Anayasa Mahkemesinin Görev ve Yetkileri

Anayasa Mahkemesi’nin görev ve yetkileri, 1982 Anayasası’nın 148 ve 6216 sayılı AMKYUHK’nın 3. ve devam eden maddelerinde ele alınmıştır.

1- Normların Anayasaya uygunluk denetimi

Normların Anayasaya uygunluk denetimi, Anayasa Mahkemesinin ana görevidir.611 ‘Kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün veya bunların belirli madde veya hükümlerinin şekil ve esas bakımından, Anayasa değişikliklerinin ise sadece şekil açısından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla açılan iptal davalarına bakmak.’ (Ay. Md. 148). Anayasa Mahkemesi’nin görevidir.

Norm denetimi yoluyla Anayasa Mahkemesi, yasama organının yetkilerinin sınırlarını belirlemekte ve yasama organının siyasal iradesine sınırlar çizmektedir.612

2- Yapılan Bireysel Başvuruları Karara Bağlamak

Almanya, Macaristan, İspanya gibi birçok Avrupa ülkesinde kabul edilmiş olan bireysel başvuru, ki bazı ülkelerde ‘Anayasa şikayeti’ olarak da ifade edilmektedir, bir kamu gücü tarafından anayasal bir hakkı ihlal edilmiş olan her bireye Anayasa Mahkemesi’ne başvuru hakkını tanımaktadır.613

Anayasanın 148. maddesinde belirtilen bireysel başvuru kurumu 2010 Anayasa değişikliğiyle Anayasa Mahkemesi’nin görevleri arasına girmiştir. Daha önceden böyle bir başvuruyu yargılama görevi yoktu. Bireysel başvuruyla ilgili ayrıntılı açıklamaya aşağıda yer verilmiştir.

610

Bülent Daver, “Anayasa Mahkemesi Yargıcı”, s. 17. 611

A. Şeref Gözübüyük, Anayasa Hukuku, 17. B., Turhan Kitabevi, Ankara, 2010, s. 284. 612

Gören, Anayasa Hukuku, 2011, s. 285. 613

Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, 2011, s. 404.; Ayrıca Anayasa Şikayeti konusunda bkz. Göztepe, Anayasa Şikayeti, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, 1998) ; Zafer Gören, Anayasa Şikayeti: Külfetsiz, Masrafsız ve Sonuçsuz, Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan, 2. C.,: Anayasa Hukuku (Ankara, Yetkin Yayınları, 2008), ş. 293 – 337; Fazıl Sağlam, ‘Anayasa Şikayeti Kurumunun Türk Hukukuna Kazandırılması ile İlgili Sorunlar ve Çözüm Olanakları’, Anayasa Yargısı İncelemeleri 1, der. Mehmet Turhan ve Hikmet Tülen (Ankara, Anayasa Mahkemesi Yayını, 2006), s. 71-111.

3- Yüce Divan

Anayasa Mahkemesi’nin bir diğer görevi de Yüce Divan sıfatıyla yargılama yapmaktır. Anayasa Mahkemesinin, yüce Divan olarak görev yapması, 1961 Anayasası ile hukukumuza girmiştir. 1924 Anayasası döneminde ise, Yüce Divan, gerektiğinde kurulan, Yargıtay ve Danıştay üyelerinden oluşan bir yüksek mahkeme olarak görev yapmıştır.614

1982 Anayasası’nın 148. maddesine göre, ‘‘Anayasa Mahkemesi Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar.’’615

2010 tarihinde yapılan değişiklikle, görevleri ile suçlardan dolayı Yüce Divan’da yargılanacak kişilere, yukarda belirtilen Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı’nın yanında, ayrıca bir fıkra daha eklenmiştir. Buna göre: ‘‘(Ek fıkra: 7/5/2010-5982/18 md.) Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ile Jandarma Genel Komutanı da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanırlar.’’ Bu suretle anılan kişiler de artık görevleriyle ilgili suçlarda Yüce Divan’da yargılanabileceklerdir. Böylece, bu kişileri yargılayabilecek merci hakkındaki belirsizlik de ortadan kaldırılmış bulunmaktadır.616

Bu maddede yapılan önemli bir değişiklik de, Yüce Divan kararlarına karşı itiraz mahiyetinde değerlendirilebilecek, ancak temiz olarak nitelendirilmeyecek, yeniden inceleme başvurusunun sağlanmış olmasıdır. Getirilen yeni düzenleme şu şekildedir: ‘‘(Değişik beşinci fıkra: 7/5/2010-5982/18 md.) Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilir. Genel Kurulun yeniden inceleme sonucunda verdiği kararlar kesindir.’’

Bu değişiklik, Yüce Divan kararlarına karşı bir yeniden inceleme başvurusunun mümkün olmaması, bu nedenle de adil yargılanma Hakkı’nın ihlal edilmiş

614

A. Şeref Gözübüyük, Anayasa Hukuku, 17. B., Turhan Kitabevi, Ankara, 2007, s. 285. 615

07/5/2010 tarihli ve 5982 sayılı Kanunun 18 inci maddesiyle, bu fıkrada yer alan “Cumhurbaşkanını,” ibaresinden sonra gelmek üzere “Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını,” ibaresi eklenmiş ve metne işlenmiştir.

616

olabileceği yolundaki eleştirileri karşılamak617 amacıyla sağlanmış olsa da aslında yapılan bu yeniden inceleme teknik anlamda bir temyiz niteliği mahiyetinde değildir. Çünkü, yeniden inceleme, yalnızca başvuruda belirtilen hususlarla sınırlı olarak yapılmakta ve bir önceki kararı veren kişiler, yeniden inceleme talebinin değerlendirmesine de katılmaktadırlar.

Anayasa Mahkemesi’nin aynı zamanda Yüce Divan olma niteliği diğer bazı bakımlardan da eleştirilmektedir. Bu eleştirilerden en önemlisi, üyelerin genelde yargıladıkları konuya ilişkin, bir mesleki deneyime sahip olmamalarıdır. Bu bir ölçüde doğru olsa bile, sırf bu nedenle Anayasa Mahkemesi’nin, Yüce Divan niteliğine son verilmesi yanlıştır. Bu görev ve yetkinin sürdürülmesi gerekmektedir. Çünkü, Yüce Divan görevi çok önemli bir görevdir ve bu görevin Anayasa Mahkemesi gibi özel bir mahkeme tarafından yerine getirilmesinde büyük fayda vardır.618

4- Anayasa Mahkemesi’nin Baktığı Diğer İşler

1982 Anayasası’nın 148. maddesinin son fıkrasında ‘‘Anayasa Mahkemesi, Anayasa ile verilen diğer görevleri de yerine getirir.’’ hükmüne yer verilmiştir. Bu görevleri aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür:

- Anayasanın 152. maddesine göre mahkemelerce itiraz yoluyla kendisine intikal ettirilen işleri karara bağlamak.

- Siyasi partilerin kapatılmasına ve Devlet yardımından yoksun bırakılmasına ilişkin davalar ile ihtar başvuruları ve dağılma durumunun tespiti istemlerini karara bağlamak (AY.md. 69; 6216 sayılı K. md 52-53).

Siyasi partilerin kapatılması durumu, Anayasa hukukumuza 1961 Anayasası ile girmiştir.619

- Siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun denetimini yapmak veya yaptırmak (AY. md. 69; 6216 sayılı K. md 55-56).

- Milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırılmasına veya milletvekilliklerinin düşmesine ya da milletvekili olmayan bakanların

617

Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, 2011, s. 403. 618

İl Han Özay, “Yeni Bir Düzende Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluş Görev ve Yetkileri ile Yargılama Usulleri”, Anayasa Yargısı (12), Ankara, 1995, s. 47.; Mengücek, a.g.e., s. 26.

619

dokunulmazlıklarının kaldırılmasına Türkiye Büyük Millet Meclisince karar verilmesi hâllerinde, ilgili milletvekili veya bir diğer milletvekilinin Anayasa, kanun veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü hükümlerine aykırılık iddiasına dayanan iptal istemlerini karara bağlamak (AY. md. 85; 6216 sayılı K. md 54).

- Mahkeme üyeleri arasından Anayasa Mahkemesi Başkanı ve başkanvekilleri ile Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı ve Başkanvekilini seçmek (md. 158).

Bu sayılan hususların dışında Anayasamız, Anayasa Mahkemesi’ne istişari mütalaa vermek veya herhangi bir biçimde önleyici bir denetim yapmak yetkisini vermemiştir. Diğer taraftan mahkeme ‘‘yorum tekeli’’ne de sahip değildir. Anayasa Mahkemesi denetim fonksiyonunu yerine getirirken doğal olarak, Anayasa hükmünü yorumlayacaktır. Ancak Mahkemenin bu hükme getirdiği yorum bağlayıcı olmayacak, sadece hüküm fıkrası bağlayıcı olacaktır. Dolayısıyla Anayasanın 153. maddesinde düzenlenen ‘‘Anayasa Mahkemesi kararı… yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzel kişileri bağlar’’ hükmünü bu şekliyle anlamak gerekir.620