Anı ve Gezi Yazıları

1990 yılında Milliyet Yayınları tarafından basımı yapılan eser, Özlü’nün sürgün yıllarını anlatan kitabıdır. Anı türünden bir yazı yazmayı düşünmeyen yazara, sürgünle ilgili bir yazı dizisi yazmasını İstanbul’a dönüşünün ertesi günü görüştüğü Ahmet Oktay önerir. Bu yüzden de Özlü “Bu diziyi Ahmet Oktay kafamda biçimlendirdi, bu bakımdan bu yazılar ona aittir” (Özlü, 1990:7) der. Yazar, kitapta sadece kendi sürgününü değil, sürgüne giden diğer yazarları ve genel olarak sürgünlük halini de anlatır. Eserin ön sözünde “Dünyamız da Türkiye de çok büyük sürgünler gördü. (…) Bütün bu yaşananlar yanında, benim yaşadığım pek alçakgönüllü bir şeydir. Bu açıdan okunmalıdır.” diyerek sürgüne mahkûm olan diğer sanatçılara atıfta bulunur.

Doğan Hızlan, “Sürgünde On Yıl” kitabı için “İyi bir hikayecinin, ünlü bir romancının, usta bir denemecinin bireysel acısı değildir yalnızca. Türkiye'deki bir aydının çileli ömrünün gergefidir.” (2001:1) ifadelerini kullanır. Öte yandan “o yılların edebiyat çizelgesini de, dünyaca tanınmış yazarlarla yaptığı dostlukları da, gene buradan öğrenebil(mek)” (Hızlan, 2001:1) mümkündür.

Eserde sürgüne gitmeden önce Türkiye’nin içinde bulunduğu sosyal ve siyasal koşullar, yazarı sürgüne gitmeye zorlayan koşullar, sürgün yaşamının zorluğu ve acısı, soğuk ve ıssız bir kent olan Stockholm’de geçen zaman, sürgündeyken Türkiye’de yaşanan gelişmeler, yazarın yurt dışında sürdürdüğü edebi ve sanatsal faaliyetler ile Türkiye’ye duyduğu özlem yer alır. Öte yandan yurdundan ayrı kalmanın acısını derinden yaşayan Özlü, sürgündeyken babasını ve kız kardeşi Tezer Özlü’yü kaybetmesini, onların cenaze törenine katılamamasının hüznünü bu eserinde ifade eder. Yazarın Bülent Ecevit’in girişimleriyle sürgün hayatına son verilmesi eserin son bölümü olan “Sürgünün Son Yılı”nda anlatılır.

Eser, “Türkiye’den Kopuş, Yeniden Türkiye Yollarında, Berlin, En Ağır İstanbul, Stockholm’da, Sıcak 1980 Eylül’ü, 1981, Köln’de Bir Muhalefet Gazetesi Kuruluyor, Babamı Son Görüşüm, Allen Ginsberg’le Karşılaşma, Derinden Derine Duyulan Özlem, Kendi İçime Yolculuk: Bir Beyoğlu Düşü, Türkiye’de Sürgünlüğün Tarihi Çok Eskiydi, Ey Trenler Vapurlar Beni Buradan Götürün!, Beş Avrupa Ülkesi Lahey Adalet Divanından Şikayetlerini Geri Çekiyorlar, Acılar ve Buruk Mutluluklar Yılı: 1986, Sürgünlüğün Bin Yüzü, Aradığın Burda Yok, Akdeniz’e İniyorum, Sürgünün Son Yılı” başlıklarını taşıyan yirmi bölümden oluşur.

1.5.4.2. Berlin Güncesi

1991 yılında Can Yayınları tarafından yayımlanan Berlin Güncesi, 1989 ilkbahar aylarını anlatan günlük yazılarından oluşur. Stockholm’den Berlin’e gitmek üzere yola çıkan yazarın notlarından oluşan eserde yazılar, 28 Şubat 1989 tarihinde başlar ve 31 Mayıs 1989’te son bulur. Berlin’de daha önce kardeşi Tezer Özlü’nün kaldığı Berlin Senatosu’na ait binanın çatı katından kalan ve çalışmalarını burada sürdüren yazar; güncede, Almanya’nın sosyal siyasal yapısından, kent gözlemlerine, yazmayı planladığı metinlerin ilk taslaklarına ve yaşadığı uyku sorunlarına kadar pek çok konuda bilgi verir. Yazarın Berlin’de Sanrı adlı kitabı, bu dönemin ürünüdür.

1.5.4.3. Paris Güncesi

Paris Güncesi, 1961-1962 yıllarında Demir Özlü’nün Paris’teyken tuttuğu günlük yazılarından oluşur. Eser, ilk olarak 1999 yılında, yazımından yaklaşık kırk yıl sonra yayımlanır. Eser “1961” ve “1962” olmak üzere iki bölümden oluşur. 1961 adını taşıyan ilk bölüm, yazarın bir gemiyle gerçekleştirdiği seyahatiyle başlar. Bu seyahatinde yazar, yol boyunca gördüğü liman kentlerini, yolculuğu sırasında karşılaştığı insan manzaralarını ve Paris’i anlatır. Bölüm “29 Aralık” tarihli yazıyla sona erer. İkinci bölüm olan “1962” ise, “1 Haziran” tarihli yazı ile başlar. İkinci bölümde de yazar, yine Paris’in mimari ve kültürel yapısından, oradaki Türk yazarlarla oluşturduğu edebi ortam ve sohbetlerden bahseder.

Özlü, bu eser için “Her şeyden önce yazarına sesleniyor. Notlar tutulurken, bir gün yayınlanacağını hiç aklıma getirmemiştim. Bunu çok iyi anımsıyorum. Fakat şimdi bana notlar, benim dışımda da kalmış bir dünyanın o yıllardan ışık veren çizgilerini yansıtıyorlar. Daha önemlisi bir kuşağın entelektüel ilişkilerini, ruhsal konumunu gösteriyorlar.” (Özlü, 1999:5) ifadelerini kullanır. O yıllarda Demir Özlü ile birlikte birçok Türk ressam ve Ferit Edgü, Güner Sümer, Onat Kutlar gibi bazı yazarlar da Paris’tedir. Notlarda Özlü’nün Paris’teki yıllarının yanı sıra orada bulunan Türk ve yabancı yazarların oluşturduğu edebi ortam, yazarlar arasındaki diyaloglar, Paris’teki mekânlar ve intihar, kaygı gibi bazı soyut kavramlara yönelik felsefi yaklaşımlar yer alır. Öte taraftan yazar, yer yer geçmişe dönerek anılarına yer verir. Özlü, bu eseri “Baylan Pastanesinden New York’a, daha uzaklara kaçan gençlik arkadaşlarına” (Özlü, 1999:7) ithaf eder. Paris Güncesi, o dönem “Türk sanatçılarının Paris tutkusunu toplumbilimsel açıdan da aydınlatan bir yapıt.” (İleri, 2000:12) olarak değerlendirilir.

1.5.4.4. Ne Mutlu Ulysses Gibi

Demir Özlü’nün gezi yazılarından oluşan eser, 1991 yılında Simavi Yayınları tarafından yayımlanır. Kitabın başındaki yazar notunda “Bu kitap gezdiğim bütün kentler üzerine yazılmış yazıları kapsamıyor. Özellikle beni en çok etkilemiş olan Amsterdam’la Leningrad (Saint- Ptersburg) pek az yer yutuyor bu yazılarda. İtalyan kentleri ise hiç yok.” (Özlü,1991:5) ifadesi yer alır. Kentlerin insan ruhunu biçimlendirdiğini söyleyen Özlü, eserde İstanbul’dan, Paris’ten, Berlin ve pek çok Avrupa kentinden manzaralar sunar. “Dünyanın Bütün Kahvelerinde I”, “Dünyanın Bütün Kahvelerinde II”

bölümlerinde Stockholm, Helsinki, Paris ve Berlin’deki kahvelerin yanı sıra İstanbul’daki Baylan Pastanesi geniş yer tutar. Eserde; “Nürnberg”, “Mainz”, “Fürth: Taşa Oyulmuş Davut Yıldızı”, “Delfi”, “Atina”, “Fulda”, “Stockholm”, “Berlin Berlin!”, “Bir Domuz Lütfen”, “Paris-Moskau Lokantası”, “Roseneck”, “Tüneldeki Çocuk”, “Değişen İstanbul” başlıklarını taşıyan diğer bölümlerde dünyanın çeşitli yerlerinden kent manzaraları sunulur. İstanbul bölümünde, yazar uzun bir süre ayrı kaldıktan sonra yeniden döndüğü İstanbul’un değişen ve bozulan görüntüsü hakkındaki izlenimlerini paylaşır.

1.5.4.5. Kanal Kentlerinde

Özlü’nün günceleri arasında yer alan “Kanal Kentlerinde”, 2010 yılında Sel Yayıncılık tarafından yayımlanır. Eser, yazarın kanallarıyla ünlü Berlin ve Amsterdam’da geçirdiği günleri içerir. Kent manzaralarının yanı sıra Özlü’nün diğer kitaplarında da yer alan İstanbul imgeleri özlem duygusuyla birlikte varlık kazanır. Yazar, geçmiş-şimdi ekseninde İstanbul, Berlin, Amsterdam arasında bir gezintidedir. Eserde, gündelik yaşamın ve kent manzaralarının yanı sıra yalnızlık ve yabancılık izlekleri de yer alır.

1.5.4.6. Paris Günleri

2017 yılında Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlanan “Paris Günleri”; daha önce yayımlanan “Paris Güncesi” ve “Balkur’da Akşam Yemeği” kitaplarından oluşuyor. Eserin sonunda “Sonrakiler” başlığı ile daha önce yayımlanmamış yazılar ile dergilerde yayımlanmış metinler eklenmiştir. Ferit Edgü eser için “Kendisine sözcüklerden, imgelerden, duygu ve düşüncelerden oluşan bir dünya kurmaya girişmiş bir yazar seslenmektedir bize” (Özlü, 2017) ifadelerini kullanır.

1.5.5. Deneme ve Yazıları