Osmanlı coğrafyasından başta Amerika Birleşik Devletleri ve Amerika kıtası olmak üzere yurt dışına giden göçmenlerin birçok iş alanında çalıştıklarına daha önce ifade etmiştik.
Fakat Suriyeli ve Lübnanlı göçmenlerin bilhassa tekstil sektöründe yoğunlaşmaları nedeniyle bu alanı ayrı şekilde incelemeyi uygun bulduk. 1900’lü yıllarda göçmenlerin %35’ni oluşturan kadınlar daha çok tekstil alanında çalıştı. New York Brooklyn’de faaliyet gösteren The Abdallah Barsa fabrikası kadın ve erkeklerin ayrı ayrı çalışabileceği bir imkân sundu. Fabrika birinci katta erkeler, ikinci katta kadınların ve iç giyim ürünlerinin dikildiği bir şekilde tasarlandı.443 Na`imi ve Antunius Jafet Brezilya’nın São Paulo kentinde açtıkları 1000 dokuma tezgâhı olan fabrikaları için Suriye ve Lübnan’dan gelecek işçiler için kefil oldular.
Bu da göçü hızlandıran diğer bir etken oldu.444
Özetle Amerikan tekstil sanayinin gelişmesi ve canlanmasında Suriyeli ve Lübnanlı göçmenlerin katkısı göz ardı edilemez.
439 Kassab, a.g.h., 4-5.
440 Yazıcı, a.g.m., s. 364-367.
441 Berman, a.g.e., s. 190.
442 Berman, a.g.e., s. 188.
443 Fahrenthold, Between the Ottomans and the Entente, s. 20.
444 Fahrenthold, Between the Ottomans and the Entente, s. 20.
Sonuç
XIX. yüzyılın ortalarına kadar rahat ve huzurun hâkim olduğu Cebel-i Lübnan, Suriye, Kudüs ve çevresinde emperyalist devletlerin kışkırtmaları sonucu bu huzur ortamı ortadan kalktı. Buna ek olarak sanayileşmenin hız kazanması, ticaret yollarının değişmesi, hızlı nüfus artışı bölge insanının yeni arayışlara itti. Misyonerlik faaliyetlerinin de etkisi ile Lübnan çevresinde yaşayan Hristiyan ve Müslümanların bir kısmı başta Amerika kıtası olmak üzere dünyanın çeşitli yerlerine göç etti. Osmanlı yönetimi ise bu göç olayı karşısında sessiz kalmayarak göçü önlemek için her türlü yola başvurdu. Fakat Suriyeli ve Lübnanlı Hristiyanların, az da olsa Müslümanların göçüne mani olamadı. Göçe mani olunamamasının birçok nedeni vardır. Bunlar arasında ekonomik nedenler, siyasi nedenler, nüfus artışı ve bunun getirdiği sorunlar, misyonerlerin etkisi kadar gümrük görevlilerin ihmalkâr tutumları, bazı görevlilerin rüşvet alması gibi nedenler başta gelenleridir. Sadece kaçakçılığı organize etmek için cemiyetler bile kurulmuştu. Bir şirket gibi çalışan bu cemiyetleri simsarlar yani insan kaçakçıları organize etmiştir. İnsan taşımacılığı yapan kumpanyalar ile de sıkı ilişki içerisinde olan bu kimselerin gücü bazen devlet otoritesinin üstüne çıkmıştır.
Lübnan ve Suriyelilerin yaşadığı bölgelerden, bazı batı kaynaklarında ve yayın organlarında ifade edildiği gibi baskı sonucu göç ettiğini ortaya koymak zordur. Bu konuda yeterli kanıt yoktur. Göçün dini, ekonomik ve siyasi nedenleri olmakla birlikte devletin burada yaşayan insanlara dini ve siyasi baskı yapması söz konusu değildir. Fakat misyonerlerin etkisi ile göç ettiklerini ortaya koyacak birçok kanıt ve belge vardır. Bunlar metin içeresinde yeteri kadar açıklandı. Her şeyden öte devlet buralardaki hayat şartlarını iyileştirmek için her türlü girişimde bulunduğu gibi layihalar hazırlayarak idari, siyasi ve mali birçok yeni düzenlemeleri uygulamaya koydu. Fakat yüzyılın sorunları buralarda çözümü zorlaştırdı.
Göçmenlerin bir kısmı yurtdışına çıktıktan sonra günlük yaşamlarını devam ettiremeyecek kadar zorluk çekmişlerdir. Bunun üzerine bazılar geri dönmeye çalıştı. Geri dönenlerin yine bir kısmı giderken olduğu gibi geri dönüş yollarında da birçok istismara maruz kaldı. Ayrıca bunların Osmanlı sınırlarına getirilmesi devlete ayrı bir yük getirdi.
Amerika başta olmak göç ettikleri ülkelerde kurmuş oldukları dernekler ve çıkarmış oldukları gazeteler ile Osmanlı aleyhine faaliyetler de bulunmuşlardır. Bu dernekler ve çıkan gazeteler Suriye ve Lübnan halkını hem isyana hem de göçe teşvik etmiştir.
Bibliyografya Arşiv Vesikaları:
BOA, A.}MTZ(05), 10.A/329-3.
BOA, A.}.MTZ.CL, 1/37.
BOA, A.}MKT.MHM, 491/50; 531/25; 649/6.
BOA, BEO, 189/14119; 190/14204; 199/14863; 551/41285; 735/55099; 854/46024;
880/65953; 886/66396; 887/66482; 890/66741; 908/68041; 1246/93385; 1646/123408;
2550/191235; 2711/203258; 3056/229150; 3115/233601; 3234/242550; 3248/243537;
3321/249015; 3813/286085; 3916/293667.
BOA, DH.EUM.4.Şb, 5/3; 6/25; 7/36.
BOA, DH.EUM.5.Şb, 19/8; 23/20.
BOA, DH.İD, 11/9.
BOA, DH.MKT, 16/4; 41/15; 171/82; 177/28; 222/55; 239/9; 398/69; 1379/94; 1411/60;
1413/2; 1419/72; 1433/18; 1526/118; 1584/85; 1597/23, 67; 1606/14; 1623/82, 100;
1644/36; 1684/142; 1695/38; 1697/53; 1700/27, 35; 1712/108; 1728/79; 1735/66;
1779/117; 2062/42; 2078/43; 2087/66; 2221/139; 2223/92; 2256/37; 2519/1; 2533/107.
BOA, DH.SN.THR, 31/109; 41/86.
BOA, DH.ŞFR, 139/2; 142/1; 238/56, 85.
BOA, DH.TMIK.M, 10/26; 41/89; 45/22; 46/58; 47/7; 63/74; 80/72; 119/9; 216/45; 243/58;
270/11.
BOA, HR.İD, 14/46, 50; 15/10, 11, 16, 17, 21, 23, 51; 117/38; 121/52; 132/16; 2055/3, 14, 19, 22, 24, 26.
BOA, HR.SFR.3…, 265/39; 710/63.
BOA, HR.SYS, 72/8, 27; 74/68; 161/39; 218/100; 1529/55, 99; 1782/40; 2860/80; 2953/26.
BOA, HR.TH, 69/84; 85/43; 94/26; 135/62; 138/44; 143/60; 277/9.
BOA, HR.TO, 68/70; 116/63; 345/39, 40; 534/43, 44.
BOA, HR.UHM, 78/23.
BOA, İ.HUS, 60/37; 63/42.
BOA, MV, 42.
BOA, ŞD, 29/34; 2279/7; 2286/9; 2287/7; 2289/30; 2292/19; 2366/1; 2655/32; 2800/21.
BOA, Y..A…HUS, 324/27.
BOA, Y..EE..KP.., 35/3457.
BOA, Y..PRK.AZJ, 23/123.
BOA, Y.PRK.TKM, 2/46.
Gazete ve Dergiler:
New York Herald, “Will Keep Watch of Young Syrians”, May 13, 1899.
New York Journal, “Syrians Not Warlike; The Sultan is Safe”, May 13, 1899.
The Hansford Headlight, Volume 9, No: 38, Hansford County, Texas, September 7, 1917 The Haskell Free Press, C. XXIV, S. 12, March 20, 1909.
The Washington Post, “Agitation Against Turkey”, 13 May 1899.
The Washington Post, “That Syrian Roorback”, May 14, 1899.
Hatıratlar:
Kassab, Wadea, Memoirs, New york,1954.
Diğer Kaynaklar:
Abu-Laban, Sharon McIrvin, “The Coexistence of Cohorts: Identıty and Adaptation among Arab-American Muslims”, Arab Studies Quarterly, Vol. 11, No. 2/3(Spring-Summer 1989), ss. 45-63.
Akarlı, Engin Deniz, The Long Peace: Ottoman Lebanon, 1861-1920, University of California Press, London, 1993.
Ahmet Akgündüz, “Osmanlı İmparatorluğu ve Dış Göçler (1783-1922), Toplum ve Bilim, S.
80 (1999), ss. 144-170.
Bakırcı, Mustafa, Amerika’daki Giresun Göç Kültür ve Din, Bir Yayıncılık, İstanbul, 2019.
Berman, Jacob Rama, American Arabesque: Arabs and Islam in the Nineteenth Century Imaginary, NYU Press, New York, 2012.
Bilge, Mustafa L., “Lübnan”, DİA, C. 27, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2003, ss. 244-246.
Buzpınar, Ş. Tufan, “Lübnan”, DİA, C. 27, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2003, ss. 248-254.
Civantos, Christina, “El Barrio Turco": The Cultural Politics and Textual Effects of Lateargentine "Modernismo”, Hispanófila, No. 163 (Septiembre 2011), ss. 53-62.
Chamie, Joseph, Religion and Fertility: Arab Christian-Muslim Differentials, Cambridge University Press, London, 1981.
Çelik, Kürşat, “Osmanlı İdaresindeki Lübnan’da İpek Üretim ve Ticareti Üzerine Bir Değerlendirme” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 26, S. 1 (2016), ss. 277-29.
Ekinci, M. U., "Reflections of the First Muslim Immigration to America in Ottoman Documents," International Journal of Turkish Studies, 2006, 12(1/2).
Emecen, Feridun, “Fahreddin Ma’noğlu”, DİA, C. 12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1995. ss. 80-82.
Fahrenthold, Stacy D., Between the Ottomans and the Entente: the First World War in the Syrian and Lebanese Diaspora, 198-1925, Oxford University Press, New York, 2019.
Fortescue, A., “Batı Süryaniler´den Melkitler Suryaye Malkaye ya da Suryoye Malkoye”, Journal of the Assyrian Academic Society, çev. Meral Ünüvar, Cilt 10, S. 2, 1996, ss. 2–
8.
Hamdi Genç-İ.Murat Bozkurt, “Osmanlı’dan Brezilya’ya ve Arjantin’e Emek Göçü ve Göçmenlerin Sosyo-Ekonomik Durumu”, Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. XXVIII (2010), S. 1, ss. 71-103.
Gana, Nouri, “Introduction: Race, Islam, and the Task of Muslim and Arab American Writing”, PMLA, Vol. 123, No. 5, Special Topic: Comparative Racialization (Oct., 2008), ss.1573-1580.
Gualtieri, Sarah M. A., Between Arab and White: Race and Ethnicity in the Early Syrian American Diaspora (American Crossroads), University of California Press, Berkeley, 2009.
Gülsoy, Ersin, “Sayda”, DİA, C. 36, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2009, ss. 209-210.
Heyet, “Lübnan”, DİA, C. 27, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2003, s. 243, ss. 243-244.
Heyet, Arab Migration in a Globalized World, International Organization for Migration Press, Switzerland, 2004.
Humphrey, Michael, “Lebanese Identities: Between Cities, Nations And Trans-Nations”, Arab Studies Quarterly, Vol. 26, No. 1 (Winter 2004), ss. 31-50.
İnalcık, Halil, “Eyalet”, DİA, C. 11, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1995, ss. 548-550.
Karakışla, Mehmet Deniz, 1840- 1861 Tarihleri Arasında Cebel-i Lübnan’da Dürzi- Marûnî Çatışması ve Bu Çatışmanın Bölgeye Etkisi, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tez, Ankara, 2016.
Karpat, Kemal H., “Câliye”, DİA, C. 7, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1993, ss. 34.
Karpat, Kemal H., “The Ottoman Emigration to America, 1860-1914”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 17, No. 2 (May, 1985), ss. 175-209.
Keleş, Erdoğan, “Cebel-i Lübnan’da İki Kaymakamlı İdari Düzenin Uygulanması ve 1850 Tarihli Nizamname”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 27, S. 43, 2008, ss. 131-147.
Kocabaşoğlu, Uygur, Anadolu’daki Amerika, İmge Yayınları, İstanbul, 2000.
Kütükoğlu, Mübahat S., "Mürûr tezkiresi", DİA, C. 32, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2006, ss. 60-61.
Labaki, Georges T., “The Maronite Church in the United States, 1854-2010”, U.S. Catholic Historian, Vol. 32, No. 1 (Winter 2014), s. 71-85.
McKeown, Adam, “Global Migration, 1846-1940, Journal of World History, Vol. 15, No. 2 (Jun., 2004), ss. 155-189.
Mirak, Robert, Torn Between Two Lands Armenians in America 1890 to World War I (Cambridge: Harvard University Press, 1983).
Monsour, Anne, “Tell Me My Story: The Contribution of Historical Research to an Understanding of the Australian Lebanese Experience”, Mashriq & Mahjar, 4, no. 2 (2017), ss. 9-39.
Özcan, Lütfi-Abdülkadir Aksoy, “Tanzimat Dönemi Taşra Politikalarının Cebel-i Lübnan Örneğinde Analizi”, Bilgi (26), Yaz 2013, ss. 95-116.
Özkan, Selim Hilmi, “Filipin Başşehbenderliği’nin Açılması ve Necip Halil’in Faaliyetleri (1910-1912)”, Yeni ve Yakın Çağlarda Osmanlı Diplomasisi, Grafiker Yayınları, Ankara, 2019.
Sağlam, Ahmet, Suriye’de Hâkimiyet Mücadelesi: İlhanlılar- Memlûkler (1298-1304), Çamlıca Yayınları, İstanbul, 2017.
Saliba, Najip E., “Emigration from Syria”, Arab Studies Quarterly, Vol. 3, No. 1 (Winter 1981), ss. 56-67.
Sarıbal, İsmet, Osmanlı Devleti’nde Muhaceret İskân ve Entegrasyon: Bursa Sancağı Örneği (1845-1908), İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul, 2018.
Temel, Mehmet, “Osmanlı Arşiv Kaynaklarına Göre XIX. ve XX. Yüzyılın Başlarında Osmanlı-Brezilya İlişkileri”, Belleten, C. LXVIII, S. 251(Nisan 2004), ss. 1-24.
Thomas Jr., James G., “Mississippi Mahjar: Lebanese Immigration to the Mississippi Delta1”, Southern Culture, Vol. 19, No. 4 (Winter 2013), ss. 5-54.
Toraman, Ayhan, Cebel-i Lübnan Mutasarrıflığında Vasa Paşa Dönemi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, 2019.
Uğuz, Sacit, Tarihte Nusayriler, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul, 2019.
Umar, Ömer Osman, “Suriye’de Fransız Emperyalizmi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 12, S. 1, 2002, ss. 297-310
Uygun, Süleyman, “Fransız Cyprien Fabre Vapur Kumpanyası (Compagnie Française de Navigation à Vapeur Cyprien Fabre) ve Levant Limanlarındaki Faaliyetleri (1868-1914)”
VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 3, Prof. Dr. Azmi Özcan Öğrencileri Özel Sayısı, 2018, ss. 412-448.
Uygun, Süleyman, “Denizaşırı Dilenciliğe Bir Örnek: Marûnî Dilenciler”, OTAM, S. 30 (Güz), 2011, ss. 189-212.
Ünsal, Can, Rüstem Paşa’nın Mutasarrıflığı Döneminde Cebel-i Lübnan (1873-1883), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, 2017.
Vahapoğlu, Hidayet, Osmanlıdan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okullar, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1997.
Yazıcı, Hüseyin, “Mahcar Edebiyatı”, DİA, C. 28, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2003, ss.
364-367.
Yıldız, Tuba, Cebel-i Lübnan’da Osmanlı Devleti’nin Mezhep Politikası ve Hukuki Uygulamalar (1839-1914), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2018.
Yıldız, Tuba, “İşkodralı Vasa Paşa’nın Cebel-i Lübnan’da Reform Politikaları (1883-1892)”, Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi, Sonbahar, 2019, S. 4, ss. 13-20.
İnternet ve Elektronik Kaynaklar:
Dolbee, Samuel, “Is the Turk a White Man?”, Tozsuz Evrak, http://www.docblog.ottomanhistorypodcast.com, Erişim Tarihi, 04.01.2020.
Kassab, Aelyas, Kassab Family History, [t.y; y.y], s. 4. Kaynak:
https://lebanesestudies.omeka.chass.ncsu.edu/items /show/13965#?c=0&m=0&s=0&cv=0; Erişim: 7 Ocak 2020.
Jacobs, Linda K., “An Arbeely Family Album”,
https://storymaps.arcgis.com/stories/6077c56c184e4ec8b898f6486c8e977c?fbclid=IwA R3o1ZJDXbWuGoG-4bK kL4YaWXvlBjdOFt0bbhjQIGKfuIiw3oltUBMlfLM. Erişim:
13.05.2020.
Khater, Akram, "Why did they leave? Reasons for early Lebanese migration, https://lebanesestudies.news. chass. ncsu.edu, Accessed: September, 12, 2018.
Tawil, Randa, “A Waking Dream: Syrian Migrants’ Journey to the Americas”, https://lebanesestudies.news. chass.ncsu.edu, Khayrallah Center for Lebanese Diaspora Studies News, Jun 25, 2019. Erişim: 02.01.2019.
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90773---0002.jpg
Stevens, Marjorie, “Debut of Syrians in New York: Mapping Movement, 1900-1930”, Khayrallah Center for Lebanese Diaspora Studies News, 6 Eylül, 2017.