Anayasa’nın Yargı Denetimi Dışında Bıraktığı İşlemler

6216 sayılı Kanunun 45/3. maddesine göre Anayasa’nın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler de bireysel başvuruya konu yapılamaz.

Anayasa’nın değişik maddelerinde yargı denetimi dışında tutulan işlemlere ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Anayasa’nın;

125/2. maddesinde, “Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemler (Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemler için (bkz. Tunç vd., 2011: 205-209)

ile Yüksek Askerî Şûranın kararları yargı denetimi dışındadır.(Ek Cümle: 7/5/2010- 5982/11 md.) Ancak, Yüksek Askerî Şûranın terfii işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açıktır.”;

105

Siyasi parti kapatma davalarındaki durumun bireysel başvurudan farklı olduğu, bu nedenle bireysel başvuruda bölümlerin itiraz davası açabileceği düşüncesinin kabul edilebilir olmadığı konusunda bkz. F. Sağlam, 2011: 60.

105/2. maddesinde, “Cumhurbaşkanının resen imzaladığı kararlar ve emirler

aleyhine Anayasa Mahkemesi dahil, yargı mercilerine başvurulamaz.”;

Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunu düzenleyen 159/10. maddesinde,

“Kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamaz.”;

Yüksek Seçim Kurulunu düzenleyen 79/2. maddesinde,“Seçimlerin

başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma, seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin seçim tutanaklarını (Ek ibare: 31.5.2007 - 5678/2 md.) ve Cumhurbaşkanlığı seçimi tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek Seçim Kurulunundur. Yüksek Seçim Kurulunun kararları aleyhine başka bir mercie başvurulamaz.”

Memurların disiplin soruşturmalarını düzenleyen 129. maddesinde, “(Değişik

fıkra: 7/5/2010-5982/13 md.) Disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılamaz. Silahlı Kuvvetler mensupları ile hâkimler ve savcılar hakkındaki hükümler saklıdır.”;

Sporun geliştirilmesi ve tahkimi düzenleyen 59/3. maddesinde, “Spor

federasyonlarının spor faaliyetlerinin yönetimine ve disiplinine ilişkin kararlarına karşı ancak zorunlu tahkim yoluna başvurulabilir. Tahkim kurulu kararları kesin olup bu kararlara karşı hiçbir yargı merciine başvurulamaz.” denilerek, yargı

denetimi dışında tutulan işlemler ifade edilmiştir.

Anayasa’nın belirlediği bazı işlemlere karşı yargı yolunu kapalı tutmasının hukuk devleti ilkesiyle ne ölçüde bağdaşır olduğu ayrı bir tartışma konusu olmakla birlikte, bu işlemlere bireysel başvuru yolunun kapalı tutulmasının amacının, Anayasa’nın kendi içinde çelişmemesi olduğu söylenebilir. Zira Anayasa’nın bir yandan bu işlemlere karşı yargı yolunu kapatırken, diğer yandan bireysel başvuru bakımından yargı yolunu açması, Anayasa maddeleri arasında çelişki doğmasına yol açacaktır.

Burada Yüksek Seçim Kurulu ve Sayıştay kararlarının bireysel başvuru konusu yapılıp yapılamayacağı üzerinde durulması faydalı olacaktır.

Yüksek Seçim Kurulunun kuruluşu, Anayasa’nın “Seçimlerin genel yönetim ve

denetimi” başlıklı 79. maddesinde;

“Seçimler, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır.

Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma, seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin seçim tutanaklarını ve Cumhurbaşkanlığı seçimi tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek Seçim Kurulunundur. Yüksek Seçim Kurulunun kararları aleyhine başka bir mercie başvurulamaz.

Yüksek Seçim Kurulunun ve diğer seçim kurullarının görev ve yetkileri kanunla düzenlenir.

Yüksek Seçim Kurulu yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur. Üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından üye tamsayılarının salt çoğunluğunun gizli oyu ile seçilir. Bu üyeler, salt çoğunluk ve gizli oyla aralarından bir başkan ve bir başkanvekili seçerler.

Yüksek Seçim Kuruluna Yargıtay ve Danıştaydan seçilmiş üyeler arasından ad çekme ile ikişer yedek üye ayrılır. Yüksek Seçim Kurulu Başkanı ve Başkanvekili ad çekmeye girmezler.

Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların halkoyuna sunulması,

Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi işlemlerinin genel yönetim ve denetimi de milletvekili seçimlerinde uygulanan hükümlere göre olur.” denilerek

Yüksek Seçim Kurulu kararlarının bireysel başvuruya konu yapılıp yapılamayacağının tespiti için, bu kararların niteliği ile 6216 sayılı Kanunun 45/3. maddesinde yer verilen “Anayasa’nın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler” tabirinden ne anlaşılması gerektiğinin irdelenmesi gerekir.

Anayasa’daki düzenlemeye göre üyelerinin tamamı yüksek yargıçlardan oluşan Yüksek Seçim Kurulu kararlarını, niteliği itibariyle yargısal ve idari kararlar olarak ikiye ayırmak mümkündür. Bu kapsamda, Kurulun; seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma görevine ilişkin kararları idari; seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama görevine ilişkin kararları ise yargısal nitelik taşımaktadır. Bu arada, Anayasa Mahkemesinin Yüksek Seçim Kurulunun bir mahkeme olmadığını belirten kararına da değinmek gerekir. Anayasa Mahkemesi, Tufanbeyli ilçe Seçim Kurulu Başkanlığı tarafından 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu'nun 63. maddesinin iptali istemiyle açılan itiraz davasında; “… Bir kuruluşun mahkeme

sayılabilmesi için, karar organlarının hakimlerden teşekkül etmesi, yargılama tekniklerini uygulayarak ve genelde dava yolu ile uyuşmazlıktan ve anlaşmazlıkları çözümlemekle görevli olması ve Anayasa'da sayılan ve başında bir yüksek mahkemenin bulunduğu yargı düzenlerinden birinde yer alması gereklidir… Başta Yüksek Seçim Kurulu olmak üzere seçim kurulları Anayasa'nın yargı bölümünde yer almadıkları gibi yargı organlarının sahip olması gerekli olan ve yukarıda sayılan anayasal niteliklerin tümüne de sahip değildirler.

Anayasa ve seçimle ilgili yasalara göre, seçim kurulları genelde seçimin yönetim, denetim ve gözetimi ile görevli olan ve istisnai olarak da seçimle ilgili uyuşmazlıkları çözümleyen kuruluşlardır.

Seçimle ilgili uyuşmazlıkları kesin nitelikte olarak çözümlemiş olmaları, Yüksek Seçim Kurulu'nun tümünün yüksek yargıçlardan kurulu bulunması, il ve ilçe seçim kurulu başkanların yargıç olmaları bu kurulların mahkeme olarak nitelendirilmeleri için yeterli değildir. Aynı şekilde ilçe seçim kurulu başkanının bazı

cezai yaptırımlar uygulamaya yetkili olması da, bu kurul başkanlığının mahkeme sayılmasını gerektirmez.

Seçim kurulları ve seçimlerle ilgili yasa hükümleri kendine özgü bir çözüm ve kurallar bütünüdür. Anayasa'nın 79. maddesinde dayanağını bulan seçim yasaları ile bu kurullara ve yargıçlara verilen görevler seçimin sınırları içinde ve kendi bütünlüğü çerçevesinde değerlendirilmelidir.

Bu nedenlerle başvuran ilçe Seçim Kurulu Başkanlığı'nın "Mahkeme" deyimi içine girmediği kabul edilerek ileri sürdüğü Anayasa'ya aykırılık gerekçeleri üzerinde durulmadan İtirazın başvuranın yetkisizliği yönünden reddi gerekir…”

(AYMK, E.1992/12, K.1992/7, K.T. 18.2.1992) diyerek, Yüksek Seçim Kurulu ve ilçe seçim kurullarının mahkeme sayılamayacağına karar vermiş ise de, bu karar, Yüksek Seçim Kurulunun Anayasa Mahkemesine itiraz davası açmasıyla ilgili olup (bkz. M. Sağlam, 2012(b) 39), Kurul kararlarının bireysel başvuru konusu yapılmasıyla ilgili tartışmalara engel olacak mahiyette değildir.

Yüksek Seçim Kurulu kararlarının niteliğini ortaya koyduktan sonra, şimdi de, Anayasa’nın bu kararları yargı denetimi dışında bırakıp bırakmadığını inceleyelim: Anayasa’nın yargı kararlarını yargı denetimi dışında bırakması düşünülemez. Böyle bir iddia mantıksız olur. Zira, bu kararlar zaten yargı kararıdır. Bu durumda, Anayasa’nın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemlerin, ancak idari işlemler olabileceği kanaatindeyiz. Nitekim Anayasa’nın konuyla ilgili 59/3., 105/2., 125/2., 129. ve 159/10. maddeleri incelendiğinde Anayasa’nın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemlerin, idari işlemler olduğu açıkça görülmektedir.

Bu bağlamda değerlendirilmesi gereken diğer bir konu da, Anayasa’nın 79/2. maddesinin son cümlesinde yer alan “Yüksek Seçim Kurulunun kararları aleyhine

başka bir mercie başvurulamaz.” hükmünün, Kurul kararlarına karşı bireysel başvuru

yoluna gidilmesine engel olup olmayacağı hususudur. Öğretide Anayasa’daki bu hükmün Yüksek Seçim Kurulu kararlarının bireysel başvuru konusu yapılmasına engel olduğu ileri sürülmekte ise de (bkz, M. Sağlam, 2012(b) 39), kanaatimiz aksi yöndedir. Bizce, Anayasa’da Yüksek Seçim Kurulu kararları aleyhine başka bir

mercie başvurulamayacağının belirtilmesiyle, bu kararların kesin olduğu ifade edilmek istenmiştir. Anayasa’nın 79/2. maddesindeki düzenlemenin yapıldığı tarihte bireysel başvuru yolunun bulunmadığı düşünüldüğünde, Kurul kararlarının kesin olduğunu vurgulamak için böyle bir ifade kullanılması normaldir. Nitekim 79. maddenin gerekçesinde “Yüksek Seçim Kurulu kararlarının kesinliği ve bunlara

uyulması tereddütlere yol açtığından bu maddeye Yüksek Seçim Kurulu kararları aleyhine başka bir mercie başvurulamayacağı esası getirilmiştir.”denilerek, hükmün

amacının, Yüksek Seçim Kurulu kararlarının kesinliğini ortaya koymak olduğu ifade edilmiştir. Yüksek Seçim kararlarının, Anayasa gereğince kesin olması ise, bireysel başvuruya engel teşkil etmez. Zira bireysel başvuru yoluna zaten kesinleşmiş kararlara karşı gidilebilmektedir.

Sonuç olarak, Yüksek Seçim Kurulunun yargı denetimi dışında bırakılan kararlarının, seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma görevine ilişkin idari işlem niteliğindeki kararları olduğu; Yüksek Seçim Kurulunun seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama görevine ilişkin yargısal nitelikteki kararlarının ise, Anayasa’nın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler kapsamında bulunmadığı, bu nedenle söz konusu kararların bireysel başvuruya konu yapılabileceği kanaatindeyiz.

Sayıştay kararlarıyla ilgili değerlendirmeye gelince; Anayasa’nın Sayıştaya ilişkin 160/1. maddesinde “Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu

idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir. Sayıştayın kesin hükümleri hakkında ilgililer yazılı bildirim tarihinden itibaren onbeş gün içinde bir kereye mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Bu kararlar dolayısıyla idarî yargı yoluna başvurulamaz.” denilerek, Sayıştay kararlarına karşı idari yargı yolu kapalı

tutulmuştur. Bu düzenlemeden hareketle Sayıştay kararlarının bireysel başvuru konusu yapılamayacağı söylenebilir mi? Sayıştay, yetkisi kapsamında bulunan kamu

kurumları ve haklarında rapor düzenlenen sorumluların mali sorumluluğunu karara bağlamaktadır (Gözübüyük, 2012(b): 56; Görgün ve Aydın, 2012: 73). Öğretide Sayıştay kararlarının bireysel başvuruya konu edilemeyeceğini savunan görüşler bulunsa da (bkz. Deynekli, 2011: 82), kanaatimizce, Anayasa’nın sadece idari yargı yolunu kapatması nedeniyle Sayıştay kararlarına karşı bireysel başvuruda bulunmak mümkündür. Ancak, Sayıştay kararlarına muhatap olan kişilerin kamu tüzel kişileri olması halinde, bunların 6216 sayılı Kanun’daki düzenleme nedeniyle bireysel başvuruda bulunamayacakları hususu da ayrı bir sorun oluşturmaktadır (Görgün ve Aydın, 2012: 81).

Sonuç olarak Kanun’daki mevcut düzenleme nedeniyle, yukarıda bahsedilen Anayasa’nın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemlere karşı bireysel başvuru yoluna gidilemeyecektir106.

Nitekim Anayasa Mahkemesi başvurucunun idare mahkemesi hâkimleri hakkında yaptığı şikâyetin işleme konulmaması kararı ve bu karara karşı itirazının HSYK tarafından reddi işlemi aleyhine yaptığı başvuruyu, Anayasa’nın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemlerin 6216 sayılı Kanun’un 45/3. maddesi gereğince bireysel başvuru konusu olamayacağını, Anayasa’nın 159/10. maddesi ile de HSYK’nın meslekten çıkarma cezası dışındaki kararlarının yargı denetimi dışında bırakıldığını belirterek, diğer kabul edilebilirlik koşulları yönünden incelemeksizin konu bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez bulmuştur (Bkz. AYMK, B.N. 2013/1581, K.T.16/4/2013).

Yine, başvurucunun Spor Genel Müdürlüğü Merkez Ceza Kurulunca kendisine verilen disiplin cezasına karşı Spor Genel Müdürlüğü Tahkim Kuruluna itiraz ettiğini, ancak, sonuç alamadığını belirterek, Anayasa’nın 36. maddesi ile tanımlanan haklarının ihlal edildiğini ileri sürdüğü başvuruda Mahkeme, Anayasa’nın 59.

106

Sabuncu ve Arnwine’ye göre: “Olağanüstü yönetim dönemlerinde (olağanüstü haller ve

sıkıyönetim) çıkarılacak KHK’ler bakımından, Anayasa’nın 148/1 maddesi uyarınca soyut ve somut norm denetimi yolu kapalı olmakla birlikte, Anayasa Şikayeti yolunun kapatılmamış olduğunu söyleyebiliriz. Ancak, Anayasa’nın 13/1 ve 121 ve 122 maddeleri gereği temel haklar ve özgürlükler bakımından ilgili yasalarda (Olağanüstü Hal Kanunu ve Sıkıyönetim Kanunu) yer alandan öteye gidecek ek sınırlamalar getiremeyecek olan bu kararnamelere karşı, Anayasa’nın 15/1 maddesi hükümleri (“Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler” alma) çerçevesinde, yalnızca bu maddenin ikinci fıkrasında belirtilen istisnaların ihlali iddiasının ileri sürülebileceğini söylemek mümkündür.”bkz. Sabuncu ve Arnwine, 2004: 235.

maddesinin spor federasyonlarının spor faaliyetlerinin yönetimine ve disiplinine ilişkin kararlarına karşı ancak zorunlu tahkim yoluna başvurulabileceğini, Tahkim Kurulu kararlarının kesin olduğunu ve bu kararlara karşı hiçbir yargı merciine başvurulamayacağını hüküm altına aldığını; 6216 sayılı Kanun’un 45/3. maddesi gereğince Anayasa’nın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemlerin bireysel başvurunun konusu olamayacağını, başvurunun Tahkim Kurulu tarafından verilen disiplin cezasına ilişkin olduğunu, bu nedenle 6216 sayılı Kanun’un 45/3. maddesi uyarınca bu konuda bireysel başvuruda bulunulamayacağını belirterek, başvurunun diğer kabul edilebilirlik şartları yönünden incelenmeksizin konu bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar vermiştir (Bkz. AYMK, B.N.2012/620. K.T. 12/2/2013).