişki olmadığını öngörür. 0-1 aralığında bir değer alması beklenir ve 1 değerine yaklaştıkça mükemmel uyumu gösterir. Araştırmanın her iki ölçeği de CFI değeri açısında mükemmel uyum göstermektedir.

Ölçeklendirilmiş uyum indeksi olan NFI ve ölçeklendirmemiş uyum indeksi NNFI, 0-1 aralığında değer alır ve 1’e yaklaştıkça mükemmel uyumu gösterir. Her iki indeks de değişkenler arasında bir ilişkinin olmadığı varsayımsal model ile asıl modeli karşılaştırır. NFI değeri, modellerin ki-kare değerlerini karşılaştırır, NNFI ise NFI’nın dezavantajını gideren bir indekstir, değişken sayısının arttırılmasından etkilenmemektedir. NNFI varsayılan model kullanılarak elde edilen serbestlik derecesi başına uygunluktaki artış miktarı olarak yorumlanır. Örneklem büyüklüğünden en az etkilenen indekslerden biridir. Her iki uyum indeksi için de araştırmanın ölçekleri

mükemmel uyum aralığında yer almaktadır. İncelenen model ile alternatif modelin karşılaştırmasına dayanan son indeks IFI indeksidir ve modelin karmaşıklık seviyesini dikkate alarak modelin uyumunu test eder (Ayyıldız ve Cengiz, 2006: 79-80; Gürbüz ve Şahin, 2017: 343). 0-1 arasında bir değer alması beklenir ve 1 değerine yaklaştıkça mükemmel uyumu ifade eder. Bu durumda hem kurumsal itibar hem de çalışanın inovatif davranışı ölçeği değerleri incelendiğinde elde edilen uyum indeks değerleri modelin iyi uyum verdiğini göstermektedir.

Sonuç olarak kurumsal itibar ölçeğinin 6 faktörlü yapısı ve çalışanın inovatif davranışı ölçeğinin 3 faktörlü yapısı doğrulayıcı faktör analizi ile doğrulanmaktadır ve faktör yapılarının geçerli bir model olduğu belirtilebilir. Bu bağlamda ölçeklerin önceden belirli alt boyutlarıyla, araştırma yapılan örneklemde oluşan alt boyutlar uyum göstermiştir. Böylece ölçeklerin yapı geçerliliği bu indekslere göre sağlanmıştır.